Stanisław Wrona (ur. 1938, Muszyna) okupację niemiecką spędził w rodzinnej miejscowości. Po wojnie ukończył klasę ślusarstwa i kowalstwa artystycznego w szkole zawodowej w Krynicy. Pracował początkowo w kuźni w Muszynie, potem w PPU w Krynicy. Po zdaniu egzaminu mistrzowskiego w Izbie Rzemieślniczej w Krakowie szkolił przyszłych kowali i ślusarzy. Przez trzy lata był kierownikiem sklepu elektrycznego Gminnej Spółdzielni w Muszynie. W 1969 roku otworzył prywatny warsztat kowalsko-ślusarski. Wieloletni członek Związku Wędkarskiego i Koła Łowieckiego. W latach 1998-2002 był radnym. Mieszka w Muszynie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1938 r. w Muszynie.
[00:00:20] Boh. jest nieślubnym dzieckiem, jego ojciec był oficerem Straży Granicznej. Ojciec płacił alimenty, ale w 1939 r. poszedł na front. Matka oddała dziecko na wychowanie bezdzietnemu małżeństwu. Boh. poznał matkę biologiczną mając 20 lat, dowiedział się, że skończyła szkołę pielęgniarską w Tarnowie. W czasie okupacji mieszkała w Tarnowie i pracowała w szpitalu. Po wojnie dokończyła edukację pielęgniarską we Wrocławiu, zamieszkała w Krynicy i wyszła za artystę malarza Jędrzejowskiego. Niestety mąż lubił alkohol. Po rozwodzie pracowała w sanatorium kolejowym jako przełożona pielęgniarek. Po śmierci przybranego ojca boh. opiekował się chorą matką – trudna sytuacja materialna. Boh. chodząc do szkoły zawodowej w Krynicy mijał sanatorium, matka biologiczna widywała go, ale nie nawiązała kontaktu.
[00:05:10] W 1958 r. matka biologiczna była wdową. Po skończeniu szkoły zawodowej boh. musiał iść do pracy – opieka nad matką chorą na gruźlicę. Boh. ukończył klasę ślusarstwa i kowalstwa artystycznego – praca w kuźni w kamieniołomie, możliwość dorabiania. Potem pracował w PPU w Krynicy. W czasie zdawania egzaminu mistrzowskiego w Izbie Rzemieślniczej w Krakowie nawiązał bliższą znajomość z przyszłą żoną Barbarą Bujarską, która była dekoratorką wystaw sklepowych. Boh. robił jej druciane stelaże wykorzystywane w witrynach. Dancingi w „Adrii”, decyzja o ślubie.
[00:09:30] Teściowie byli schorowani. Teścia, który należał do NSZ, aresztowano i katowano w więzieniu UB przy Montelupich, uwolniono go po interwencji Weissa, szefa UB. Prokuratorem był ojciec Jerzego Stuhra [Tadeusz Stuhr].
[00:11:08] Boh. miał trójkę dzieci, zajmował się remontem domu – doprowadzenie wody. Wykształcenie córki, jej opieka nad ojcem. Boh. w 1969 r. otworzył warsztat kowalsko-ślusarski na podwórku. Wcześniej przez trzy lata był kierownikiem sklepu elektrycznego Gminnej Spółdzielni. Przez głośnik boh. puszczał piosenki z pocztówek dźwiękowych – żart związany z piosenką Jaremy Stępowskiego i panią Wiśniewską, kierowniczką sklepu mięsnego.
[00:14:45] Boh. wziął pożyczkę i kupił narzędzia do warsztatu. W nowosądeckim Wydziale Przemysłu i Handlu dostał zezwolenie na działalność. Stosunek władz do prywatnej inicjatywy. Według zezwolenia boh. mógł świadczyć usługi rolnikom, ale szybko zaczął dostawać zamówienia od osób budujących domy. Trudności z materiałami, pomoc kolegi, który był kierownikiem zaopatrzenia w krynickim Państwowym Ośrodku Maszynowym. Boh. zrobił ogrodzenie i balustrady w domu ks. Chojnowskiego. Inne realizacje na terenie Muszyny.
[00:18:15] [Boh. pokazuje fotografie rodzinne].
