Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
more...
less
[00:00:07] Boh. rozstała się z rodzicami niedługo po urodzeniu, ojciec wyjechał, gdy miała trzy miesiące, a matka gdy miała rok. Dzieckiem opiekowała się babcia. Boh. nie miała poczucia, że została porzucona i nie jest kochana – brak pretensji do rodziców. Siostrzenica męża (Albina Kani) urodzona w czasie wojny, była wychowywana przez siostrę swojej babci i nie miała więzi z rodzicami. Córka przyrodniej siostry także miała różne pretensje d swoich rodziców. Boh. natomiast miała poczucie, że rodzice zostawili ją, by robić ważne rzeczy, które będą miały wpływ na jej dobro. W 1942 r. matka oddała ją do domu dziecka w Iwanowie, a w liście pożegnalnym napisała, że jedzie walczyć o lepszy świat dla córki – wiara w ideały rodziców. Babcia traktowała wnuczkę jak powierzony jej skarb – poczucie odwzajemnionej miłości rodzicielskiej. Stosunek boh. do rodziców. Różnorodne oceny ich działalności.
[00:05:40] Siostrzenica podarowała boh. w jej 90 urodziny zestaw do pisania, który stał na biurku ojca. Po jego śmierci wzięła go przyrodnia siostra, a boh. wzięła jego książki. Wzruszenie na widok prezentu od siostrzenicy. Wiele lat wcześniej w prezencie od Żymierskich boh. dostała szczeniaka setera irlandzkiego Warusia. Mieszkała w tym czasie w domu przy ul. Flory i nie mogła się tak zajmować psem, jak tego potrzebował. Po jakimś czasie ojciec zabrał go do domu w Konstancinie, gdzie pies miał lepsze warunki. Waruś reagował na wyraz twarzy boh., był przywiązany do ojca i zdechł tydzień po jego śmierci. Zestaw do pisania był ozdobiony figurkami psów – obudzone wspomnienia i uczucia do ojca. Boh. w życiu zawodowym zajmowała się socjologią emocji. [+]
[00:13:30] Wspomnienie listu pożegnalnego od matki. Uczucia do rodziców i towarzyszące im emocje. Rozważania na temat wspomnień. Sprawa zabójstwa Nowotki, o które oskarżono Bolesława Mołojca – rola matki. Rodzina Mołojca nie wierzyła, że to on zabił Nowotkę. Matkę oskarżano o fanatyzm komunistyczny. Kierownictwo partii wydało wyrok na Mołojca, jego wykonanie powierzono jednemu z dowódców AL, ale ten odmówił. Wyrok mieli wykonać Gomułka i Jóźwiak, ale gdy spotkali Mołojca nie mogli tego zrobić, według wspomnień Gomułki Fornalska powiedziała, że się tym zajmie. Matka miała powierzyć wykonanie wyroku Jankowi Krasickiemu i wyrok wykonano. Walentyna Rolews, dziewczyna Krasickiego, pisała we wspomnieniach o rozterkach towarzyszących wykonaniu wyroku. Ustalono, że Mołojec polecił swojemu bratu zastrzelenie Nowotki. Przyjaciele Mołojca, którzy byli razem z nim w Hiszpanii, nie mogli uwierzyć, że to on zabił Nowotkę. Podejrzenia co do motywów Mołojca, jego powiązania z Berią. Stosunek do kary śmierci. Motywacje osób, które wydały wyrok na Mołojca – okupacyjna rzeczywistość. [+]
[00:23:50] Rozważania na temat tych zachowań rodziców, których boh. nie pochwala. Konsekwencje podjętych przez nich decyzji. Rozważania na temat obiektywizmu – bariera nieobiektywności. Boh. współcześnie napisała o aresztowaniu i śmierci matki.
