Wanda Przybylska z d. Rusinkiewicz (ur. 1935, Zabłotów) została w kwietniu 1940 roku wywieziona do Kazachstanu wraz z matką i starszym bratem. Jej ojciec Stefan Rusinkiewicz – przedwojenny policjant – zginął w Bykowni w 1940 roku. Po powrocie z zesłania w 1946 roku osiedliła się wraz z rodziną w Gryficach. Ukończyła filologię rosyjską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pracowała jako rusycystka w Zespole Szkół Morskich w Kołobrzegu. Obecnie pełni funkcję prezesa Związku Sybiraków w Kołobrzegu.
[00:00:07] Atmosfera świąt na zesłaniu i wspomnienie świąt przed wywózką. Odmienne podejście Kazachów do świąt. Polskie tradycje podtrzymywały babki i matki – modlitwy. Nadzieje na powrót do kraju. W czasie jednej z Wielkanocy podzielono się gotowanym jajkiem – boh. dostała konwulsji i myślano, że umrze.
[00:06:50] Brat chorował na tyfus plamisty, leżał w szpitalu, gdzie leczono go w miarę możliwości i choć myślano, że umrze, przeżył. Gdy wypisano go ze szpitala, boh. woziła go na wózku do przychodni, gdzie przecinano mu wrzód powstały po zastrzyku brudną igłą. Starania lekarzy. Stosunek Rosjan do zesłańców, tradycje religijne podtrzymywane przez osoby starsze. Siła sowieckiej propagandy. Gdy matka chorowała na malarię, dostała zwolnienie lekarskie.
[00:13:48] Na zesłaniu byli Ukraińcy, w transporcie na zesłanie jechała Ukrainka, żona policjanta, z niemowlęciem, które zmarło. Matka pomagała jej. W lepiance mieszkano z paniami Krawczyszyn i Gębara, które rozmawiały po ukraińsku i boh. od nich uczyła się języka. Obie znajome wywieziono 10 lutego w okolice Krasnojarska, tam zmarli ich mężowie. Stosunek Kazachów do Polaków – zabawy z kazachskimi dziećmi. Sytuacja Żydów na zesłaniu – zajmowanie wyższych stanowisk z powodu lepszego wykształcenia. Profity płynące z wykształcenia – lepsza orientacja w sytuacji. Podejście byłych zesłańców do edukacji ich dzieci. Rosjanie na zesłaniu.
[00:18:00] W 1953 r. boh. była w klasie maturalnej. Pewnego dnia na lekcję przyszła wychowawczyni, należąca do partii, i powiedziała o śmierci Stalina. Kolega Leszek Zapolski zaczął się śmiać, a za nim wszyscy uczniowie. Kolega Leszek Wieczór zwrócił uwagę na możliwe konsekwencje. Po latach boh. dowiedziała się, że wychowawczyni także była na zesłaniu. [+]
[00:21:18] Jeden z sąsiadów, uczeń szkoły zawodowej, został aresztowany za przynależność do tajnej organizacji. Chłopak siedział w więzieniu w Nowogardzie, gdy wychodził po sześciu latach sąsiadka poprosiła matkę, by poszła z nią na dworzec. Matka poznała syna, ale on jej nie. Syn sąsiadki ożenił się, ale po jakimś czasie popełnił samobójstwo. Po latach boh. odnalazła jego siostrę i chciała ją namówić na wywiad, ale kobieta bała się. [+]
[00:25:07] W 1945 r. boh. była uczennicą rosyjskiej szkoły – apel i radość z okazji końca wojny. Matka pracowała w fabryce, tego dnia dostała biały chleb i ciastka. Nadzieje na powrót to domu. W styczniu 1945, po zajęciu Warszawy Rosjanie gratulowali matce – dostęp do radzieckich gazet. Po zakończeniu wojny matka nie pracowała w fabryce po 12 godzin, ale 8.
[00:28:37] Matka wstąpiła do Związku Patriotów Polskich, w marcu 1946 przyjechano do Polski, po spotkaniu z rodziną w Łodzi przyjechano do Gryfic (wówczas Zagórza), gdzie mieszkał brat matki – pierwsze wrażenia wuja na widok repatriantów, rzeczy przywiezione z zesłania.
[00:31:04] We wrześniu boh. poszła do szkoły nr 2 w Gryficach – trudne początki, nauka polskiego. Wspomnienie pierwszych tenisówek czyszczonych pastą do zębów. Ojciec koleżanki walczył pod Monte Cassino, po powrocie do Polski nie można było o tym mówić. W szkołach nauczyciele wykształceni przed wojną uczyli według starego systemu. Były lekcje religii, przed Wigilią spotkania opłatkowe. Propaganda – nauczanie o Rewolucji Październikowej – hasło „Powrót z gościnnej ziemi radzieckiej”. Stopniowa ateizacja, gdy proboszcz Stanisław Rut został aresztowany, odbyła się demonstracja przed budynkiem MO. Śluby i chrzty cywilne zwłaszcza wśród służb mundurowych – tajne śluby i chrzty w kościele. W latach 50. powstawały szkoły TPD, nacisk na ideologię. Zadania członków organizacji młodzieżowych. Szeroki dostęp do oświaty po wojnie, odbudowa kraju. Represje komunistyczne
[00:40:12] Po wojnie w Gryficach mieszkali Niemcy, niszczenie śladów niemieckiej kultury, Relacje z Niemcami, zachowanie dzieci. Nienawiść do Ukraińców i banderowców u repatriantów z Kresów. Żydzi po wojnie przechodzili na katolicyzm. Różnice w poziomie życia na wschodzie i zachodzie.