[00:19:03] Boh. mieszkał przy ul. Kościuszki, w czasie okupacji po drugiej stronie ulicy była placówka niemieckiej ochrony kolei, niedaleko był strzelnica. Ojciec, z zawodu cieśla, został zabrany do Nowego Targu. Boh. był tylko z matką, która chodziła do Łemków mieszkających w Leluchowie i przynosiła ziemniaki, z których piekła placki. Jeden ze strażników był Ślązakiem i mówił po polsku, idąc na wojnę zostawił syna w wieku boh. Ślązak łowił ryby i zabierał czteroletniego boh. na połowy – poprawa wyżywienia. Wspomnienie dwóch Ukraińców, którzy jedli cukierki na balkonie, ale nie dali boh. Koło domu przebiegała linia kolejowa – transporty Żydów do Oświęcimia. Pewnego dnia boh. był w ogrodzie i widział pociąg, który stanął pod semaforem oraz ludzi wyciągających ręce przez okienka. W czasie postoju na stacji w Muszynie dawano wodę do wagonów. Kiedyś jeden z Żydów uciekł przez dziurę w podłodze, Niemcy złapali go w lesie i zastrzelili. [+]
[00:27:25] Lokalizacja synagogi, opis budynku. Po wojnie był tam magazyn GS, składowano w nim m.in. winogrona – z popsutych i wyrzuconych wuj Buszek robił wino. Magazynierem był pan Organ. Potem synagogę rozebrano. Za budynkiem był barak, w którym mieścił się warsztat blacharski.
[00:30:13] Po powrocie do Muszyny ojciec pracował w tartaku. W czasie okupacji boh. chodził z matką, by odebrać kartki i kupić przydziałową wódkę, cukier. Wiele osób, w tym Żydzi, pracowało przy wycince lasów – prace w tartaku. Wspomnienie łuny pożaru tartaku. Zabezpieczanie szyb, gdy Niemcy minowali mosty na Popradzie – mostu kolejowego nie zdążono wysadzić.
[00:32:52] Boh. poszedł do szkoły w 1945 r. Rodzina nie miała gospodarstwa i nie oddawano kontyngentu. Matka uprawiała przydomowy ogródek, część warzyw oddawała Niemcom za chleb. Jako pięciolatek boh. chodził z kolegami do lasu na grzyby, matka je suszyła, potem sprzedawano je na deptaku w Krynicy – zakup marynarki.
[00:35:04] Niemcy uciekali w kierunku Słowacji, samochody zsunęły się z oblodzonej drogi do Popradu i miejscowi zabierali stamtąd mąkę i inne towary. Na lodzie leżała rozsypana amunicja. Dzieciaki bawiły się zapalnikami min. Amunicję ukrywano w nieużywanej kuchni. W 1947 r. boh. i kuzyn rozpalili ognisko i włożyli tam amunicję, ale nic nie wybuchło, a ogień zgasł – skutki wybuchu po rozpaleniu większego ogniska. [+]
[00:38:34] Boh. był świadkiem wysiedlenia Łemków – kolumna wozów z przesiedleńcami jadąca na stację. Łemków wywieziono na Ziemie Zachodnie. Łemkowie byli rolnikami i handlowali żywnością na jarmarkach. Brak pól uprawnych a myślistwo w regionie.
[00:40:30] Okupację przeżyła żydowska rodzina Weissów. Współcześnie Żydzi odwiedzają muszyński kirkut. Emil Weiss był lekarzem i pracował w Ministerstwie Zdrowia, latem spędzał urlop w Muszynie. Jego brat był dentystą, po wojnie otworzył gabinet i leczył dzieci – wizyta boh. w gabinecie.
[00:42:10] Boh. chodził do szkoły podstawowej w Muszynie. Zimą chodzono po śladach, które zrobili robotnicy jadący do pracy w Nowym Sączu. Boh. jeździł na nartach i skakał na Małej Krokwi w Zakopanem. Jako uczeń szkoły zawodowej jeździł na obozy narciarskie – przygotowywanie zeskoku Dużej Krokwi. Otwarcie sezonu narciarskiego w 1955 r. i Dużej Krokwi przez Stanisława Marusarza.
[00:43:58] Wspomnienie kierowniczki szkoły na Folwarku pani Senderak. W szkole w Muszynie uczyły panie: Kuryłowicz, Krzyżanowska, Janiszewska. Kierownik szkoły pan Alaszka był komunistą, boh. był rozrabiaką i często bywał u niego „na dywaniku”. Przynależność do partii a awans w pracy.
[00:45:28] Wspomnienie ubrania do pierwszej komunii. Przyjęcie po uroczystości odbyło się w szkole, potem zrobiono pamiątkową fotografię.
[00:46:40] Teść, Zygmunt Bujarski, był w Narodowych Siłach Zbrojnych. W muszyńskiej komórce razem z nim byli m.in. Jan Szost, Franciszek Śliwa, Karwala. Po wyzwoleniu wszystkich aresztowano i zabrano do więzienia przy Montelupich w Krakowie. Stan teścia po pobiciu. Pomoc Weissa, która był w krakowskim UB, potem pracował w Ministerstwie Zdrowia. Teść był kierownikiem spółdzielni szewskiej, potem kierownikiem sklepu elektrycznego Gminnej Spółdzielni. Boh. dostał po nim pracę.
