Stefański Zbigniew
Zbigniew Stefański (ur. 1955, Gdańsk) – lider grupy Bez Jacka, członek NSZZ „Solidarność”, brat Jacka Stefańskiego zamordowanego przez nieznanych sprawców tuż po zakończeniu stanu wojennego. Zbigniew Stefański młodość spędził na Kielecczyźnie. Tam rozpoczął swoją muzyczną przygodę, gdy w 1974 roku razem z braćmi Janem i Jackiem oraz kolegą Maksymilianem Ziętkiem założył zespół „Kant”. W 1978 roku grupa wzięła udział w Ogólnopolskim Festiwalu Młodych Talentów w Toruniu. Wystąpili również w programach telewizyjnych: u Aleksandra Bardiniego, w „Szansonadzie” i „Siódemce”. Grali na Festiwalu Rodzin Muzykujących we Wrocławiu. Zbigniew Stefański rozpoczął studia na resocjalizacji w Kielcach, przerwane wskutek choroby i śmierci matki. Podjął naukę w studium pedagogicznym w Jędrzejowie, które ukończył w 1977/78 roku. W latach 1978-80 odbył zasadniczą służbę wojskową, po której przeprowadził się, podobnie jak wcześniej bracia, do Gdańska. Pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej nr 80. Wrócił również do muzyki – razem z Jackiem i Janem założyli zespół „Bracia Stefańscy”. Po sierpniu 1980 zaangażował się w działalność NSZZ „Solidarność”, a w stanie wojennym drukował i kolportował ulotki. 20 maja 1982 został aresztowany za udział w niezależnej demonstracji 3-majowej. Przez osiem miesięcy był przetrzymywany w areszcie śledczym na Kurkowej, następnie skierowany do zakładu dla nerwowo i psychicznie chorych w Kocborowie, skąd po dwóch miesiącach wyszedł na wolność. 9 sierpnia 1983 brat Zbigniewa, Jacek Stefański, został śmiertelnie pobity przez nieznanych sprawców
widnieje na helsińskiej liście ofiar stanu wojennego. Zbigniew Stefański wraz z bratem i kolegami grali dalej jako zespół „Bez Jacka”, który istnieje i koncertuje do dziś.
more...
less
[00:00:12] Ur. 8 sierpnia 1955 r. w Gdańsku, pamięć z dzieciństwa: zrujnowany Gdańsk, kościół Mariacki w ruinach, znajdowanie niewybuchów, niewypałów. Tata był repatriantem z Wołynia. Brat babci był w łagrach i w armii Andersa, walczył pod Monte Cassino. Tata był partyzantem na Wołyniu (Kowel, Równe), mama pochodzi z Kielecczyzny. Rodzice poznali się w Gdańsku. Ojciec był inżynierem, zaangażowanie w odbudowę kraju. Lęki babci.
[00:03:03] Zabawy dzieci w wojnę, robienie karabinów, materiały wybuchowe. Opowieści ojca z Wołynia (nagrobek na cmentarzu w Gdyni). Rzeź wołyńska – ostrzeżenie kolegi Ukraińca, ucieczka rodziny. [+] Niechęć do Ukraińców w Polsce, poszukiwanie korzeni, „pany prijechali”. Stosunki polsko-ukraińskie.
[00:06:45] Muzykalni rodzice, dziadek był organistą kościelnym. Gitara, tamburyn i fujarka dla synów, edukacja muzyczna w domu. Mieszkanie na Kielecczyźnie, śmierć mamy. Nauka gry na gitarze, zespół Kant (boh., bracia Jan i Jacek, kolega Maksymilian Ziętek), klub „Merkury”, Szymon Szymański, udział w festiwalu poezji śpiewanej, wiersz Leśmiana. Udział w festiwalach młodzieżowych, pierwsze sukcesy. [+]
[00:10:19] Powrót do Gdańska w 1980 r., grupa „Bracia Stefańscy”, potem po śmierci najmłodszego brata – grupa „Bez Jacka”. Muzycy występujący gościnnie: Czemplik (Stare Dobre Małżeństwo), Stefan Błaszczyński (Brathanki), flecista Horacy [Chrząstek]. Śmierć na serce brata Jana, załamanie boh., pomoc Olka Grotowskiego. Dziewięć nagranych płyt, medal Gloria Artis za postawę życiową.
[00:12:34] Atmosfera PRL. Rozkwit klubów studenckich, życie studenckie Trójmiasta (Żak, Bim Bom), teatry, kabarety na wysokim poziomie. Wszechobecna cenzura, każda piosenka aprobowana pieczątką. Stosunek do cenzorów. Odwaga występujących, kary pieniężne, wsparcie od klubów. [+]
[00:16:08] Odwołanie koncertu w klubie „Żak”, piosenka do wiersza Leśmiana „Czas zmartwychwstania” – podejrzliwość cenzury. Przygoda Tomasza Olszewskiego z cenzurą (WRON). Pozycja artystów, poziomy weryfikacji. [+]
[00:19:33] Zakazy występów w rozmaitych miastach (Toruń, Kraków), koncerty jako element walki z systemem – działalność kabaretowa.