[00:45:58] Boh. była za młoda i nie brała udziału w referendum „3 razy tak”. Dławienie oporu społecznego, prości ludzie i karierowicze szybciej akceptowali nowy system.
[00:47:04] Przyszły mąż był kolegą z liceum. Życie młodzieży – komunistyczna propaganda, zabawy i rozrywki. Mąż studiował geografię na Uniwersytecie Łódzkim, a boh. studiowała w Krakowie – spotkania w czasie wakacji. Boh. wzięła ślub cywilny i kościelny w 1958 r. – poszukiwanie kwiatów na bukiet ślubny. Śluby udzielał kolega Edward Welzant, który po IX klasie poszedł do seminarium. Po ślubie mąż wyjechał do Kołobrzegu, gdzie pracował jako nauczyciel w liceum, boh. dojechała po jakimś czasie i początkowo pracowała jako bibliotekarka. W 1961 r. urodziła się córka. Stosunek starszych repatriantów i młodzieży do życia w Gryficach. Brat był także nauczycielem, kierownikiem szkoły w Lubieszewie. We wsi wykopaliska prowadził Ryszard Wołągiewicz, pierwszy prezes Rodziny Katyńskiej w Szczecinie. Matka gotowała obiady dla archeologów. Ryszard Wołągiewicz był autorem książki „Katyń w albumach rodzinnych”, w której znalazł się ojciec boh. Działalność lokalnych kół Sybiraków. Sytuacja rodzinna.
[00:58:08] Boh. pracowała w bibliotece liceum, potem jako nauczycielka rosyjskiego. Do Kołobrzegu sprowadzono rodziców męża i mieszkano razem w dwupokojowym mieszkaniu. Matka zmarła w 1974, teściowa w 1986. Córka wróciła do Kołobrzegu i pracowała w liceum im. Sienkiewicza jako nauczycielka. Specyfika pracy rusycysty w czasach PRL.
[01:02:50] Praca nauczyciela a przynależność do partii. Boh. jako bibliotekarka miała wyższy wymiar czasu pracy w tygodniu niż nauczyciele. Podjęcie pracy w Studium Nauczycielskim – dyrektor Bobkowski chciał, by boh. zapisała się do partii – konieczność pomocy teściowej i matce, które nie dostawały świadczeń. Sytuacja materialna rodziny. Reakcja na udział w zebraniach partyjnych. Okoliczności, w jakich boh. rzuciła legitymację partyjną. W 1989 r. zapisała się do Solidarności – zakładanie koła Związku Sybiraków.
[01:08:36] Boh. była w Szczecinie na pogrzebie nauczycielki Marii Borowicz, gdy wróciła wprowadzono stan wojenny – obawy, że Rosjanie wejdą do Polski. Reglamentacja towarów – nocna kolejka po mięso. Uczniowie z klasy boh. wzięli udział w napadzie na kiosk – pomoc byłego ucznia pracującego w prokuraturze. Wspomnienie ucznia Piotrusia, który zapytał o Katyń.
[01:14:25] Rozważania na temat Rosjan, możliwej wojny – ocena sytuacji przez pryzmat zesłania. Wspomnienie wycieczek do ZSRR – na wschód wożono dżinsy, a przywożono złote precjoza. Sytuacja polityczno-gospodarcza współczesnej Polski, obawy o przyszłość. Opinia na temat powiązań z Węgrami Orbana, refleksje na temat Putina.
[01:19:50] Działalność w Związku Sybiraków – na pierwsze zebranie w Kołobrzegu przyszło ok. 200 osób. Komisja weryfikowała dokumenty, które odsyłano do Koszalina, potem Warszawy. Związek organizował przyjazdy dzieci z Kazachstanu. Sztandar Związku Sybiraków i symboliczne miejsca pamięci o Sybirakach. Zjazdy wychowanków, idea budowy pomnika Nadberezyńców. Dowody uznania dla pracy społecznej boh. Obecnie do ZS przyjmowane są dzieci Sybiraków. Udział w uroczystościach rocznicowych. Opinia na temat działalności Wandy Wasilewskiej i powstania warszawskiego.
[01:28:32] Po wojnie boh. jeździła na wycieczki, była w Krakowie, w 1948 r. Warszawie. W latach 70., w czasie wycieczki do Warszawy, uczniowie Zespołu Szkół Morskich przez jeden dzień pracowali przy odbudowie Zamku Królewskiego. Zdanie na temat patriotyzmu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.