Bolesław Ceran (ur. 1956, Łódź), potomek rodziny ziemiańskiej z okolic Poddębic, wyzutej z majątku po powstaniu styczniowym i osiadłej pod Łodzią. Technik-mechanik, zatrudniony w Zakładach Obuwia Gumowego „Stomil”, działacz NSZZ „Solidarność”, w stanie wojennym lider podziemnej „S” (wraz z Andrzejem Makowskim), współinicjator struktur MKK „Solidarność”, przeniesiony karnie do odlewni Stomilu w inne miejsce w Łodzi, wielokroć przesłuchiwany w sprawie o kryptonimie „Chrobry”.
[00:00:10] Pradziadek Grzelązka stracił majątek za udział w powstaniu styczniowym. Losy majątku rodziny prababci, zakup nieistniejącej wsi Piaskowskie Pieńki pod Łodzią. Babcia urodzona w 1905 r. pamiętała odzyskanie niepodległości w 1918 r. Groby niemieckich żołnierzy z I wojny światowej w Łodzi – początek cmentarza komunalnego przy ul. Szczecińskiej.
[00:03:32] Praprababcia miała trzech synów, pradziadek Władysław Grzelązka miał dwoje dzieci: Wiktorię i Adama, który zmarł w wielu 22 lat w 1936 r. Losy wdowy po nim. Dziadek Ceran – jego ojciec Wawrzyniec Ceran „jeździł na japońskie wojny” w rosyjskiej armii, wrócił jako „wrak”. Pradziadek Władysław Grzelązka zakupił ok. 4 ha ziemi kilku miejscach, należała do rodziny przez kilka pokoleń.
[00:06:39] Dziadek Ceran zmarł na gruźlicę w 1939 r. Wywoził miejskie nieczystości z dołów kloacznych. Osierocił 11-letniego ojca boh. (ur. w 1928 r.) i ciocię (ur. 1929 r.). Na początku okupacji niemieckiej rodzina wysiedlona w domu – przeprowadzka do domu pradziadka. Represje wobec babci. [+]
[00:10:33] Przymus pracy dla 14-letniego ojca – u bauera z folkslisty. Obóz przejściowy Arbeitsamtu przy ul. Kopernika w Łodzi, szykany wobec ojca. Wywiezienie ojca do bauera w Poznańskiem w okolicy Trzemeszna, był parobkiem. Dobre warunki pracy, gosposia Różańska.
[00:15:10] Pod koniec wojny wyjazd do Niemiec, 100 km za Berlinem, do strefy amerykańskiej. Powrót ojca do Polski, zdobyczny mundur, buty i konie. Zatrzymanie przez Rosjan na granicy, zabranie koni i butów.
[00:18:40] Skierowanie ojca do pracy przy sprzątaniu po przejściu frontu – pochówek zmarłych, porządki. Powrót do domu w listopadzie [1945], babcia odzyskała dom, całe wyposażenie domu i gospodarstwa zabrano jako „poniemieckie”. Zniszczony dom, zdewastowany domek dla letników, wieś Kały. Dyrektor szkoły Wasilewski walczyło zmianę nazwy na Rejmontów. [+]
[00:23:05] Włączenie wsi do miasta [Łódź], ulica Wersalska. Trudy prowadzenia gospodarstwa, brak konia i maszyn. Pomoc UNRRA – konie. Zabranie w czasie okupacji wszystkich płodów rolnych i słomy przez sąsiada bauera – dziadka sparaliżowało z rozpaczy. [+] Osadnicy niemieccy w sąsiedztwie. Pomocna podczas wojny Niemka przepędzona po wojnie. [+]
[00:27:30] Liczni folksdojcze w okolicy, „lojalni Polacy” – konformistyczne zachowania okolicznych mieszkańców. Ojciec pomagał dziadkowi Grzelązce (koń z UNRRA). Pobór ojca do w 1949 r. Zakup własnego konia przez ojca w 1955 r., ślub, urodziny boh. 22 stycznia 1956 r. w Łodzi. Prezentacja boh. Siostra Anna, 1957 r. Ojciec pracował jako robotnik fizyczny w firmie Gazy Techniczne (Polgaz) w systemie trzyzmianowym, „świątek piątek i niedzielę”. Nieobecność ojca w domu.