[00:21:28] Powstanie NSZZ „Solidarność”. Wprowadzenie stanu wojennego, drukowanie ulotek, przyjaciele małżeństwo Gwiazdów, Joanna Wojciechowicz. Występy tylko w kościołach, msze za ojczyznę, bojkot rynku muzycznego. Aresztowanie w maju [1982], umieszczenie na 8 miesięcy w szpitalu psychiatrycznym, pawilon 21 A dla najcięższych przypadków (morderców).
[00:23:54] Początek działalności opozycyjnej w sierpniu 1980, strajki w Stoczni Gdańskiej. Występy grupy na ulicy (Złota Brama, Zielona Brama), zbieranie pieniędzy dla stoczniowców, strajk komunikacji, prohibicja. Powstanie MKZ (Międzyzakładowy Komitet Założycielski), radio „Solidarność”. Spotkania z przyjaciółmi po 25 latach (Joanna Wojciechowicz). Życie w prawdzie.
[00:26:55] Drukowanie ulotek w stoczni na powielaczu. „Poważne drukowanie” w stanie wojennym. W sierpniu 1980 śpiewanie utworów Jacka Kaczmarskiego, znajomość z Gintrowskim, „piękny czas”, zachłyśnięcie się wolnością. [+]
[00:29:10] Zmiana sytuacji po wydarzeniach w Bydgoszczy, utrata radości, spory w Komisji Krajowej, „gęstniała atmosfera”. Wprowadzenie stanu wojennego. Bliska współpraca i przyjaźń ze środowiskiem opozycyjnym. Ukrywanie się Bogdana Borusewicza, druk ulotek w domu boh. Boh. pracował jako nauczyciel w Gdańsku. Aresztowanie na ulicy, przesłuchanie na komisariacie, zagrożenie karą 15 lat więzienia. Odsiadka 8 miesięcy. [+]
[00:33:08] Śmierć najmłodszego brata Jacka, całkowita zmiana życia. Podczas aresztowania [w maju 1982] zaskoczenie, posterunek na ul. Piwnej, przejście ulicą w kajdankach do prokurator. „Nie miałem nic do stracenia”, bezwzględność funkcjonariuszy UB. Warunki w więzieniu UB, zbieranie niedopałków na spacerniaku. [+]
[00:38:03] Przesłuchanie w areszcie śledczym, pacyfikacja aresztu śledczego w Gdańsku. Występ w TV przeciwko kandydaturze szefa więzienia, zachowanie klawiszy [++], pobicia do krwi. Wyjście na spacerniak 9 osób w celi, zastraszanie, uzbrojona atanda, strach. [+] Adwokat z ramienia „S” Ferdynand Kończa, obserwacja psychiatryczna w szpitalu psychiatrycznym. Starcie z konfidentem w szpitalu, zamknięcie w pawilonie 21 A z mordercami skazanymi na karę śmierci. Zakaz spacerów.
[00:43:12] Decyzja o wypuszczeniu z więzienia, wyjście w wiosennym ubraniu nocą na śnieg. Pożyczenie od palacza kufajki i 10 zł. [+]
[00:44:51] Protest głodowy po śmierci Breżniewa o lepsze traktowanie, reakcja funkcjonariuszy, atanda – pałowanie [+]. Ograniczenie racji żywnościowych. Codzienna gazeta „Trybuna Ludu” – do kręcenia papierosów. Postulaty osadzonych. Pacyfikacja aresztu.
[00:48:05] Rozchodzenie się informacji w więzieniu. Na całym piętrze, „małolatce”, osadzono internowanych opozycjonistów, wielu konfidentów. Opieka złodziei. Golenie u fryzjera raz na tydzień. Postać golibrody: wytatuowany kryminalista z brzytwą, „nie cykaj, nauczyciel”, nauka grypsery, alfabetu Morse’a. „Wszyscy wszystko wiedzą”. Prowokator bokser, konfident. [+]
[00:51:33] Świętoszkowaty kolega z celi, pracownik Rafinerii Gdańskiej, drukarz „kolekcjoner” [++]. Porządni klawisze. Więzienne sposoby na bóle zęba i brzucha, niedostępność lekarzy.
[00:54:24] Namawianie do wyjazdu za granicę, próba werbunku, metody pracy ubeków. Odmowa pracy w zawodzie nauczyciela przez wiele lat. Namawianie do podpisywania lojalki, „nikt się nie dowie”. Rewizje w domu boh. i braci, znalezienie sztandaru.
[00:57:33] Osadzenie przez 8 miesięcy w gdańskim areszcie śledczym bez procesu i bez wyroku, 2 miesiące w szpitalu psychiatrycznym w Kocborowie (adwokat Ferdynand Kończa): depresja endogenna.
[00:59:10] Przyjaźń z Joanną Wojciechowicz z Gdańska, prowadziła biuro prasowe „S” – w jej domu spotykała się „cała opozycja” – podsłuchy w mieszkaniu. Całe środowisko inwigilowane, donosiciele wśród znajomych. Wybiórcze aresztowania. Boh. nikogo nie „sypnął”. Atak na brata – atak na środowisko.
