Anna Kowalewska ps. „Stokrotka” (ur. 1923, Łomża) została w październiku 1942 roku zaprzysiężona do Narodowych Sił Zbrojnych. Przeszła przeszkolenie jako sanitariuszka wraz ze swoją przyjaciółką Stanisławą Gołębiowską, która została aresztowana po wojnie przez UB za działalność niepodległościową. W ramach prowadzonej sprawy UB aresztowało również Annę Kowalewską. Mimo ciężkich przesłuchań nie przyznała się do winy i znajomości z przyjaciółką i została zwolniona z Urzędu Bezpieczeństwa. Pracowała przez 40 lat jako nauczycielka.
[00:00:00] rodzice rolnicy, mama zmarła w wieku 30 lat, osierocając córki (boh. 5 lat, siostra 3 lata). Macocha Antonina. Dobre warunki bytowe, troskliwa macocha. Ukończone 4 klasy w Dobrzyjałowie.
[00:01:00] w 1936 r. szkoła przy ul. Sienkiewicza w Łomży – 5 klasa. Potem 6 i 7 klasa w szkole w Jedwabnem. W 1939 egzamin do szkoły handlowej w Łomży.
[00:02:00] ojciec z sąsiadem we wrześniu 1939 idą na front. Ojciec dostaje się do obozu jenieckiego w Działdowie. Ucieczka ojca z obozu.
[00:03:00] sztab niemiecki w Jeziorku, zarekwirowany wolant ojca – spotykali się co tydzień, boh. ostrzegała wtedy ojca i uciekał do lasu.
[00:04:00] boh. zatrzymana w łapance, przewieziona do Zbójnej na roboty do kopania rowów. Po dwóch tygodniach postanawia wraz z kolegą przepłynąć rzekę i uciec. Idą całą noc. Ukrywa się potem przed kolejnymi łapankami.
[00:06:00] w 1942 r. zgłasza się do NSZ, składa przysięgę w październiku. Szkolenie sanitariuszek. Pseudonim „Stokrotka”, koleżanka Stanisława Majewska. Pielęgniarka ze Stawisk ps. „Jagoda” prowadziła te szkolenia.
[00:08:00] w Dobrzyjałowie ciężkie walki, Piotr Serwatko ma przestrzeloną nogę – opatrują go w domu. Bandaże z prześcieradeł – uratowały nogę.
[00:11:00] Górki, Kobylin – pogotowie – boh. czuwała w Górkach w razie ataku niemieckiego. „Lis”, „Topór” – z nimi boh. miała kontakt.
[00:13:00] boh. postanawia dalej się uczyć po wojnie – w Łomży kurs przygotowawczy, potem studium nauczycielskie. Od 1947 r. praca jako nauczycielka w Rogienicach Wielkich, ślub, praca w Piątnicy – nauczanie początkowe. Emerytura w 1980 r. Działalność społecznikowska.
[00:16:00] została gminnym opiekunem społecznym. 8 lat ławniczka w sądzie.
[00:18:00] przedwojenna szkoła – nr 3 przy ul. Sienkiewicza w Łomży, w Jedwabnem – podstawówka. Dużo Żydów w Jedwabnem, dziewczynki żydowskie razem z boh. się uczyły w szkole, kolegowały się. Żydowskie sklepy.
[00:20:00] żydowskie święto Kuczki – szałasy na podwórkach. Chłopcy polscy rzucali w nie kamieniami. W Łomży „narodówki” [członkowie ugrupowań prawicowych] zabraniały kupować w żydowskich sklepach, stawali przed nimi i zabraniali. Szewc Żyd na ul. Rządowej – rodzice zajeżdżali na podwórko, od tyłu – zamawiali buty.
[00:23:00] „narodówka” w Łomży – dużo ludzi do nich należało, głównie chłopcy.
[00:24:00] wybuch wojny wrzesień 1939 r. – nie było radia, ciotka pracowała na plebanii u księdza, zabrała boh. posłuchać radia. Wystąpienie Rydza Śmigłego. Po 2 tygodniach Niemcy weszli do wsi. Dzieciom zakazano przyjmowania cukierków i podarunków od Niemców („zatrute”). Mama ucieka z dziećmi do rodziców. Niemcy włamali się do domu, zdemolowali, rozrzucili po wsi wszystkie rzeczy. Kradzież walizeczki ze skarbami. [00:29:00] okupacja sowiecka – szukali zegarków, trzeba im było gotować. W Dobrzyjałowie był dwór, tam stacjonowali Rosjanie, przyjechały ich rodziny.
[00:31:00] wywózki na Syberię (szwagier Bolesław Grabowski), rodzinie boh. udało się uciec do Wizny i nie wyjechali. Szwagier nie wrócił, została żona, uciekła z synami.
[00:33:00] przysięga w obecności dwóch członków NSZ, m.in. Piórkowski ps. „Dąbek”.
[00:35:00] Stasia Majewska wyjechała do pracy za Śniadowo – wydawali gazetki podziemne, ktoś ich zadenuncjował, zostali oboje straceni. Ona urodziła dziecko w więzieniu.
[00:37:00] przesłuchanie boh. – jako świadka. Noc na desce w piwnicy. Przesłuchania przez 3 tygodnie – o północy albo o 3 rano. Co miesiąc melduje się na posterunku.
[00:40:00] starania o uprawnienia kombatanckie.
[00:43:00] boh. nie spotkała już więcej Stasi Majewskiej.
[00:44:00] przesłuchania na UB. Męczyli psychicznie, ale nie bili boh., Stasia była bita. Pogarda, chamstwo.
[00:48:00] szkolenia na sanitariuszkę odbywały się w domu Stasi na skraju wsi oraz w domu w Stawiskach u pielęgniarki Jagody.
[00:50:00] wypytywanie przez Niemców we wsi. Dwaj Niemcy zamieszkują w domu u ciotki na sąsiedniej ulicy. Wyjście do kina.
[00:52:00] pędzenie bimbru. W domu boh. mieszkało trzech Niemców w jednym pokoju.
[00:54:00] partyzanci „Topor”, „Księżyc’, „Lis” – przyjeżdżali do domu boh., rozmawiali z rodzicami.
[00:55:00] Niemcy poszukujący ojca.
[00:56:00] dowódca batalionu „Lis”, po wojnie przebywał w Białymstoku.
[01:00:00] powojenna szkoła w Rogienicach Wielkich – mieściła się w prywatnym domu na wsi – 2 pokoje. Dyrektorka Cwalina. Uczniowie „przerośnięci”, ok. 30 uczniów. Zabawy wiejskie organizowane przez strażaków.
[01:07:00] agitacja, żeby się zapisać do PZPR, boh. się nie zapisała.
[01:11:00] zbrodnia w Jedwabnem – Żydów palono w stodole u koleżanki boh. Śmiarowska, koleżanka ze szkoły, u jej dziadków mieszkała pani Anna.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.