Pawłowski Marian Zbigniew
Marian Zbigniew Pawłowski (ur. 1934, Tłumacz) pochodzi z Kresów Wschodnich. W 1944 roku jego rodzina uciekła przed UPA do Stanisławowa i następnie do Kościana. Po wojnie zamieszkali niedaleko Nowej Soli. W technikum pan Marian wstąpił do antykomunistycznej konspiracyjnej Młodzieżowej Organizacji Wojskowej. Ok. 1950-51 roku, w wieku 15 lat został aresztowany i przez 9 miesięcy przebywał w areszcie Urzędu Bezpieczeństwa w Zielonej Górze. Skazany na 6 lat więzienia, odsiedział 3 lata w zakładach karnych w Sieradzu, Potulicach i Jaworznie. Zwolniony w wyniku amnestii, trafił do wojska do kopalni. Po wyjściu z wojska był represjonowany, wyjechał do Wałbrzycha, gdzie skończył 2-letnią szkołę mistrzów budowlanych. Pracował jako kierownik budów. Skończył technikum budowlane, studiował budownictwo na Politechnice Gliwickiej (oddział w Tychach). Ukończył wydział ekonomiczny na Akademii Ekonomicznej w Katowicach.
more...
less
[00:00:10] Ur. 2 lutego 1934 r. w Tłumaczu na Kresach, woj. stanisławowskie. Imię Marian – z chrztu, Zbigniew używane przez rodzinę. Mama Kazimiera Pawłowska dd. Urbańska, ojciec Michał Pawłowski. Mama posiadała majątek niedaleko Tłumacza, ojciec powiązany z przemysłem naftowym wokół Borysławia. Nauka pływania w pobliskim Dniestrze. Bójka na młotki z ukraińskim chłopcem o srebrną monetę z Piłsudskim. Do wybuchu wojny zgodne życie z Ukraińcami.
[00:04:20] Po wybuchu wojny Rosjanie w Tłumaczu, zabranie ojca w 1939 r. do pracy (kopanie rowów). W 1941 r. ucieczka ojca z kilkoma Polakami – spali w dzień na polach, szli nocą, powrót do domu. Ostrzeżenie mamy przez sąsiada Ukraińca o planowanej wywózce rodziny na Syberię. Ojciec ukrywał się na strychu. Następnego dnia atak III Rzeszy na ZSRR. Okupacja niemiecka.
[00:07:20] 1 września 1939 r. bez walk. Przechodzenie frontu – dawanie chleba Rosjanom. Patriotyzm mamy. W czasie okupacji niemieckiej porządku pilnowali Węgrzy, ojciec zdobywał od nich broń. Węgrzy w domu boh. Mordy na Wołyniu dochodziły do Tłumacza.
[00:10:17] Po wkroczeniu Rosjan [w 1944] wcielenie ojca do II Armii Wojska Polskiego. Pożar w sąsiedniej wiosce – Ukraińcy z UPA podpalili dom gajowego, zamordowali jego żonę i dzieci. Trzykrotne przechodzenie wojsk niemieckich i radzieckich przez miasto. Po przyjściu Rosjan Ukraińcy rozpoczęli mordowanie Polaków – na obrzeżach Tłumacza, łuny nocą. W 1944 r. prośba mamy o przechowanie u Ukraińca (kolega Jarema), odmowa. Ukrycie się rodziny w ogrodzie. Ucieczka następnego dnia, porzucenie domu. [+]
[00:15:24] Przyjazd do Stanisławowa. Świadectwo szkolne z 1944 r. (3 klasa): język rosyjski, ukraiński i polski. Pierwszy transport Polaków z Kresów do Polski jeszcze w czasie wojny. Droga wagonem towarowym do Przemyśla, naprawa wagonu. Płonące domy w Katowicach, wysiadka w Kościanie 9 maja 1945 r. Koniec wojny, opieka urzędników. Mama chciała mieszkać na wsi. [+]
[00:19:33] Dojście ojca z wojskiem pod Ren, powrót do Polski. Kanał Kościański łączący Odrę z Obrą. Kolekcja książek historycznych, boh. opowiadał nauczycielowi historię Polski.
