Celiński Andrzej cz. 3

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1668

8 czerwca 2022, Warszawa

2:52

Andrzej Celiński (ur. 1950, Warszawa) - socjolog i polityk, uczestnik wydarzeń marca 1968, wyrzucony ze studiów, po 1976 współpracownik KOR, od 1977 członek KSS KOR, współtwórca tzw. Latającego Uniwersytetu, od 1978 sekretarz Towarzystwa Kursów Naukowych, po 1980 sekretarz KKP NSZZ Solidarność i najbliższy współpracownik Lecha Wałęsy, po 13 grudnia 1981 internowany, w latach 1987 i 1988 w USA, uczestnik strajków w maju 1988, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, od 1989 roku senator płocki z rekomendacji Komitetu Obywatelskiego, od 1991 senator UD, a od 1993 roku poseł UD i UW, w 1996 wystąpił z Unii, od 1999 wiceprzewodniczący SLD, od 2001 poseł SLD, w latach 2001-02 minister kultury w rządzie Leszka Millera, od 2004 w SdPl, w latach 2007-11 poseł z list Lewica i Demokraci, w latach 2012-15 przewodniczący Partii Demokratycznej.

[00:00:40] Przystąpienie boh. do KSS KOR w październiku 1977 r. dzięki środowisku Czarnej Jedynki. W Czerwcu ’76 pobyt w szpitalu, na początku lipca pogrzeb Antoniego Słonimskiego w Laskach. Wyjazd na obóz studencki nad Wernejówką w Beskidzie Niskim, dojście korytem rzeki Wisłok, niedaleko wsi Puławy zamieszkałej przez uciekinierów z Czech, zielonoświątkowców. Studenci różnych kierunków: resocjalizacji, socjologii, matematyki, fizyki, historii (m.in. Michał Olszański, Rafał Zakrzewski). Opuszczona wieś na uboczu, zarośnięty cmentarz.
[00:04:00] Wieczorne rozmowy przy ognisku. Obowiązkowe zajęcia z marksizmu i leninizmu (wykładowca Jan Parys) [+]. Asystentura boh. na IPSiR. Podział wydziału socjologii: teoria rozwoju społecznego (Stefan Nowak, Jerzy Szacki), gdzie wykładano ukrytą teorię marksizmu i leninizmu, oraz teoria miast i wsi. Spór w tygodniku „Polityka” na temat tego, czym jest socjologia (Schaff vs. Ossowski).
[00:08:10] Praktyki studenckie z teorii marksizmu i leninizmu na wydziale filologii rosyjskiej – dziewczęta z prowincji w papilotach. [+] Czytanie lektur. Pomysł „przejęcia” zajęć z marksizmu-leninizmu na kurs typu TKN – nauki „prawdziwej historii Polski”. Koło samokształceniowe (Wojciech Arkuszewski, Seweryn Blumsztajn), poszukiwanie autorytetów, pluralizm postaw. Zainteresowanie początkami PRL 1944-46. Książka Stefana Korbońskiego.
[00:11:00] Zapraszanie gości, przyjazd Adama Michnika, zazdrość Macierewicza o studentów. Zimą 1971 r. Gromada Włóczęgów w domu rodzinnym boh. pod Wyszogrodem. „Pozerstwo Antka” [Macierewicza]. Trudna znajomość z Macierewiczem, wprowadzenie przyszłej żony boh. do Gromady, teorie spiskowe Macierewicza jako element podrywu dziewcząt. [+]
[00:14:04] Przyjazd Macierewicza na obóz do Wernejówki, nadużycie zaufania boh., zwerbowanie wszystkich studentów do pomocy represjonowanym robotnikom (m.in. Magda Kozyra, Olszański, Zakrzewski, Agnieszka Wolfram, Sergiusz Kowalski, Stefan Kawalec, Stanisław Krajewski, Zofia Winawer, Barbara Post, Grażyna Jaglarska, Elżbieta Grabarska-Łepkowska). Pokrzyżowanie planów boh.
[00:17:40] „Stworzyliśmy swój własny świat”, nieliczenie się z zasadami życia akademickiego, dążenie boh. do kontaktów ze środowiskiem „komandosów”, imieniny Jana Józefa Lipskiego. „Bycie w KOR było nagrodą”. Macierewicz jednym z twórców KOR.
