Żytkowicz Barbara
Barbara Żytkowicz z d. Szczęśniak (ur. 1931, Piwniczna-Zdrój) pochodzi z ubogiej rodziny chłopskiej. Podczas II wojny św. straciła ojca i brata, którzy zmarli na panującą epidemię czerwonki. Po wojnie została wysłana na służbę, a następnie podejmowała zatrudnienie m.in. w sanatoriach Piwnicznej oraz prowadziła własne gospodarstwo.
more...
less
[00:00:10] Ur. 3 grudnia 1931 r., rodzice Tomasz, Katarzyna dd. Michalak, zajmowali się rolnictwem. Ojciec był sierotą od 6 roku życia, utrzymywał się z własnej pracy we wsi. Mama też osierocona. Babcia, mama mamy kupiła kawałek ziemi w Piwnicznej. Najmowali się do prac dorywczych. Niewielkie gospodarstwo rodziców. Babcia dzierżawiła pole „od prezydium” [urzędu miasta] i uprawiała swoją ziemię.
[00:04:47] Starszy brat i dwie siostry. Ojciec „dobry, ale nerwowy”, w gospodarstwie 2 krowy. Dom drewniany z 1914 r. rozebrany w miejscowości Kače i przeniesiony przez Poprad do Piwnicznej, rozbudowany w 1926 r. Niewiele domów w czasie wojny, intensywna rozbudowa od ok. 30 lat. Rodzeństwo mamy.
[00:09:05] Praca mamy boh. jako nastolatki przy budowie linii kolejowej. W czasie wojny zawalenie mostu, zniszczenie stajni – krowa w mieszkaniu z ludźmi. Most wysadzony przez Polaków [w 1939], odbudowany przez Niemców, ponownie zaminowany przez wycofujących się Niemców. Wysadzenie wagonów z niemiecką bronią. Wybuch, wypadnięcie okien (dom uszczelniany mchem), uszkodzone szyny.
[00:12:32] Wyjazdy zarobkowe do Ameryki przed wojną, wujek nie wrócił. Rodzice nie umieli pisać, radość ojca z edukacji córki, „naucz mnie pisać”. Analfabetyzm w okolicy. Boh. początkowo chodziła do szkoły w kierpcach, tata umiał szyć kierpce ze świńskiej skóry.
[00:15:25] 43 Śmierć ojca i brata boh. podczas epidemii czerwonki – krwawa biegunka, boh. wyzdrowiała. Obowiązkowe szczepienia w czasie okupacji. Pogrzeb ojca, trumna na furmance. Orszak furmanek z trumnami we wsi „pokropionych” przy drodze przez księdza. Brat Jan zmarł pierwszy.
[00:19:18] Skóra świńska kupowana w żydowskich sklepach, wyjścia z mamą na jarmark w Rynku. Żydzi ciągle mówili „zaraz”. Łemkowie, Rusini, Cyganie „całe tabuny”, obozowiska cygańskie nad Popradem. Rusini uprawiali rolę m.in. na Wierchomli i Małej Wierchomli.
[00:22:40] Dzień targowy w poniedziałki. Początkowo szkoła w domu kultury koło mostu, w latach 60. budowa nowej szkoły. Wokół rynku stały wyłącznie żydowskie domy i sklepy. Elegancki, szczupły sąsiad Chaim częstował cukierkami w zamian za ryby łapane gołymi rękami przez dzieci w dużym dole zalewanym wodą – wyrzucano do niego śmieci z domów wczasowych. Zabawy z żydowskimi dziećmi. Niewiele czasu na zabawę, pomoc w domu: obieranie ziemniaków, pasanie kur, gęsi.
[00:27:57] Opuszczona bożnica i łaźnia, w czasie okupacji spędzano tam dzieci do kąpieli, odwszawianie, niszczenie zawszonych ubrań. Mydło z piaskiem, powszechne wszy.
[00:30:02] Częste wylewanie Popradu, powodzie – zalewanie gospodarstwa rodziców. Powodzie w 1970, 1958, 1960. Przed wojną mięso jedzone dwa razy do roku: na Wielkanoc i Boże Narodzenie, świniobicie na święta. Sposoby przechowywania mięsa w soli, suszenie „w szafie”. [+]
[00:33:02] Początek edukacji przed wojną w 1938 r. Brak książek, nauka czytania z czasopisma „Ster”. Świadectwa szkolne po polsku i niemiecku. Nauka religii w szkole. Tata robił boh. drewniaki.
[00:35:39] Pierwsza komunia, śniadanie na plebanii: kakao z rogalami. Kłopoty z nauką rachunków. Chodzenie na bosaka w śniegu, opuszczanie szkoły, zakrwawione nogi od biegania na mrozie, łzy wychowawczyni. [+]
[00:40:02] Kłótnia w domu o wielką choinkę i ozdoby kupione u Żyda na kredyt – spłacanie przez cały rok. W czasie okupacji Żyd odbierający zapłatę w naturze – zabite cielę. Przyjazd Niemców do Piwnicznej, zakwaterowanie w domu wczasowym i w szkole, kuchnia polowa przed szkołą. Ucieczka mieszkańców do lasu na kilka godzin.