[00:21:38] Wspomnienie – polski żołnierz stojący za kanałem w 1946 r., boh mu zanosił żywność, partyzanci. Gimnazjum w Kościanie, droga rowerem. Nauczycielka historii. Nauka manier z książki. Nauka angielskiego na prywatnych lekcjach. Odwołanie święta 3 Maja. Początki harcerstwa, konspiracja antykomunistyczna, lęki matki. Przeprowadzka rodziny do woj. zielonogórskiego, niedaleko Nowej Soli. Rozpoczęcie nauki w technikum. W 2 klasie zaproszenie do domu kolegi (Tadeusz Biedak z Grajewa). Dziewczyna z warkoczami na peronie śpiewała piosenkę „Polesia czar”. [+]
[00:27:43] Działalność konspiracyjna w szkole: Młodzieżowa Organizacja Wojskowa. Zaaresztowanie wszystkich przez UB na przełomie roku. Śledztwo w UB w Zielonej Górze, wtyczka UB w organizacji. Areszt przez 9 miesięcy. Bicie i kopanie, pozbawianie snu, ciągłe odtwarzanie życiorysu. Naczelnik Pacanowski, strażnicy „Jurki”.
[00:32:02] Cztery konspiracyjne organizacje młodzieżowe w różnych miastach (1950 r.), m.in. w Zielonej Górze. Porozumiewanie się w areszcie alfabetem Morse’a. Dziewczyna w celi, Halina, oskarżona w „procesie generałów”, chciała popełnić samobójstwo. Profos Żyd, zamknięcie boh. w wilgotnym karcerze bez ubrania. Obserwowanie myszy.
[00:35:10] Wyżywienie w areszcie UB: suszona kapusta, zupa z robakami. Działalność organizacji: pisanie ulotek, przyklejanie wzdłuż drogi do poniemieckiej fabryki [Lianna]. Boh. miał pistolet znaleziony na strychu poniemieckiego budynku i naboje.
[00:37:34] Organizacja w szkole, nauczyciel historii Fudalej, twórca muzeum. Cel działania: patriotyczny, antyradziecki (wysadzenie pomnika radzieckiego). Młodzież po wojnie – wiele organizacji patriotycznych.
[00:40:03] Przedstawienie aktu oskarżenia przeciw boh. przez majora w polskim mundurze („profanacja”), odgłos dzwonów. Groźba z ust oficera, przeniesienie do więzienia, ciasna cela wieloosobowa (księża, profesorowie, pospolici bandyci). Rozmowa z okrutnym śledczym, drugi śledczy „dobry Polak”. Wywiezienie do więzienia w Sieradzu. Zdegenerowany śledczy miał tatuaż nazistowski pod pachą – dostał 8 lat więzienia.
[00:44:45] „Zbrodniarz Salomon Morel, anty-Polak, Żyd, morderca”, pierwszy naczelnik więzienia dla młodocianych przestępców w Jaworznie – przeniesienie tam boh. w dniu śmierci Stalina [1953]. Prowokacja ubecka wobec młodzieży przewiezionej z Wronek do Jaworzna: młodzież w poniemieckich ubraniach pod nadzorem polskich żołnierzy, wrogie okrzyki mieszkańców w Jaworznie. Śpiew „Warszawianki” przez młodzież w niemieckich mundurach [++], „można walczyć piosenką”.
[00:49:28] Aresztowanie boh. i kolegów z organizacji: w nocy w internacie, zakucie w kajdanki, przewiezienie na UB w Zielonej Górze, aresztowanie starszych kolegów. Liczne organizacje młodzieżowe w woj. zielonogórskim, spotkanie w więzieniu.
[00:52:25] Więzienie w Jaworznie: metoda wychowawcza Makarenki. Tropienie Morela: nie dostał obywatelstwa w Wielkiej Brytanii, mieszkał w Izraelu, otrzymując z Polski emeryturę 7 tys. zł. Pokazowy proces boh., liczna młodzież. Obrona boh. i Tadzia [Biedaka] przez adwokata. Protest boh. wobec mowy prokuratora. [+]
[00:56:21] Mowa obrońcy. Wyrok: 6 lat więzienia za nielegalne posiadanie broni i chęć obalenia przemocą ustroju PRL. Boh. miał 16 lat. Przejście w konwoju ulicą, śpiew piosenki partyzanckiej „Rozszumiały się wierzby płaczące”. Przekonanie, że „trzeba wytrwać”, uświadomienie sobie utraty młodości [++]. Rozmowa z współczesną młodzieżą. Sentencja z Jaworzna: „Młodości odzyskać nie można”.