[00:19:25] Niepolityczny sposób myślenia boh. w tamtym czasie, niechęć do łamania prawa, silne poczucie wolności osobistej. „Ludzie sobie wyobrażali, że jest przymus”. Niechodzenie na pochody pierwszomajowe, nieprzynależność do ZMS, koledzy Kuba Święcicki i Andrzej Rosner. ZMS-owcy chodzili do ambasady chińskiej na prelekcje, propaganda antychińska.
[00:22:33] Silny wpływ Jana Józefa Lipskiego na boh. Aniela Steinsbergowa – wyznaczała możliwe do obrony granice prawa (protokół końcowy porozumień helsińskich). Przekonanie o planowym osłabianiu przez ZSRR praw człowieka poprzez dywersyjną działalność partii komunistycznych w poszczególnych krajach Europy Zachodniej. Tekst w „Po Prostu” (Olszewski, Namiotkiewicz, Ambroziewicz) o mechanizmie finansowania przez PZPR Francuskiej Partii Komunistycznej [+] Mechanizm przestał działać w sierpniu 1968 r., po interwencji w Czechosłowacji.
[00:26:44] Po upadku ZSRR „Rosja trwalsza od ZSRR” – globalne interesy Rosji są długotrwałe. Taktyka postępowania z Macierewiczem: nie można mu się było sprzeciwić, „pierwszym sponsorem Antoniego był Adam Michnik i Janusz Kijowski”. Opinia boh: fałszywy Macierewicz, był pozerem, nie miał własnych poglądów, np. „banialuki” na temat Arafata, Tupamaros, Guevary.
[00:29:39] Ważna postać: prof. Podgórecki, propozycja pracy. Ceniony w Stanach Zjednoczonych, gdzie wydał wiele książek, ocena postawy naukowej, odkrywczość. Wydanie przez Podgóreckiego w Londynie książeczek z przypowieściami fikcyjnego mędrca chińskiego Si-tiena [+]. Napięcia wśród naukowców zespołu Podgóreckiego. Elementarz postępowania z przeciwnikiem politycznym wg trzech autorytetów: Podgóreckiego, Geremka, Mazowieckiego. [++]
[00:35:33] Środowiska, które najsilniej wpłynęły na postawę życiową boh: prasa („Po Prostu”, „Tygodnik Powszechny”, Polityka”, wrocławska „Odra”), Czarna Jedynka, KIK. Tekst Krzysztofa Wolickiego z „Odry”: rozmowa Heisenberga ze studentem, szefem Hitlerjugend w latach 30. XX w. „Rewolucja nie polega na zburzeniu zastanego porządku, tylko wyjęciu jednej najmniejszej cegiełki”. „Polityka nie polega na burzeniu, polega na konstruowaniu”.
[00:40:07] Jeżdżenie do Ursusa i Radomia (rocznica ślubu 9 maja 1977 r. „na dołku” z żoną), odseparowanie boh. od głównego nurtu KOR przez Macierewicza, silna frustracja boh. „Jedynka” była środowiskiem formacyjnym, była tam silna rywalizacja („lekko faszystowskie”). Inkluzywne środowisko walterowskie. Przyjaźnie z „Jedynki”: Janusz i Jerzy Kijowscy, Marek Barański, Wojciech Onyszkiewicz, Piotr Naimski. W szkole poczucie trwania na boku, opinia idioty. Problem osobowościowy, kompleksy, poczucie marnowania czasu.
[00:43:37] Zmiana postawy po Sierpniu ’80. Śmierć Pyjasa. Nocne spotkanie z krakowskim środowiskiem opozycyjnym na Gorcu (Macierewicz, Wildstein, Baran, Sonik). „Najbardziej wstrząsająca historia ludzka” Leszka Maleszki.
[00:46:01] Poznanie Leszka Maleszki w stanie wojennym, sąsiad z Jaworza. Boh. w celi z Geremkiem, obok Antoni Pawlak, Grzegorz Lindenberg i Maleszka. Zainteresowanie życiem opozycyjnym w Krakowie, gościna u Maleszki. Kilkukrotne ostrzeżenia przed Maleszką, lekkomyślność boh. [+] Kontakty rodzinne z Maleszką, dziewczyna Basia.
[00:49:58] 2-pokojowe mieszkanie Maleszki na osiedlu Azory. Zbiór książek, „Kultura” paryska na półce pomimo rewizji, ubóstwo Maleszki, bosy. Kosztowny sprzęt nagłaśniający.
