Szałajda Zbigniew cz. 5
Zbigniew Karol Szałajda (ur. 1934, Wilno) – inżynier hutnik, polityk. Okres okupacji niemieckiej spędził na Kresach Wschodnich, po wojnie wraz z rodziną osiedlił się w Dynowie, gdzie w 1951 roku ukończył liceum. W 1956 roku ukończył studia wyższe na wydziale mechanicznym Politechniki Śląskiej. Pracował w hutach „Florian” (1956-67), im. F. Dzierżyńskiego (1967-70). W latach 1970-74 był dyrektorem huty „Kościuszko”, a następnie, do 1980 roku, Huty Katowice. W 1960 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Należał do egzekutyw oddziałowych organizacji partyjnych, jak również zakładowych i wojewódzkiej w Katowicach, wchodził również w skład plenum komitetu miejskiego w Chorzowie i Świętochłowicach. Od 8 października 1980 do 3 lipca 1981 był ministrem hutnictwa w rządzie Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego, od 10 lipca 1981 do 9 października 1982 ministrem hutnictwa i przemysłu maszynowego. Po złożeniu teki ministerialnej został wicepremierem, funkcję tę pełnił następnie w rządzie Zbigniewa Messnera. W 1986 stanął na czele specjalnej kryzysowej komisji rządowej, powołanej w związku z katastrofą w Czarnobylu. W 1987 przewodniczył specjalnej komisji rządowej powołanej do zbadania katastrofy samolotu pasażerskiego IŁ-62M SP-LBG, rozbitego w Lesie Kabackim 9 maja 1987[1]. W latach 1984-1988 był przewodniczącym Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów. W latach 1986-1990 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W 1983 wybrany w skład Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Od 1989 do 1991 pełnił funkcję zastępcy Stałego Przedstawiciela PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Moskwie. Po 1990 pracował w sektorze prywatnym. Od czerwca 2003 był przewodniczącym Rady Nadzorczej Stalexport Centrostal Warszawa S.A., a od stycznia 2004 członkiem Rady Nadzorczej Stalexport S.A. W tym czasie pełnił również funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej spółki Biproferm Sp. z o.o. (Biuro Projektów i Generalnego Wykonawstwa). [na podstawie: Wikipedia, dostęp 2 marca 2023]
more...
less
[00:00:33] Na stanowisku wicepremiera obowiązki narzucone odgórnie przez premiera – zgodnie z potrzebami czasu. Trwał stan wojenny, blokada zagraniczna, obowiązkowe spłaty zadłużenia. Trzej premierzy: Pińkowski, Jaruzelski, Messner. Najważniejszym obowiązkiem było utrzymanie zakładów pracy przy życiu, minimalne spłaty długu gwarantowały dopływ nowych dewiz, trwał kryzys światowy. Zapewnienie ciągłości pracy w kluczowych gałęziach gospodarki: (energetyka, komunikacja) i przygotowanie jej do reformy.
[00:04:09] Przewodniczący Komitetu ds. Nauki i Postępu Technicznego: wybitni profesorowie z dziedziny medycyny, ekonomii i techniki. Utworzenie Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Poszukiwanie nowych, dalekosiężnych rozwiązań. Niewielki budżet, poniżej 2 proc. PKB. Opis zasad działania komitetu. Badania nad przeszczepami serca, sztucznym sercem, rezerwa celowa Rady Ministrów (ok. 20 mln dolarów) przeznaczona na postęp w dziedzinie medycyny. Prof. Gibiński.
[00:10:30] Dodatkowa funkcja: przewodniczący Komitetu Przemysłu Obronnego Rady Ministrów – obronność kraju i źródło dewiz – eksport czołgów m.in. do Indii, Pakistanu. Czołg T 54 – koordynacja współpracy z Czechosłowacją i ZSRR, wiceminister obrony gen. Zbigniew Nowak, nadzorował płk Bobrowski.
[00:13:13] Przewodniczący Rady ds. mieszkaniowych. Budownictwo to był „samograj”, przedsiębiorstwa budowlane same produkowały materiały, budowa „bardzo wielu” mieszkań. Pracowitość i skuteczność – główne cechy boh. Praca od 9:30, „rzadko wyjeżdżałem o 22”, podobnie jak Jaruzelski – późne telefony od Jaruzelskiego. Żal z powodu zaniedbania rodziny.
[00:16:52] Przemysł ciężki i wydobywczy – dobrze zorganizowany urząd. Minister górnictwa Glanowski – rozmowa z Jaroszewiczem. Pogrzeb Glanowskiego. Gen. dywizji Piotrowski, saper, został ministrem górnictwa. Ministrowie przemysłu ciężkiego dobrani według kryterium fachowości. Minister Grzywa (przemysł chemiczny), Kamiński (minister transportu), boh. wysuwał swoje propozycje kadrowe. Sekretarz ds. ekonomicznych KC PZPR Marian Woźniak chronił rząd przed ingerencją sekretarzy.