[00:26:50] Boh., współautorka książki „Wzory osobowe socjalizmu”, jest pytana czy rodzice byli dla niej wzorem. Ojciec chciał, by angażowała się w życie społeczne i polityczne, dzięki niemu wybrała studia socjologiczne, ale nie chciała zajmować się polityką. W 1967 wielu kolegów i studentów zaangażowało się w nielegalną działalność polityczną – postawa boh., identyfikacja z poglądami Karola Modzelewskiego – jego przekonanie, że konsekwencje decyzji nie będą zgodne z oczekiwaniami. Pozytywne i negatywne skutki realizowanych celów.
[00:35:05] Rodzice wybierając swoją drogę musieli się rozstać z bliskimi. Matka wiedziała, że w opiece nad córką może liczyć na swoją matkę. Żona Bieruta Janina była przedszkolanką i troszczyła się o dzieci. Po latach boh. wyjechała na roczne stypendium zostawiając ośmioletnią córkę, która w pewnym momencie zaczęła podejrzewać, że matka umarła. Gdy boh. przebywała na Uniwersytecie na Hawajach w 1981 r. wybuchł stan wojenny. Zaproponowano jej pozostanie w Stanach i objęcie zakładu badań nad wartościami w polityce lokalnej. Boh. odmówiła i wróciła do Polski – troska o rodzinę i myśl o konsekwencjach pozostania w USA.
[00:40:55] Rozważania na temat zaangażowania w politykę lokalną – boh. była sekretarzem egzekutywy partii w Instytucie Socjologii UW – pomoc w załatwianiu różnych spraw, np. ludziom, którym groziło wyrzucenie z pracy. Niechęć wobec członków partii. Boh. prowadziła wykłady ze współczesnych teorii socjologicznych, na wykłady o marksizmie przychodziło tylko kilku studentów, czasem mówiła do jednej osoby – powody odwoływania zajęć.
[00:45:12] Boh. jako członek partii była naciskana przez jej władze do wywierania odpowiednich wpływów na studentów – sprawa łączenia organizacji młodzieżowych, argumentacja podczas rozmów z młodzieżą.
[00:48:15] W czasie spraw w komisjach dyscyplinarnych prowadzonych przeciwko studentom boh. występowała jako świadek lub obrońca. Występowała m.in. w obronie Benka Tejkowskiego, który brał udział w wydarzeniach październikowych [1956] w Krakowie. Tejkowski pisał pracę na temat biurokracji u Zygmunta Baumana, który wysoko ją ocenił. Praca została jednak oceniona jako rewizjonistyczna i wroga.
[00:50:30] W stanie wojennym profesor mógł uwolnić zatrzymanego studenta poręczając za niego. Boh. podpisała gwarancję nie pytając o nazwisko studenta, potem okazało się, że był to syn jednego z przyjaciół.
[00:52:15] Rodzice wierzyli w model społeczeństwa komunistycznego. Boh. zaczęła tracić wiarę w komunizm podczas pracy w Instytucie Nauk Społecznych – rozbieżności między ideałem a rzeczywistością. Zainteresowanie pojęciem alienacji pracy.
[00:55:00] Boh. nie chciała podążać drogą walki, którą wybrała matka. Różni ludzie mówili, że miała silny charakter. Opinia babci na temat córki – jej cechy. Charakter boh., która jest spokojna i nie lubi być na pierwszym planie – pomoc innym. W domu dziecka przyjaciółka Serbka dużo jadła i boh. czasem oddawała jej część swojej porcji.
[00:59:50] Osoby siedzące z matką w więzieniu opowiadały o jej stanie i torturach, które przeszła. Matka była bita już w chwili aresztowania, potem w czasie śledztwa w Alei Szucha przypalano ją i zrywano jej paznokcie. Na Pawiaku zajmowali się nią lekarze. Matka nikogo nie wydała. W grypsie napisała, że Niemcy wszystko o niej wiedzą i dręczą ją [+]. Rozważania na temat samookaleczania się współczesnej młodzieży – znoszenie bólu. Matkę, jedną z założycieli PPR, oskarżano o przynależność do organizacji komunistycznej i walkę przeciwko Niemcom. Rozważania na temat zachowania matki (po aresztowaniu) – znoszenie tortur.