[00:51:30] Nocowanie w willi u Karkoszy i Rakowieckiej. Wzywanie Maleszki przez Karkoszę. Lekceważenie przez boh. sygnałów ostrzegawczych na temat Maleszki. Reakcja na informację o współpracy Maleszki z SB, odczyt Balcerowicza (szef NBP) w Agorze. Balcerowicz jako wybitny manager gospodarczy, nie polityk, „nie słucha, oznajmia”. 15-minutowa mowa Balcerowicza. [+]
[00:57:23] Pytanie boh. do Balcerowicza (3 minuty) – jak podnieść wartość kapitału ludzkiego i społecznego. Riposta Balcerowicza. List boh. do Balcerowicza. [+]
[01:02:15] Tekst boh. 2008 r. „Polska 1975-2025. Epizod czy zmiana?”, odpowiedź Balcerowicza na firmowym papierze NBP z listą zaleconych 30 książek do przeczytania. [+]
[01:04:40] Spotkanie Maleszki przed budynkiem Agory. „Czułem się osobiście oszukany, zgwałcony, nadużyty”. [+] Postawa Maleszki, „hucpa”.
[01:09:22] Tworzenie Towarzystwo Kursów Naukowych (boh. i Adam Michnik), ciekawość świata. Czytanie Roczników nauki polskiej i Almanachu Stanów Zjednoczonych. Frustracja i bezsilność boh. Częste kontakty z Janem Józefem Lipskim, który wpadła na pomysł TKN z żoną boh. w 1977 r. – program ogólnokształcący nauczania nieprofesjonalnego, socjaliści ze Szwecji, Danii, Norwegii. Uznanie dla określonego sposobu myślenia raczej niż konkretnej wiedzy.
[01:15:15] Zwalnianie działaczy opozycyjnych z uniwersytetu (Paweł Śpiewak, Tadeusz Szawiel) – potencjalni kandydaci na wykładowców TKN. Nawiązywanie kontaktów z nieznajomymi wykładowcami. Motto Kuronia: „trzeba mieć odwagę przełamania swojego wstydu”. Barbara Szacka – wykłady o polskiej inteligencji w XIX w., poważała Geremka i Jerzego Jedlickiego. Książka Witolda Jedlickiego.
[01:18:55] Kolejni chętni wykładowcy: Stefan Amsterdamski, Kowalik. Ustalanie programu według klucza politycznego. Przekonanie o „słabości PRL do kultury i nauki”. Spotkania partyjne SLD prowadzone przez [Leszka] Millera, różne twarze kościoła w Gdańsku: ks. Jankowski, ks. Bogdanowicz, gdańskie elżbietanki i progresywni księża.
[01:24:34] Tłumacz literatury rosyjskiej Seweryn Pollak, energetyczny Andrzej Drawicz, świetny wykład. Pierwsi wykładowcy: Amsterdamski, Jedlicki, Drawicz, Kowalik, Irena Nowak, Adam Stanowski, Zdzisław Szpakowski. Michnik wykładał najnowszą historię Polski, Kuroń pedagogikę. Największa frekwencja na wykładach Michnika.
[01:27:14] Lokale wykładowe: w domu boh., u mamy boh., w pracowni plastycznej na Mariensztacie (Boniecka-Sulczewski), przez pewien czas w mieszkaniu prof. Kunickiego-Goldfingera, w mieszkaniu Noemi Michejdy na Ochocie, u Ireny Nowak, u Jerzego i Hanny Jedlickich, u Jacka Kuronia.
[01:30:00] Pierwsza interwencja milicji w mieszkaniu brata boh., grzywna 5 tys. zł po dyskusji prowadzonej przez Kowalika na temat CUP (Centralny Urząd Planowania). Zaproszeni: Stefan Bobrowski, Stefan Kurowski, Edward Lipiński, jedna z uczestniczek Maria Dziewicka, wejście milicji. W tym samym lokalu (ul. Filtrowa 69 m. 63) Edward Lipiński wykładał na tajnych kompletach SGH w czasie okupacji. [+]
[01:34:03] Początkowe nachodzenie milicjantów-„dyskutantów” na wykłady, potem większa agresja, „karatecy” – wyłamywali palce. Nagrywanie wykładów na kasety, przekazywanie Maciejowi Rayzacherowi. Studio do wielokrotnego powielania materiałów dźwiękowych w mieszkaniu Rayzachera. Przekonanie o konieczności prowadzenia wykładów w małych miasteczkach, aktywny nauczyciel z Puław Czyżyk.
[01:38:11] Wykłady TKN w Polsce: Wrocław, Kraków, Poznań, Łódź. Silny ośrodek we Wrocławiu, matematycy Aleksander Gleichgewicht, Stanisław Hartman, Roman Duda, filozofka Mirosława Chramcówna, architekt Tadeusz Zipser.