[00:49:55] Boh. nie został zabrany do wojska, ponieważ był jedynym opiekunem chorej matki – interwencja ojca chrzestnego, pana Miazgi. Boh. zrobił prawo jazdy – od 1958 r. nie miał ani jednego punktu karnego.
[00:52:18] W domu Bujarskich przed wojną była restauracja. Ojciec teścia, Jan Bujarski, był doradcą dr Henryka Ebersa, razem poszukiwali źródeł mineralnych – źródło Jana od imienia dziadka żony. Jan Sztaudynger podczas kuracji w Krynicy napisał fraszkę na źródło Jana. Opis restauracji, która po ślubie została domem boh., dokonane przeróbki.
[00:54:50] W Muszynie była świetlica, w której spotykała się młodzież. Boh. śpiewał w powstałym tam chórze. Kolega Tadek Drozd studiował geografię w Krakowie, tam nauczył się grać w brydża. Gdy wrócił, nie miał z kim grać i nauczył kilku kolegów, w tym boh.
[00:56:35] Boh. od dziecka łowił ryby w Popradzie. Jako młody człowiek wyrobił kartę wędkarską i dostarczał ryby letnikom. Brał udział w zawodach wędkarskich, w 1976 r. startował w Pucharze Stulecia i wraz z dwoma kolegami zdobył puchar. Dostał za to odznaczenie wędkarskie i został zwolniony ze składek.
[00:59:08] Mając 80 lat boh. upolował jelenia. Z powodu myślistwa rzucił palenie. Pierwsze polowanie w latach 60., złapanie bakcyla łowieckiego. Przyjęcie do Koła Łowieckiego i złożenie podania o broń – weryfikacja przez milicję, odrzucenie propozycji wstąpienia do ORMO. Kupując dubeltówkę boh. spotkał w sklepie myśliwskim Stanisława Marusarza. Przyjazdy myśliwych z zagranicy. Jeden z niemieckich myśliwych był przedsiębiorcą branży metalowej i zaproponował boh. pracę w swojej firmie, ale żona się nie zgodziła na jego wyjazd. Przyjazdy dewizowych myśliwych organizował Orbis. Zasady łowieckie, wybór byka do odstrzału. Za udane polowania boh. dostawał dewizy i żona mogła coś kupić w Pewexie.
[01:09:05] Turystyka w Muszynie, kąpiele w Popradzie. Źródełka wody mineralnej w okolicy. W latach 60. zaczęto budować pensjonaty. Wcześniej letnicy wynajmowali kwatery prywatne.
[01:11:50] Szwagier Zbigniew Bujarski skończył Wyższą Szkołę Muzyczną w Krakowie i był kompozytorem, wykładowcą akademickim, malarzem. Gdy pracował w teatrze w Rzeszowie jeździł do pracy trabantem. Wakacje spędzał w Muszynie. Tematy prac malarskich szwagra, zrobiona przez niego lampa z gałęzi lipy. Szwagier był znajomym Kaszyckiego, Kurylewicza.
[01:17:33] Boh. jako dziesięciolatek dowiedział się o zbrodni katyńskiej i był źle nastawiony do Stalina. Opowiedział mu o Katyniu były akowiec. Reakcja na widok portretu Stalina w gazetce ściennej – skutki podsłuchania przez kolegę. Na początku lat 50. boh. skakał na nartach. Podczas pogrzebu Stalina był na skoczni – rozmowa z kolegą.
[01:21:50] W czasie wprowadzenia stanu wojennego boh. był na dwudniowym polowaniu – przyjście milicjantów po myśliwych. Oddanie broni na posterunku MO. W Muszynie była Solidarność, której organizatorem był Broda.
[01:24:46] Boh. znał Nikifora, który malował w pracowni jego przyjaciela. W czasie okupacji Nikifor przychodził do restauracji i teściowa go karmiła. Nikofor chciał jej dać obrazek, ale teściowej nie spodobał się malunek i go nie przyjęła [+]. Podczas kręcenia filmu boh. spotkał Krystynę Feldman. Zdjęcia kręcono w budynku sądu, gdzie przez 15 lat boh. był ławnikiem.
[01:27:44] Boh. był z kolega na nocnym polowaniu na dziki, wracając wstąpili do chałupy Krynickich i spotkali porucznika WOP, który powiedział o wyborze papieża Polaka, ale sam nie był z tego zadowolony.
[01:29:10] Życie w czasach komuny, poprawa w czasach Gierka. Asortyment sklepu elektrycznego – boh. jeździł po towary do Rzeszowa. W latach 1998-2002 boh. był radnym.
[01:32:00] Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa – Niemiec i Żydzi z przejeżdżających pociągów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.