[00:32:35] W końcu lat 60. poprawa warunków pracy, wypadek w 1980 r.: ojciec poparzony w wybuchu na wydziale acetylenu. Przebieg wypadku, samozapłon włoskich butli z acetylenem, akcja ratunkowa z udziałem ojca, spalone „ciało mu odpadało”.
[00:35:31] Ojciec był chłoporobotnikiem, w latach 60. zabrano rodzinie większość majątku, m.in. grunt pod budowę osiedla Teolifów Przemysłowy (groszowa rekompensata po 3,5 zł za m kw. ziemi). Zasiedlanie pożydowskiej ulicy Zaprzęgowej na Żydowskiej Górce, wieżowiec Stomilu. [+]
[00:37:20] Budowa szkoły „tysiąclatki”, Gomułka uroczyście wkopywał kamień węgielny w sąsiedztwie domu boh. Dylematy ojca boh., zakusy Stomilu na działkę rodziców Wersalska 73. [+]
[00:40:15] Szkoła odstawowa przy ul. Wersalskiej 69 przeniesiona, kiedy boh. skończył 8 klasę, nowa szkoła przy ul. Warzywnej. Dalsza edukacja: szkoła zawodowa przy zakładach Elta, tytuł „mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych”. Dalsza nauka w przyzakładowym technikum dla pracujących, specjalność: obróbka skrawaniem, nowy status: pracownik młodociany, utrata prawa do ferii i szkolnych wakacji.
[00:44:45] Rozpoczęcie pracy w Elcie w 1971 r., Wydział 310 w zakładzie Z-3 wykonującym m.in. aparaturę trakcyjną do tramwajów, pociągów, okrętów, obróbka ślusarska, słabe zarobki. Przejście w 1975 r. do Stomilu.
[00:46:50] Organizowanie pierwszych strajków w 2 klasie technikum – bunt przeciwko nauczycielowi Prasalowi nadużywającemu uczniów. „Trochę się bałem”, wsparcie instruktora Łabuzy. Wychowawca Andrzej Nowakowski, późniejszy trener siatkarek ŁKS, namawiał do sformułowania jasnych postulatów [+]. Opozycja wobec nauczyciela Prasala, straszenie przez uczniów. Kolega Holc. [+]
[00:51:07] Praca na akord, najniższe stawki, słabe zarobki. Przejście do działu remontów, zmiana zakładu pracy w 1975 r., przejście do Stomilu, tu praca przez 10 lat. Specyfika pracy w Elcie (mechanika) i Stomilu (chemiczny). Dawny przedwojenny zakład produkcji wyrobów (butów) gumowych „gumówka” przy ul. Mokrej (Limanowskiego). Uruchomienie Stomilu w końcu lat 60. Boh. pracował w dziale półfabrykatów.
[00:54:45] Strajki sierpniowe w Stomilu rozpoczęli hydraulicy, Janina Kończak z wydziału energetycznego. Kazimierz Kończak hydraulik, technologia produkcji wymagała dużych ilości wody do chłodzenia. Specyfika wydziałów w Stomilu, pyły, sadza, praca na dyżurach.
[00:57:42] Poznanie Andrzeja Makowskiego, doświadczonego i szanowanego ślusarza. Autorytet, poczucie humoru.
[01:00:29] Stomil nie przyłączył się do pierwszych strajków latem 1980 r. Słuchanie RWE i Głosu Ameryki w pracy, informacje o strajkach w Lublinie podczas nocnych dyżurów. Po skończeniu technikum, matura w 1977 r., 24 października powołanie do wojska w batalionie łączności u Świeciu n. Wisłą, szkoła podoficerska. „Titawa” – obsługa komunikacji alfabetem Morse’a, wymagany słuch muzyczny. Boh. obsługiwał „fon”, radiostacje foniczne.