[01:03:04] W czasie procesu rodzice byli w sali sądowej. Kolejne więzienia: Sieradz, Potulice, Jaworzno – 3 lata odsiadki, zwolnienie w połowie kary. Przylepianie ręcznie wykonywanych ulotek: apel do młodzieży „nie wierzcie czerwonym”. Przekonanie boh. o potrzebie walki o wolność Polski, idealistyczne podejście do historii i patriotyzmu, chęć pomszczenia żołnierzy AK.
[01:06:57] Przesiedleńcy z Kresów na Ziemiach Zachodnich. Wspieranie partyzantki antykomunistycznej [w Kotorzu], przynoszenie jedzenia nad kanałem w czasie referendum „3 X TAK”, silne emocje boh. [+]. Założenie organizacji MOW w technikum w Nowej Soli w roku szkolnym 1949/50 r. Aresztowanie pod koniec roku 1949. Śledztwo po 9 miesiącach, spotkanie kolegów na rozprawie. Przyrzeczenie dla nowo przyjętych członków organizacji.
[01:12:04] Kościół w Nowej Soli, zakonnicy. Organizacja w zarodku. Boh. pokazał ubekom swoją broń. Kolega z organizacji, kapuś. Spotkanie kolegów w więzieniu, radość, rozmowy. Przewiezienie do więzienia.
[01:17:03] Spotkanie z Tadeuszem [Biedakiem] po wyjściu z więzienia, ożenił się z siostrą boh. Wyjawienie wszystkich informacji o MOW przez kapusia. Powtarzanie życiorysu w czasie śledztwa, zastraszanie, pobicia. Powszechna przemoc wobec młodzieży w czasie przesłuchań.
[01:20:57] Ubecy: „bandyci w polskich mundurach”. Więzienie w Zielonej Górze. Nienawiść naczelnika Pacanowskiego do boh., przeniesienie do Sieradza. Donosiciele w więzieniu, groźba drugiego procesu za rozmowy o żołnierzach podziemia antykomunistycznego.
[01:23:54] Kilkumiesięczne uwięzienie w Sieradzu, potem do Potulic i rok w Jaworznie. Szwalnia w Sieradzu, szycie mundurów, kurs kroju i szycia. Dwóch milczących Niemców w celi, jeden z wyrokiem kary śmierci - wspólne posiłki, wzajemne niezauważanie się.
[01:25:58] Przewiezienie do Potulic – więzienie dla młodocianych, transport pociągiem do Jaworzna. Praca w kopalni, fabrykach budowlanych, warsztatach na terenie obozu. Boh. pracował przymusowo w kopalni po wyjściu z więzienia „za karę”. Po więzieniu „wojna z ubowcami”, kłopoty z przyjęciem do szkoły, „chodziłem jak nieprzytomny”. Pozbawienie praw publicznych, obywatelskich i honorowych na 3 lata, mimo to powołanie do wojska. Odwołanie do sądu. Przydział do Wojskowego Korpusu Górniczego, zakwaterowanie w Katowicach, kopalnia Kleofas. Praca ponad siły, wypadki pod ziemią, opis pracy na przodku, zdrowotne skutki wypadku (kompresja kręgów).
[01:32:25] Początkowe szkolenie wojskowe, starcie z kapralem w obronie kolegi. Dojście Gomułki do władzy, euforia. Praca w kopalni przez 2,5 roku, wyjście przed Bożym Narodzeniem. Poznanie przyszłej żony Barbary. Mundur w tobołku na kiju, scysja z oficerem politycznym, odmowa wykonania rozkazu.
[01:38:53] Rozmowa z dowódcą sztabu w Katowicach – gen. Kokoszyn. Badanie wypadkowości w kopalni – liczby śmiertelnych wypadków wśród żołnierzy w kopalni – tajemnica wojskowa. [+] Przyjście do więzienia w Jaworznie ze stacji kolejowej, syreny informujące o śmierci Stalina, radość osadzonych, bohaterska młodzież.
[01:42:32] Morel: zastraszenia. Zdemaskowanie Morela, szefa więzienia w Katowicach. Ściganie Morela przez Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Córka Morela [Danuta Morel], piosenkarka ze Śląska. Życie w Jaworznie: duża cela, własne łóżko, praca w zakładach na terenie obozu lub w kopalni. Boh. pracował jako salowy, pomocnik kolegi Witka w baraku izby chorych. Znalezienie brulionu z polskimi nazwiskami i datami.