[01:05:30] Na Pawiaku na Serbii matka była w izolatce, miała kontakt tylko z funkcyjnymi i lekarkami. Zabrano ją do gestapo w Radomiu i tam siedziała z osobami, z którymi została aresztowana, a także z radomskimi akowcami. Od współwięźniów matki boh. dowiedziała się, że była torturowana – metody śledcze stosowane przez Niemców. [+]
[01:07:27] W tym czasie aresztowano najstarszego brata matki Franciszka i jego żonę. Wuj jako jedyny z rodziny nie należał do partii, ale pomagał partyzantom i matce. Trafił do Gross-Rosen, gdzie zginął, a ciotka i adoptowana córka do Ravensbrück. Po wojnie ciotka i córka spotkały się z babcią i boh. i opowiadały o swoich przeżyciach – reakcja boh. Sprawa nawrócenia matki – modlitwy w więzieniu. Matka opowiadała o córce i prosiła, by ciotka zadbała o jej chrzest. Trzynastoletnia boh. chciała w tej sprawie sama podjąć decyzję.
[01:11:40] Boh. przyjeżdżając do Lublina miała 12 lat. Poszła do szóstej klasy szkoły podstawowej, ksiądz kazał przyjść rodzicom, ponieważ nie była ochrzczona – ucieczka ze szkoły. Boh. przyjęła chrzest w 2016 r. w Leeds – zainteresowanie religią, znajomość z prof. Januszem Mariańskim. Boh. będąc w Anglii nie zawarła w wielu znajomości. W kościele katolickim spotkała księdza Irlandczyka, który mówił mądre kazania. Proboszcz opiekował się grupą uchodźców z różnych krajów. Młody ksiądz pochodzący z Libanu prowadził szkółkę dla dorosłych, którzy chcieliby przyjąć chrzest. Boh. chodziła na spotkania, czasem z Zygmuntem [Baumanem]. Jako uczennica gimnazjum chodziła do kościoła – podejście do religii jako formy obyczajowości w Polsce. Zainteresowanie mitologią grecką. Leszek Kołakowski był przez wiele lat ateistą, potem się nawrócił – kwestie wiary w środowisku intelektualistów komunistycznych.
[01:20:20] Odbiór książki Kołakowskiego „Świadomość religijna i więź kościelna” – postrzeganie więzów partyjnych, które stawały się okowami. Boh. znajdowała się w środowisku rewizjonistów, ale głośno o tym nie mówiono. Przyznanie się do rewizjonizmu oznaczało wyrzucenie z partii. Przytoczenie słów Juliana Hochfelda, który nie zgadzał się na oddanie partii Gomułce. W pewnym momencie Kołakowski powiedział, że już nie chce mówić żargonem partyjnym. Związek religii i moralności.
[01:23:40] Gdy wiadomo było, że Kołakowski się nawrócił, Zygmunt Bauman także to rozważał – powiedział o tym boh. jego zięć. Stosunek Baumana do zwrotu ku religii, jakiego dokonała boh. – wyobrażenie Boga. Gdy chodziła do szkoły w Białymstoku jedna z koleżanek powiedziała, że w kościele jedzą ciało i piją krew – wątpliwości boh. rozwiała matka. W domu w Polsce w święta dzielono się opłatkiem. Babcia Fornalska i babcia Bierutowa były wierzące. Bierutowie mieszkali w Lublinie niedaleko katedry, babcia niedziele i święta spędzała w kościele zabierając ze sobą najmłodszego syna Bolesława. Babcia chciała, by został księdzem, a ojciec, który walczył w powstaniu styczniowym, by obrał karierę wojskową. Bierutowie dostali gospodarstwo od hrabiego Tarnowskiego, ziemia leżała na granicy zaborów, po stronie austriackiej. Mieszkając w Lublinie Bierutowie byli poddanymi austriackimi – problemy w czasie I wojny. Bolesław Bierut był ministrantem.