[01:01:56] Po wyjściu z aresztu brak pracy, 1000 zł zapomogi z Kościoła. Głód, brak środków do życia. Paczka z darami rarytasami ze Szwecji. Wilczy bilet. Przyjęcie do zakładów graficznych w Gdańsku na pomocnika, do obsługi maszyny offsetowej, praca na zmiany przez 3 miesiące. Gnębienie przez dokuczliwego majstra, odejście z pracy.
[01:05:15] Założenie z kolegą spółdzielni: Akademicka Spółdzielnia Pracy „Absolwent” – malarze-konserwatorzy, opozycjoniści. Opis pracy. Po przemianie ustrojowej praca nauczyciela w gimnazjum europejskim. Przez cały czas występy z zespołem.
[01:06:50] Studia: resocjalizacja w Kielcach. Załamanie po śmierci mamy, przerwanie studiów. Granie w zespole weselnym. Studium nauczania początkowego.
[01:08:10] Rozstanie rodziców (pięcioro dzieci), powrót ojca do Gdańska (dyrektor techniczny w Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych), boh. został z mamą u wuja, proboszcza na Kielecczyźnie, potem w Chęcinach. Bracia pojechali do Gdańska, boh. trafił do orkiestry wojskowej (1975 r.).
[01:09:50] Służba wojskowa w PRL. Jednostki w Ciechanowie i Skierniewicach, orkiestra wojskowa, kapelmistrz – oficer frontowy. Zespół „Rezonans”– przygrywał oficerom do obiadu w Orzyszu, imprezy na poligonie wojskowym. [++] Występy na festiwalu w Kołobrzegu. Rozprężenie w armii. Malowanie SKOT-ów. Katastrofalny stan techniczny wojska. Służba w wojsku – stracony czas.
[01:15:46] Przekonanie mamy o rychłej śmierci, dzieci nauczone samodzielności. Przekonanie o miłości mamy – siła na całe życie.
[01:18:00] Demonstracja 3 maja 1982 r. w stanie wojennym. Próba złożenia kwiatów pod pomnikiem Sobieskiego, wielogodzinne starcia z milicją. Zatrzymanie 20 maja [1982]. Strzelanie w demonstrantów racami, ranni. Zdjęcie boh. z biało-czerwonym sztandarem naprzeciwko jadącego SKOT-a, „kadr jak z Wajdy”, budowa barykad. [+]
[01:20:28] Na początku lat 90. nagroda na OPPA (Ogólnopolski Przegląd Piosenki Autorskiej), nagranie kasety w studiu eksperymentalnym TVP, chrapanie brata Jana [++].
[01:23:05] Tragiczna historia brata Jacka, przebieg wydarzeń: trzech ludzi uderzyło na ulicy Jacka idącego i grającego na flecie „Mury” Kaczmarskiego, zmarł 9 sierpnia [1983] w wyniku pobicia. Liczne pobicia przez wyszkolonych w tym celu milicjantów – specjalne uderzenie, obrażenia pnia mózgu, lekarz Drewniak. Trauma brata Jana.
[01:26:55] Nagranie dla niezależnej telewizji szwajcarskiej [++]. Wyrzuty sumienie boh. Informacja w RWE, przesłuchanie na milicji, pobicie boh. pod domem – rozpoznanie sprawców przez boh. Oczekiwanie na zeznanie na komisariacie przy ul. Piwnej. Wyszkolona ekipa milicyjna do pobić.
[01:31:10] Ponowne pobicie boh. na ul. Długiej. Pogrzeb Jacka był demonstracją polityczną, Cmentarz Łostowicki w Gdańsku, tłumy ludzi, sztandary, Michał Wojciechowicz, obstawa milicji.
[01:33:20] Dochodzenie sprawiedliwości przez braci, odwołania, protesty. Pomoc ministra spraw wewnętrznych: „jest pozamiatane”, mataczenie i bezczynność milicji i prokuratury [++]. Portret pamięciowy po roku. Zastraszenia boh.
[01:37:50] Załamanie się boh., zamiar porzucenia występów estradowych, żałoba. Sylwetka Jacka. Syn Szymon, żona Bożena „Fimfa”.
[01:39:44] Brat Jan był dowcipnisiem, rys kabareciarza. Musiał żyć z traumą po śmierci Jacka. Żył chwilą, nie założył rodziny, „nie trzymał się życia”. Zmarł w pociągu na atak serca. [++]
[01:43:13] Poczucie odpowiedzialności za śmierć brata Jacka. Rozbicie emocjonalne boh., rozpad małżeństwa, epizod alkoholowy. Wciąż silne emocje. Nazwa zespołu: Bez Jacka. Zmiana postawy życiowej. Niszczenie kultury, zacieranie pamięci, ukrywanie prawdy w wolnej Polsce. Brak dokumentów dotyczących sprawy zamordowania Jacka. „80 proc. ubeckich akt z Gdańska zostało zniszczonych bądź ukrytych”. [+]
more...
less