[01:47:27] Przyjaźnie z Jaworzna (Bogdan z Wrocławia), odwiedzanie rodzin kolegów. W czasie pobytu boh. Morela już w Jaworznie nie było. Mundury wojskowe w Jaworznie, rozpoczęcie musztry więźniów, „wyślemy was na wojnę do Wietnamu”. Informacja w prasie amerykańskiej o „przygotowywaniu młodocianych więźniów w Polsce na mięso armatnie do Wietnamu” [sekretarz Kociołek]. Bunt w więzieniu po zastrzeleniu więźnia przez strażnika, po tym likwidacja więzienia dla młodocianych w Jaworznie. [+]
[01:52:09] Budynki po więzieniu przerobione na mieszkalne. Kółko teatralne, słuchanie RWE i Głosu Ameryki przez osadzonych, niepowodzenie systemu Makarenki.
[01:55:29] Dzień zwolnienia z Jaworzna. Przekazanie w Krakowie pliku numerów „Czasopisma Technicznego”, wysiadka we Wrocławiu. Stan psychiczny boh. w cywilu, odmowa przyjęcia do szkoły i do pracy.
[01:57:53] Zabranie na przesłuchanie do UB, pisemna deklaracja ideowa w 10 kopiach, próby indoktrynacji, scysja ubekiem. Zakaz udziału w oficjalnych uroczystościach, manifestacjach. Dyskryminowanie w pracy.
[02:03:10] Przeprowadzka do Wałbrzycha, praca w uzdrowisku Szczawno Zdrój, ukończenie w rok dwuletniej szkoły mistrzów budowlanych, stanowisko kierownika budowy. Córka Sylwia. Praca w Orbisie. W Tychach praca w górnictwie budowlanym, mieszkanie spółdzielcze.
[02:06:00] Pęd do nauki, wieczorowe technikum budowlane dla pracujących w Tychach. Nadrabianie zaległości w nauce, egzamin z historii, temat: Wilno, wyrzucenie z egzaminu. [+]. Konflikt z dyrektorką technikum, żona sekretarza partii, niedopuszczenie do matury z polskiego. Studniówka w technikum, rozmowa z profesorem historii.
[02:10:50] Zdobycie uprawnień budowlanych. Kolega przyjechał z Kresów w 1956 r., egzamin na politechnikę w Tychach – zaoczny oddział Politechniki Gliwickiej, Wydział Budownictwa Ogólnego. Trudność pogodzenia pracy ze studiami, rezygnacja ze studiów. Późniejsze ukończenie studiów: Wydział Ekonomiczny Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Decyzja polityczna władz: powiązanie płacy z pracą. Brakoróbstwo systemowe w budownictwie.
[02:16:44] Praca dyplomowa o WOG-ach (Wielkie Organizacje Gospodarcze) – zmiana systemu ekonomiczno-finansowego przedsiębiorstw. Niedostateczna ocena na egzaminie z ekonomii politycznej, skarga do rektora. Praca o WOG-ach, promotor. [+]
[02:21:00] Zaangażowanie w działalność opozycyjną, stały nadzór UB. Boh. był zastępcą dyrektora ds. środków produkcji w kombinacie budowlanym, fabryka domów. Młody oficer UB pokazał boh. akta ubeckie boh., tajny współpracownik – znajomy z więzienia.
[02:25:58] Pomaganie członkom „S” (usprawiedliwianie nieobecności, przekazywanie materiałów, wymiana śledzi na stal zbrojeniową). Rodzice z babcią mieszkali w Lubaniu, świniobicie, dzielenie się mięsem. Wprowadzenie stanu wojennego – droga malucha wyładowanego mięsem, Rosjanie mijani po drodze.
[02:30:24] Decyzja boh. o dyscyplinarnym zwolnieniu działacza partyjnego, konsekwentna postawa boh. Walka boh. o zwolnionych dyrektorów w zakładach pracy, komisja partyjna cofnęła decyzję. [+]
[02:35:40] Działalność w Młodzieżowej Organizacji Wojskowej przez kilka miesięcy pierwszej i drugiej klasy. Udział w pochodzie pierwszomajowym 1949 jako PCK. Zbiórki MOW, cel: zdobywanie broni, destrukcja (usunięcie pomnika radzieckiego).
more...
less