[01:39:56] Spór o instytucje i ich nazwy (instytucjonalizacja TKN). Ukonstytuowanie się TKN 28 stycznia 1978 r. w mieszkaniu Jana Józefa Lipskiego, w komitecie założycielskim ośmiu profesorów PAN (Jan Kielanowski, Edward Lipiński, Konrad Górski, Gajewski, Kunicki-Goldfinger, Aleksandra Jabłońska) i ośrodków akademickich (Krystyna i Adam Kerstenowie, prof. Wereszycki), pisarze (Jacek Bocheński, Marian Brandys). 78 członków TKN, „wielkich nazwisk”: Maria Janion, Maria Żmigrodzka.
[01:45:15] „Słabość” władzy do ludzi kultury, parasol ochronny, trudność atakowania tych osób. Boh. był organizatorem TKN, „lekcja powagi” dla boh. Konieczność stworzenia egalitarnej struktury, zdarzały się sytuacje krytyczne: wykład Kuronia i Michnika. Dylemat: czy TKN był przybudówką KOR. TKN korzystało z pieniędzy KOR i struktury. Rola boh. na pograniczu TNK i KOR, pełna niezależność TKN i konieczność związku z KOR.
[01:51:01] Zagrożenie rozpadem KOR. Pomoc Kościoła, wyrzucenie Ruszara i TKN od norbertanek w Krakowie. Księża TKN: dominikanin Hauke-Ligowski i jezuita Wołoszyn. Wizyta u ks. Dembowskiego (ciotka Zofia Rywin), przygotowanie wykładu Bartoszewskiego w kościele św. Marcina, panteon ruchu oporu z II wojny światowej. „Żołnierze wyklęci”: zbrodnia na pamięci, „Pilecki i Fieldorf obok Kurasia”. Stosunki z Kościołem. Rozmowa Dembowskiego z prymasem Wyszyńskim. [+]
[01:58:25] Wykład Bartoszewskiego w kościele przy Piwnej. Aktywność prof. Kielanowskiego i Lipińskiego – lobbowali w PAN, przyzwoita postawa prof. Pieniążka. Konflikt w TKN wokół KOR, zaangażowanie profesorów: Kielanowskiego (integralny katolik, bronił KOR), Amsterdamskiego, Jedlickiego, Kowalika. Wpływy Kielanowskiego w Gdańsku i Londynie. Kontakty boh. z Kielanowskim, odwiedziny w mieszkaniu na Mokotowie, przyjaźń Kielanowskich z Witkacym. Plotkowanie o osobach publicznych. Rozważania nt. obecnej polityki PiS.
[02:06:40] Ograniczona liczba członków TKN, doroczne zebrania członków. Współpracownicy TKN z Krakowa: Wereszycki, Szymborska, ekonomista Edward Łukawer, Adam Zagajewski. Książka Zagajewskiego i Kornhausera „Świat nieprzedstawiony”. [+]
[02:08:50] Działalność wydawnicza TKN: powstanie NOWA 2, finansowanie, kolportaż, zapewnianie papieru, nieoceniony prof. Adam Kersten [++]. Pierwszą książką wydana przez TKN była „Po wielkim skoku” mgr. Waldemara Kuczyńskiego. [+]
[02:11:42] Drukowanie zawiadomień i wykładach (maszyna elektryczna), cięcie nożyczkami, rozkładanie na wydziałach. W informacji data i adres wykładu.
[02:12:02] TKN we Wrocławiu: opór władz, zatrzymanie boh., Geremka, Andrzeja Kijowskiego. Poznanie szefa komendy wojewódzkiej MO płk Pawłowskiego. Prof. Geremek wspierał tworzenie TKN, dołączył po powrocie ze stypendium w USA. Spotkanie rady programowej z udziałem Geremka w domu boh., plan działania Geremka.
[02:16:16] Kluczowe postaci dla codziennego funkcjonowania TKN: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Stefan Amsterdamski, Jerzy Jedlicki, Bogdan Cywiński, Tadeusz Kowalik, Andrzej Kijowski, Andrzej Drawicz i Adam Kersten (wydawnictwo). Zebranie TKN przy ul. Nutki (architektka Kama Staszko). [+]
[02:18:47] W przeddzień spotkanie Kerstena z Jaremą Maciszewskim (sekretarz ds. nauki) na korytarzu w KC PZPR. Wsparcie SKS (Rafał Zakrzewski) w przywożeniu członków rady na konspiracyjne zebranie TKN [+]. Przyjęcie tekstu o odpowiedzialności państwa za wychowanie młodzieży autorstwa Kijowskiego i Mazowieckiego (styczeń 1980 r.).