[00:21:44] Kompetentny zespół w rządzie. Szanowany ekonomista Sadowski wspierał boh. Zdaniem Messnera reformy były blokowane przez opór partyjny, podobnie referendum. Także Episkopat nie wspierał reform. „Balcerowiczowi się udało tylko dlatego, że miał wsparcie Episkopatu”.
[00:24:00] Dzień pracy wicepremiera: codzienne poranne narady, przegląd sytuacji bieżącej, układanie kalendarza dnia z dyrektorem gabinetu i szefem grupy doradców [+]. Spotkania z petentami w godz. 14-15 – przekonanie, że „u mnie można coś załatwić”. Sprawy „zwykłych obywateli”: operacje zagraniczne (np. przeszczepy), problemy mieszkaniowe [++]. Boh. wciąż pozostaje rozpoznawalną i szanowana postacią.
[00:28:59] Raz w roku spotkania z dyrektorami – ok. 200 osób. Nadrabianie różnic w elektronizacji kraju – finansowanie z Komitetu ds. Nauki i Postępu Technicznego (zakłady Elwro, Mesko), elektronika wybranych firm zachodnich np. Siemens. Płacenie rublami transferowymi oraz w naturze: węgiel, wyroby włókiennicze.
[00:33:00] Rozliczenie z ZSRR. „Słowiański naród rosyjski” – mentalność człowieka radzieckiego. Bilans w rozliczeniach był mniej więcej w równowadze. [+]
[00:38:50] Katastrofa w Czarnobylu 26 kwietnia 1986 r. Następnego dnia w nocy narada u gen. Jaruzelskiego. Informacja o zwiększeniu promieniowania ze stacji atomistyki. Szef Państwowej Agencji Atomistyki Kazimierczak szukał dojścia do władz – udało mu się dopiero po wielu godzinach – ok. 12 godzin od wybuchu. Sekretarz Woźniak. Zlecenie od Jaruzelskiego telefonu do Moskwy o 3 w nocy – rozmowa z premierem ZSRR Ryżkowem znanym z czasów Huty Katowice. Bezpośredni telefon „WCz” – wysokiej częstotliwości. Przebieg rozmowy o katastrofie w Czarnobylu – Ryżkow nic nie wiedział. Przysłanie specjalistów tego samego dnia.
[00:46:22] Powołanie tej samej nocy komisji pod przewodnictwem boh.: lekarze, hematolodzy, prof. Nauman, zebranie komisji, pierwsze zalecenia podawania płynu Lugola. Wstrzymanie informacji prasowych.
[00:48:16] Pierwszy komunikat po upływie doby – zalecenia dla rolnictwa, szkół, koordynacja z wojewodami, szpitalami. Codzienna aktualizacja. Raport o katastrofie. Decyzja o nie odwoływaniu pochodu 1-majowego i Wyścigu Pokoju (boh. był przeciwko). Nieodpowiedzialność „betonu” partyjnego. [+]
[00:52:20] Wedle informacji prasowych po katastrofie – „nie wiem, czy połowa zaleceń komisji została wykonana”. Podawanie płynu Lugola nie budziło żadnych wątpliwości wśród fachowców, osiągnęło skutek. Wątpliwości babci opiekującej się córką boh.
[00:56:25] Embargo na produkty rolne po katastrofie, wstrzymanie importu – problem dla rządu.
[00:58:32] Jerzy Urban „nie był rzecznikiem prasowym rządu, tylko określonych sił” – niesubordynacja. Najprawdopodobniej działał z Rakowskim. „Nie lubiliśmy go wszyscy, cyniczny, fałszywy”. Informowanie opinii publicznej bez względu na komunikat TASS. Radio Wolna Europa: brak zarzutów do rządu.
[01:04:30] Budowa elektrowni atomowej w Żarnowcu. Przygotowanie terenu pod budowę, zbrojona płyta betonowa na całej powierzchni elektrowni, własna elektrociepłownia. Zaniedbania w budowie płyty, słaba jakość betonu i siatki zbrojeniowej. Konstrukcje stalowe dla Huty Katowice: przygotowano 500 tys. ton konstrukcji, ciężar maszyn: 200 tys. ton.
[01:09:30] Przewidywany ciężar konstrukcji dla elektrowni w Żarnowcu – ok. 100 tys. ton. Dostarczenie pierwszych elementów do elektrociepłowni od RAFAKO z Raciborza. Zatrzymanie budowy, porzucenie zamiaru budowy, nowe plany budowy elektrowni jądrowej, nowa lokalizacja. Wybór lokalizacji w Żarnowcu.