[01:05:37] Jednostka komandosów w Budowie k. Złocieńca (8 batalion rozpoznawczo-zwiadowczy). Niewielkie korzyści z wojska. W szkole w Świeciu oficerowie polityczni, indoktrynacja, „pogadanki” przed wyborami do rad narodowych. „Niewłaściwe” pytania od żołnierzy, pouczenia „szczęśliwego idioty politycznego”. Wspomnienia zatargów z kapralami (uniknięcie postrzelenia, spór o łańcuszek z Matką Boską). [+]
[01:20:00] Nieskrywanie antykomunistycznych poglądów boh. w wojsku, Odmowa zapisania się do ZMS. Kolega Zdzisław Anczykowski z Tucholi (w Grudniu 1970 mieszkał w Gdańsku – pierwsza relacja z wydarzeń Grudnia ’70, „wymarłe miasto, ogólna żałoba”). Pierwsze informacje o działaniu Ruchu Młodej Polski, kształtowanie się poglądów politycznych boh.
[01:23:00] Sprzeczne informacje o wydarzeniach w grudniu 1970 r. w Gdyni, poznanie Janiny Kończak. Opinie Zdzisław Anczykowskiego o tych protestach. Wybór Karola Wojtyły na papieża – reakcja w jednostce komandosów w Budowie. W tej jednostce zamieszkanie w barakach tzw. „olimpijkach” – tam przygotowywała się hitlerowska kadra olimpijska w 1936 r.
[01:26:18] Zaangażowanie religijne rodziców i całej rodziny boh., kościół w Kochanówce, kazania polityczne, siła autorytetu prymasa Wyszyńskiego. Zapamiętana I Komunia św. boh. w roku milenijnym 1966, zmiana rytu po soborze watykańskim.
[01:30:00] Spotkania rodzinne 3 maja w Święto Matki Bożej Królowej Polski, wspólne słuchanie RWE [+]. Śmierć papieża Jana XXIII. Wpływ babci – antykomunizm. Święto było okazją do rozmów rodzinnych o polityce. Informacje z RWE, Głos Ameryki, Radio Tirana.
[01:33:15] W sierpniu 1980 boh. na urlopie, strajki MPK, taksówkarze łamistrajki. Po 1 września niejasna sytuacja w Stomilu. W piątek 4 września [1980] strajk hydraulików, postulaty łódzkich strajkujących. Janina Kończak wiceprzewodnicząca strajku, przewodniczył Baliński, zebranie w hali widowiskowej. Delegat Ryszard Iwański, nagłośnienie przez radiowęzeł zakładowy. Rozpoczęcie i rozwój strajku. Nękanie żony Pawła Balińskiego przez SB. Przyjazd Grzegorza Palki, tworzenie się łódzkiego MKS (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy). Podpisanie porozumień socjalnych z dyrekcją, umowa przestrzegania porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia.
[01:39:14] Zbieranie zapisów do Komitetu Założycielskiego „Solidarności” przez Janinę Kończak. Kończak była przewodniczącą, jej mąż Kazimierz Kończak zastępcą, Marek Tyl z działu remontów, członkowie innych działów. „I dopiero się zaczęło, ciężka praca, nerwówka i strach”. Akcje plakatowe, ulotki, wierszyki.
[01:42:37] Spotkanie z Lechem Wałęsą w hali sportowej. Krytyka boh. kultu jednostki Wałęsy. Zainteresowanie boh. stosunkami społecznymi opisywanymi w literaturze, ostrożność wobec rewolucji. [+] Stałe zainteresowanie sytuacją zarówno ogólnopolską, jak i w zakładzie. Podtrzymywanie aktywności robotników, wiara ludzi we wszechmoc „S”, potrzeba pokazania prawdy historycznej, repatrianci zza Buga (Bujwid z Litwy, Senyszyn z Wołynia).