[00:43:40] Nauka w prywatnych domach: na werandzie domu pp. Lebdowiczów albo na wikarówce, ok. 100 dzieci. Brak problemów z Niemcami. Boh. z siostrą zbierała chrust po wycince drzew przez Niemców. Uszczelnianie ścian mchem, po wybuchu mostu w oknach nie została ani jedna szyba.
[00:47:24] Stacjonowanie Niemców w strażnicy, w domu sąsiadów – wyrzucali ludzi z domów. Obowiązkowe kontyngenty dla Niemców: ziemniaki i zboże. Głód w czasie okupacji, oszczędzanie ziarna do obsiewu. Nauczyciele: Mieczysław Żytkowicz, Zofia Chwalibóg, [Tadeusz] Kler. Kary cielesne – bicie linijką po rękach za patrzenie przez okno.
[00:51:55] Niskie loty dwuskrzydłowych samolotów nad Piwniczną. Mama i boh. pracowały przy kopaniu okopów w Piwnicznej, zapłata za pracę w naturze: cukier, wódka, marmolada. Pilnowanie przez Niemców, odrzucanie kamieni.
[00:56:20] Pożegnania Żydów (Chaim) – zgłaszali się na strażnicę. Liczne transporty z Żydami, wagony towarowe, jęki, brak możliwości podania wody, pilnowanie przez Niemców. „Codziennie transport”. [++]
[01:00:15] Przechodzenie na Słowację po lodzie, odwiedzanie znajomych mamy. Wejście żołnierzy radzieckich do Piwnicznej, zamieszkiwali w domu sąsiada. [Wcześniej] stacjonowali tam Niemcy, kolaborujący z nimi „Tatarzy” w namiotach na podwórku. Pomoc od Niemców dla mamy, siostry i boh. Krowa żywicielka rodziny.
[01:05:02] Boh. skończyła trzy klasy szkoły podstawowej, potem poszła na służbę do sąsiadki, po wojnie - jako pomoc do dzieci w Nowym Sączu, potem sprzątała aptekę i sanatorium. Praca w gospodarstwie rolnym w Zawadzie: wstawanie ok. 4 rano, o 18 chodziła spać, opieka nad 1,5-rocznym dzieckiem, sprzątanie domu, zmywanie, pranie, przynoszenie wody ze studni. Gospodarz pracował w cegielni. Wypadek przy studni. Odmrożone ręce od noszenia wody, wożenie wody w baniaku i wiadrach na sankach. [+]
[01:10:49] „Służba” przez 6 lat przy rodzinie Kucharskich w Zawadzie (Nowy Sącz). Nauka prania. Wysiedleni w domu wczasowym „Stefanka”. Droga do Zawady pociągiem.
[01:14:09] Zwolnienie z pracy w sanatorium, wyjazd do Katowic do pomocy przy dzieciach – strach przed miastem, zgubienie dziecka, powrót po dwóch miesiącach. Zabranie dowodu osobistego – zameldowanie z dala od pracy. List do sąsiadki, by wrócić opiekować się mamą, głuchoniema siostra straciła słuch po zapaleniu opon mózgowych. Boh. uczyła siostrę mówić, dzieci dokuczały im w szkole. [+]
[01:19:25] Dostęp do elektryczności w 1960 r., wcześniej lampy karbidowe. Pierwszy seans filmowy, prześmiewcze zdjęcia propagandy hitlerowskiej z Polski. Sąsiad Abloser (Abloeser) miał tartak. Praca w sanatorium wojskowym, potem ośrodku PPU (Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe) przez 6 lat, towarzyskie życie sanatoryjne.
[01:24:40] Wybór Karola Wojtyły na papieża – wiadomość w pracy w tartaku. „Solidarność” w tartaku, strajki inwalidów. Praca w tartaku: sprzątanie biura, przygotowywanie kawy, rozdawanie zupy regeneracyjnej.
[01:28:09] Stan najedzenia pierwszy raz w życiu – w Zawadzie. W czasie wojny szukanie jedzenia w lesie (grzyby). Podstawowe potrawy: pęczak z grochem, kapusta, pierogi, kluski ziemniaczane, mleko. Głód po wojnie, zupa z chwastów. Ogród w nadleśnictwie, marchewka wysiewana w zbożu. Ukradziony z podwórka garnek z zupą z mąki gotowaną przez mamę.
[01:31:48] Chodzenie na bosaka przez cały rok, w kuchni piec na dwie fajerki– grzanie stóp na płycie. Nazwisko panieńskie mamy Michalak, boh. – Szczęśniak.
[01:32:53] Wysadzenie mostu przez Niemców – leżał w Popradzie, ludzie po nim wciąż chodzili. Gruby lód na rzece przesunął zwalony most.
more...
less