[01:12:30] „Człowiek do zadań specjalnych”, katastrofa samolotu Ił w 1987 r. w Lesie Kabackim. Manifestacja pierwszomajowa, boh. w niej nie uczestniczył – był na „dyżurze rządowym”. Komunikat o katastrofie, przylot śmigłowcem, opis miejsca katastrofy [++]. Powołanie komisji: m.in. konstruktorzy samolotów, wybitni piloci, instruktorzy lotniczy, minister komunikacji.
[01:17:15] Informacja o ofiarach z listy biletowej, „nie było szans identyfikacji ciał”. Nagranie z czarnej skrzynki, rozmowa pilotów z wieżą koło Grudziądza, nakaz lądowania awaryjnego w Modlinie, decyzja pilota przelotu na Okęcie, zapalenie się drugiego silnika, brak kontroli wysokości, awaria stateczników. Ocena działań pilota, „Cześć, giniemy”, pożar po upadku.
[01:22:23] Główna przyczyna zdaniem konstruktorów: ukręcenie wału korbowego napędzającego turbiny. Pilotowali doświadczeni piloci, techniczne szczegóły wypadku, powodem była wada konstrukcyjna – producentem były zakłady w ZSRR.
[01:25:00] Konieczna akceptacja ustaleń komisji przez Biuro Polityczne. W składzie Biura Politycznego przedstawiciele klasy robotniczej: murarz Albin Siwak i tkaczka Grzyb. Później w skład weszli profesorowie Porębski, Messner. Obawy m.in. gen. Siwickiego i Kiszczaka, szantaż: rezygnacja boh. z funkcji w komisji. Ostateczne przyjęcie raportu.
[01:28:10] Znajomość z Masiłkowem [?], przekazanie wyników z raportu. Toast sokiem malinowym (kampania antyalkoholowa „suchoj zakon” Gorbaczowa). Przyjęcie polskiej wersji badań, decyzja zmiany konstrukcji samolotu Ił. Boh. nie rozmawiał o odszkodowaniu, „najważniejsza była zmiana konstrukcji”. Przeważył pragmatyzm polityczny, nieopłacalność „zadzierania ze Związkiem Radzieckim”.
[01:32:30] Podanie się rządu Messnera do dymisji – decyzja polityczna. Rozmowa boh. z Kohlem na temat kredytu długoterminowego – pomocy na sfinansowanie głębokich reform gospodarczych – ok. 10 mld dolarów. Problem zgody Polski na zjednoczenie Niemiec. Depesza iskrówka do gen. Jaruzelskiego, brak reakcji. Rosnące wpływy trójki doradców: gen. Pożogi (tajne służby, wywiad gospodarczy), Urbana („główny specjalista od kłamstw”), ministra Stanisława Cioska („przyjaciel Wałęsy”), inspirowanej przez Mieczysława Rakowskiego. Naciski na dymisję rządu Messnera po przegranym referendum. Brak poparcia betonu partyjnego i Episkopatu.
[01:37:20] Postawa Jaruzelskiego wobec boh., decyzja Jaruzelskiego o zdymisjonowaniu rządu. Wątpliwości większości sejmowej. Ocena Jaruzelskiego: „dla niego był ważny cel, nie ludzie”. Zwołanie aktywu partyjnego, m.in. krytykujący rząd Manfred Gorywoda (przewodniczący Komisji Planowania) i Alfred Miodowicz (przewodniczący OPZZ). Głosowanie sejmu po wystąpieniu podpitego Miodowicza, dymisja Messnera.
[01:41:00] Obowiązki premiera powierzono na 2 tygodnie boh. Nowy premier Rakowski. Pożegnalne wystąpienie boh. w Sejmie, życzenia pomyślności. List do Rakowskiego przekazujący listę rozpoczętych spraw. Odrzucenie pomysłów przez Wilczka, m.in. zerwanie kontraktu z Fiatem na Tipo.
[01:47:00] Zausznik Rakowskiego, Ireneusz Sekuła, odrzucał boh. Pomysł objęcia stanowiska ambasadora w Moskwie, ostatecznie został nim Ciosek. Boh. zastąpił Wyłupka w przedstawicielstwie w RWPG: stanowisko zastępcy stałego przedstawiciela rządu w randze ambasadora.
[01:49:33] Uczestnictwo w posiedzeniach, dalsze szlifowanie jęz. rosyjskiego – język ekonomii i dyplomacji pod okiem lektorki Rosjanki. [++] Głównym przedstawicielem rządu Mazowieckiego był Leszek Balcerowicz. Funkcja boh. w RWPG od lutego 1989 r.