[01:47:30] Historia tancerza i pieśniarza z operetki Ornata, kierownika wydziału transportu Stomilu, szykanowanego przez SB za działalność brata w AK. Zmiana pojmowania roli związku zawodowego. [+]
[01:50:24] Motywy przystępowania i nieprzystępowania ludzi do „S”. Sympatie w kierownictwie zakładu, dyrektor Kowalski usunięty z zakładu na początku stanu wojennego. Osiągnięcia „S”: przełamanie się strachu ludzi, eskalacja żądań i oczekiwań, słabość CRZZ. Wybór samorządu robotniczego w stanie wojennym, Klencki. Wspieranie samorządności robotniczej przez Kuronia, przeciwne myślenie boh.
[01:58:55] Ocena pozycji Janiny Kończak, „La pasionaria”. Kierownik inż. Pisera destabilizował „S”, frakcje w obrębie komisji zakładowej, stała obecność Janiny Kończak. Zachwyt Kończak we Francji, podkopywanie jej pozycji w zakładzie, zmęczenie ludzi.
[02:03:10] W marcu 1981 r. „spuszczenie pary”: zawieszony przez Wałęsę strajk okupacyjny, Norbert Koprowski. Przebieg wydarzeń. Józef Śreniowski przynosił do Stomilu „Robotnika”. Dezinformacja w TVP (Edward Marciniak).
[02:06:48] Strajk głodowy kobiet w Stomilu, boh. ciągnął linę zabezpieczającą pochód. Frakcje we władzach komisji zakładowej Stomilu: zaangażowanie i szczerość intencji Janiny Kończak, [Henryk Chojczak] miał bardziej osobiste motywacje, brak zaufania wśród działaczy.
[02:09:36] Po wprowadzeniu stanu wojennego wielu działaczy zrezygnowało z działalności (Tyl, Henryk [Chojczak], Ryszard [Miszel]). Motywacje kolegów, którzy odeszli z „S”.[+] Ryszard Kotecki – operator wtryskarki – akcje plakatowe w zakładzie, zabezpieczanie plakatów wodą szklaną. Wzywanie boh. [do komendy] przy ul. Lutomierskiej. Planowanie jednoczesnych akcji plakatowych: o jednej godzinie w wielu miejscach Łodzi.
[02:13:55] Organizowanie grupy w Stomilu, przeniesienie boh. 16 grudnia do odlewni. Obawy współpracowników. Przybycie oficerów wojska pod zakład. Przebieg wydarzeń w domu boh. 13 grudnia [1981], przyjazd z kuzynem [Dzidkiem] do Krystyny Antos, skarbniczki „S”. Spotkanie u Janiny Kończak (m.in. Jerzy Kłosiński). Przyjście esbeków, zostawienie wezwania. Zgłoszenie aresztowań w parafii, ksiądz asekurant. Mieszkanie Kończak w bloku zakładowym. [+]
[02:20:04] 13 grudnia [1981] kolejne spotkanie u Ryszarda Miszela. Przewidywanie ruchów SB. Zaopatrzenie „na drogę” przez ojca – paczki z papierosami. Przeczekiwanie w kryjówce u koleżanki z Teofilowa. Przygotowanie i rozwieszanie ulotek na klatkach schodowych w nocy. [++]
[02:24:07] Ochrona Kończakowej, zebranie pracowników w stołówce Stomilu. Propozycja strajku włoskiego. Wezwanie do dyrektora (boh., Chojczak, Miszel), poparcie dyrektora dla pracowników. Rozmowa z ubekami odradzającymi strajk załogi. Podpisanie „lojalki”. Wojskowi w mundurach wyjściowych, kierownik Turlakiewicz nakłonił pracownice do powrotu do pracy. Ormowcy w zakładzie. Palenie kompromitujących śmieci, zabranie pieniędzy zakładowej „S” do oo. pasjonistów (Krystyna Antos, Norbert Koprowski). Antos oddała dyrektorowi pieniądze zebrane na zakładowego sylwestra związkowego.