[02:21:29] Grupę doradczą w Stoczni Gdańskiej również tworzyło TKN. Zaangażowanie TKN w strajki sierpniowe. Instytut Historii Nauki PAN, pracownia opracowująca dzieła ekonomistów Oskara Langego i Michała Kaleckiego (Tadeusz Kowalik, Jerzy Osiatyński). „Jestem winny tego, że Kuroń nie pojechał do Gdańska”. Nagminne zamykanie opozycjonistów na 48 godz., zabranie brata Wojtka z komendy przy ul. Cyryla i Metodego.
[02:24:33] Gajka Kuroń była w Kruczym Borku (gm. Zatory), opis drogi z Jackiem Kuroniem, ucieczka przed śledzącymi, schowanie się w lesie w świetle Księżyca. Przekonanie Kuronia, żeby nie jechał do Gdańska. Brat boh. był kurierem lotniczym – pracował w pogotowiu. Rewizje u Macierewicza i u boh. [+]. Udział Kuronia w strajkach mógł zwiększyć ryzyko niepowodzenia. Postawa Kuronia, sprzeciw wobec przewodniczenia Wałęsy NSZZ „S” (wskazywał Walentynowicz i Gwiazdę).
[02:31:55] Formalny zakaz wchodzenia do Hotelu Morskiego dla Kuronia od Wałęsy [+]. Przy boh. Wałęsa czuł się bezpiecznie, Kuroń był obiektywnym zagrożeniem. Kuroń zatrzymywał się w mieszkaniu Anny Walentynowicz we Wrzeszczu. Do początku lutego 1981 r. o polityce „S” decydowało prezydium MKZ Gdańsk, codzienne wielogodzinne posiedzenia. Przekładanie słów na działalność instytucji, tworzenie zasad i procedur. Anna Walentynowicz: „kompletne nieporozumienie”, była „zatruta koniecznością przywództwa”.
[02:35:15] Postacie typu Walentynowicz (odrzucone przywództwo) wykorzystywane przez SB, prowokacje ubeckie. Wizja alternatywnej historii Polski.
[02:38:00] List intelektualistów [List 64] - boh. zbierał podpisy. Jeden „wybitny Polak” mu odmówił. Pomysł zawiezienia listu do stoczni. Poufne kontakty „S” z władzą. Bratkowski i Reiff zamierzali utworzyć rząd jedności narodowej z PZPR. Hotel Solec: „najbardziej okablowane miejsce w Polsce 1981 r.” W marcu 1981 r. rozmowa telefoniczna Henryka Wujca z boh. w Hotelu Solec – bez zachowania zasad konspiracji. [+]
[02:44:00] Podsłuchiwany telefon drukarza do Wujca [+]. W początku września [1980 r.] ustalenie, że centrala „S” będzie w Gdańsku, zaplecze intelektualne było w Warszawie: Geremek i Mazowiecki, zmiana składów personalnych, wpływów. Budowa zaplecza intelektualnego w Gdańsku (gospodarka i sprawy związkowe), poszukiwanie łączników z Warszawą. Odmowa Waldemara Kuczyńskiego i Ryszarda Bugaja – stanowili nierozłączną parę. Boh. zgodził się być łącznikiem od 1 października [1980].
[02:48:44] Mazowiecki nie był nigdy przedstawicielem Kościoła, Episkopat wobec niego „bardzo sceptyczny”. Wyszyński obawiał się niezależności Mazowieckiego, był autorytarny, nie umiał rozmawiać.
[02:49:55] Wałęsa umiał słuchać, „chłonął jak gąbka”. W czasie internowania Jerzy Jedlicki zrobił badania wśród internowanych, kto faktycznie rządził „S”, podejmował decyzje przez 16 miesięcy. Przebieg badania, wyniki badania: szefem był Wałęsa. [++] Cztery węzłowe momenty w historii pierwszej „S”: walka o uwolnienie Jana Narożniaka, wprowadzenie wolnych sobót, [bydgoski] marzec, zjazd „S”.
more...
less

Śmiłowicz Piotr

Saramonowicz Wojciech

Instytut Pileckiego

Film

Prosimy o zapoznanie się z naszymi zaleceniami dotyczącymi sporządzania opisu bibliograficznego i cytowania dokumentów zgromadzonych w Archiwum Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego w tym miejscu.