[01:51:30] Spotkanie pracowników polskich instytucji i przedstawicielstw firm w Moskwie z Balcerowiczem. Przemówienie Balcerowicza: „zatrzymanie i przerwanie stosunków gospodarczych ze Związkiem Radzieckim trwale i nie do odnowienia”.
[01:53:28] „Pogorbaczowska fala rewolucji”, stracenie Ceausescu. Przedstawiciele RWPG innych krajów bloku radzieckiego zostali niezależnymi, poza RWPG, przedstawicielami instytucji handlowych swoich krajów. Polska chciała całkiem zerwać stosunki gospodarcze. Osiatyński Jerzy – nowy szef Komisji Planowania. Zdumienie boh. blokadą eksportu z polskich przedsiębiorstw. [+]
[01:55:59] Rozmowa z wicepremierem Balcerowiczem. „Nowe inwestycje za pieniądze amerykańskie pod amerykańskim zarządem”. Ocena Balcerowicza, jego pomysły uzdrowienia gospodarki ukraińskiej. Naiwność pomysłów Balcerowicza. [+]
[01:59:10] Posiedzenia rady szefów rządów pod auspicjami RWPG, wyjazd z premierem Mazowieckim. List do Mazowieckiego z rezygnacją, prośba o emeryturę specjalną. Powrót do kraju, brak środków utrzymania.
[02:01:49] Dorabianie: przywożenie żywności z Moskwy do Polski w przedziale pociągu „Polonez”. Powrót do Polski na stałe, poszukiwanie pracy.
[02:05:27] Brak propozycji pracy. Zatrudnienie przez Polaka z Australii, samochód. Przedsiębiorca Bania „handlujący wszystkim”, były wojskowy z kochanką z polskiej ambasady w Kolonii – boh. był jego doradcą. Rezygnacja z pracy, udawanie przed żoną zatrudnienia, „szukałem swojego miejsca”. [+]
[02:08:56] Spółka amerykańsko-rosyjsko-polska Arpol, Żydzi, którzy wyemigrowali do USA, ustosunkowani w wojsku rosyjskim. Dostarczanie żywności do Moskwy na zaopatrzenie kasyn oficerskich (masło, mięso, owoce, cukier). Wycofywanie się Amerykanów z Arpolu. Zaciągnięcie wątpliwych kredytów dla prywatnych osób, rozmowa z oficerem UOP, sfałszowanie podpisu boh,. obawa przed aresztowaniem [+]. Znajomy szef Stalexortu – wspólnie negocjowali kontrakt na dostawę szyn kolejowych do Stanów Zjednoczonych. Powołanie oddziału Stalexportu w Warszawie, boh. został prezesem, firma dobrze prosperowała, 200 mln zł obrotu, 100 osób zatrudnionych. Dobre zarobki.
[02:16:07] Odejście ze Stalexportu, następca Emil Wąsacz, przyjęty przez boh. do Huty Katowice. Zatarg z przełożonymi Wąsacza w HK. Wygryzienie boh. i Harchali przez Wąsacza, nieczyste interesy, zarzuty, groźba trybunału stanu: „brzydki, nieelegancki człowiek”.
[02:18:55] Nawiązanie współpracy z Pawłem Romańskim ze Stalexportu, pomoc przy ratowaniu firmy, zgodna współpraca. Spółka NKMZ Poland Sp. z o.o., ustalanie kompetencji w spółce, zatrudnieni zięć i wnuk Romańskiego, wnuczka boh., współpracownicy w spółce: Oleksandr Tsivkovskyy, Dmitriy Sergiejewicz Skudar, sprawy personalne w spółce.
[02:27:00] Losy nomenklatury po upadku komunizmu: trzy postawy działaczy. Spotkanie ze Stanisławem Cioskiem w Moskwie [++], zakończenie ich przyjaźni. Los Jerzego Woźniaka – rezygnacja z aktywności zawodowej i publicznej. Postawa boh. – aktywność, poszukiwanie miejsca w nowych warunkach.
[02:31:00] W czasie sprawowania funkcji wicepremiera – „dymisja w proteście przeciwko polityce społecznej rządu byłaby manifestacją polityczną i etyczną, luka po takiej decyzji byłaby bardziej szkodliwa dla Polski”. W rządzie Rakowskiego miejsce boh. zajął nieznany działacz partyjny z Warszawy bez doświadczenia („jakiś Patorski”). Postawa boh. – człowieka czynu.
[02:34:34] Spotkanie z gen. Jaruzelskim po latach, na uroczystości urodzin pod Warszawą oraz dwukrotnie w Wojskowym Instytucie Medycznym – leczenie i rehabilitacja. „Nigdy nie sformułowałem żalu wobec niego”, ocena generała.
more...
less