[02:32:30] Zawartość sejfu związkowego: spis działaczy związkowych z zakładów wiodących Łodzi (Elta, Famid, Artech, Skogar, Centrala Rybna, Famed, ZTK Teofilów). Czarnowidztwo Tadeusza Szafrańskiego. Marek Burski, komisarz strajkowy regionu łódzkiego, potępił „Solidarność” w telewizji.
[02:36:14] 15 grudnia [1981] karne przeniesienie boh. na odlewnię Stomilu na rogu ul. Limanowskiego i al. Włókniarzy. Odlewano tam kopyta do butów i aluminiowe płytki podłogowe. Boh. formował płytki i wykańczał odlewy kopyt, poczucie odizolowania od reszty zakładu. Pracownicy odlewni, kierownik partyjniak Kowalczyk, kolega Bandurski doszedł z polską armią z Warszawy do Berlina, wartownik niedoszły franciszkanin, list od Kolbego.
[02:40:10] Pozycja boh. w Stomilu: pracownik wydziału mechanicznego, a pracował w odlewni. Niemożność odebrania wypłaty. „Załatwianie” dodatkowego zaopatrzenia (żywność, odzież) przez dział socjalny Stomilu. Utrudnienia w stosunku do boh., niedozwolone przetrzymywanie na odlewni.
[02:46:00] Pomoc prawna mec. Wołowskiego, odwołanie od decyzji o przeniesieniu do odlewni. Powrót do Stomilu 3 styczniu [1983]. Dyrektor Andrzej Błoch, późniejszy poseł sejmu kontraktowego, gorliwy działacz PZPR.
[02:50:00] Wzywanie na przesłuchanie do SB poszczególnych działaczy „S”, pierwsze wezwanie w sierpniu 1982 r. Ubek Wawrzyniak (Lejkiewicz), kpt. Jabłoński. Emocje podczas przesłuchiwań, „prawdziwa satysfakcja: autentycznie zdenerwowany ubek”, próby zastraszenia boh.
[02:58:38] Obchody 40-lecia powstania w getcie warszawskim (1983 r.), oficjalne obchody. Szczucie antysemickie (Seweryn Blumsztajn). Przebieg przesłuchania.
[03:01:53] Wezwanie na komisariat przy ul. Łanowej, ostrzeżenie od babci. Poinformowanie ojca Miecznikowskiego, przyjazd Mai Komorowskiej. Metody policji w milicji (por. Kojak).
[03:06:40] Odkręcanie tabliczki „S” w 1981 r., zmiana układów między pracownikami/działaczami w zakładzie. Poszukiwania nowych kontaktów: kolega Grzegorz Dybka, „Leon” z Aleksandrowa, Ryszard Iwański. Rozpoczęcie wspólnej działalności ze związkowcami spoza Stomilu: Zbigniew Rutkowski (Famid), Zdzisław Trusiński z ZTK „Teofilów”, dr Michalak ze szpitala w Kochanówce, Jerzy Kłosiński z Artechu.
[03:12:05] Niedostępność niezależnej prasy, Janina Kończak robiła stemple, „mizerna działalność”. Kontakt z Rajmundem Bieleckim, początki kolportażu prasy. Współpraca z Mirosławem Cieślakowskim, drukarzem. Nowe tytuły prasy podziemnej: „Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność walcząca”.
[03:14:40] Poznanie Tadeusza Szafrańskiego w maju 1982 r., zebranie u Zbigniewa Kucharskiego. Sekcja Włókna i Skóry, Marek Czekalski. Zygmunt Ciechański „miał samochód i telefon”.
[03:16:17] Namalowanie kotwicy SW zużytym olejem na murze przy ul. Teresy. Akcje plakatowe. Akcja balonowa na Żabieńcu: puszczenie nadmuchanych helem rękawiczek z podwieszonym transparentem „Solidarność żyje”. Włodzimierz Bartczak: relacja z paniki wśród esbeków. Napis „Solidarność” z kapsli od butelek wtopionych w asfalt. Ustalenie się siatki kolportażu grupy boh: Włodzimierz Bartczak, Andrzej Makowski. Makowski prowadził z żoną podziemną bibliotekę: kasety, książki, prasa, filmy wideo.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.