[01:30:50] Ojciec i matka pochodzili z rodzin chłopskich. Ojciec babci [Fornalskiej] był kowalem, mieszkając we wsi na Lubelszczyźnie odrabiał pańszczyznę. Postrzeganie dworu przez chłopów – przemoc wobec chłopów – najstarszy syn babci poszedł do pracy w dworze i ekonom go uderzył. Ciotka Feliksa chodziła do dworu na lekcje polskiego i uczyła się razem z pańskimi dziećmi. Babcia przekonała męża, by sprzedać gospodarstwo, przenieść się do miasta i kształcić dzieci.
[01:35:25] Dziadek Bierut był poddanym austriackim, gdy powódź zniszczyła gospodarstwo przeniesiono się do Lublina. Mieszkano w piwnicy, dziadek nie chciał u nikogo pracować, więc przygotowywał drewno na opał i sprzedawał je na targu. Charaktery rodziców zostały ukształtowane przez chłopski rodowód – szacunek dla ludzi wykształconych, wzorce ojca. W czasie I wojny rodzinę [Fornalskich] wywieziono do Carycyna – poczucie wyzyskiwania przez pracodawców. Fornalscy przyłączyli się do rewolucji w Rosji.
[01:39:35] Dla ojca wzorami była starsza siostra i brat, którzy należeli do PPS-Lewicy. W czasie rewolucji 1905 r. brat został aresztowany i trafił do więzienia. Bolesław wziął udział w strajku szkolnym, w którym żądano nauki języka polskiego. Za rzucenie kałamarzem w portret cara wyrzucono go ze szkoły. Ojciec pracował w drukarni, przyłączył się do grupy zecerów, potem działał w Towarzystwie „Trzeźwość” – charakter działalności organizacji. Skutki spotkania z Janem Hemplem – pod jego wpływem ojciec stał się ateistą. Hempel po zamknięciu „Kuriera Lubelskiego” pracował razem z Bierutem jako mierniczy w majątku Staniszewskich, pracowała tam także Janina Górzyńska, przedszkolanka, przyszła żona ojca. Staniszewscy jako wzór do naśladowania. W czasie I wojny ojciec ukrywał się zarówno przed Austriakami jak i Rosjanami. Pracował w Lubelskiej Spółdzielni Spożywców, której współzałożycielką była siostra Hempla, Wanda Papiewska. Stosunek ojca do rewolucji i władzy. Rodzina matki była bardziej bojowa, ojcu przyświecały trochę inne ideały.
[01:49:00] Walka o niezależność organizacji spółdzielczej – gdy w 1918 powstała w Lublinie Komunistyczna Partia Polski, ojciec do niej wstąpił. Potem ojciec i Hempel wystąpili z niej głosząc niezależność spółdzielczości od partii politycznej. Pracując w LSS ojciec przeszedł wszystkie szczeble kariery – prężna działalność spółdzielni mającej różne filie. W Warszawie na kursach spółdzielczości spotkał działaczy partii, w tym Werę Kostrzewę. Pracując w Będzinie organizował dużą spółdzielnię – rosnące wpływy partii socjalistycznej w zarządzie – wyrzucenie zwolenników niezależności. Ojciec i Hempel wstąpili znów do KPP.
[01:54:30] Dziadek Wojciech Bierut zmarł w 1921 r., niedługo po nim zmarła babcia. Po śmierci rodziców ojciec ożenił się z Janiną Górzyńską. W 1923 urodziła się córka Krystyna, w 1925 r. syn Janek.
[01:56:30] Boh. widzi różnice między ojcem a Gomułką – uwarunkowania środowiskowo-kulturowe.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.