Romuald Malinowski (ur. 1929, Warszawa), członek Armii Krajowej (ps. „Orzeł”) i powstaniec warszawski. Walczył na Śródmieściu Północnym w batalionie „Kiliński” (7. kompania motorowa "Iskra"). W czasie niemieckiej okupacji brał też udział w konspiracyjnych rozgrywkach piłki nożnej jako bramkarz drużyny juniorów „Promyka”. Po upadku Powstania Warszawskiego wzięty do niewoli, przebywał w Stalagu 344 Lamsdorf oraz Stalagu IX-C Bad Sulza. Po wyzwoleniu dołączył do 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, a następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii. Po otrzymaniu informacji o tym, że rodzice przeżyli wojnę, w 1947 r. wrócił do Warszawy. Po powrocie nadrabiał edukację w gimnazjum i liceum dla dorosłych. Zdał maturę i rozpoczął studia, jednak nie mógł ich pogodzić z pracą i zrezygnował po jednym semestrze. Początkowo pracował jako kierowca, był też pomocnikiem fotografa Adama Kaczkowskiego. Z czasem nauczył się od niego fotografii i zajął się fotoreportażem. Pracował w Foto Serwisie, zajmował się głównie fotografią przemysłową. Wskutek wypadku podczas delegacji przeszedł na rentę i wcześniejszą emeryturę. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych był siatkarzem AZS AWF oraz Spójni Warszawa.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1929 r. w Warszawie.
[00:00:20] Ojciec urodził się w Petersburgu, w latach 20. rodzina wróciła do Polski. Matka pracowała w aptece i tam rodzice się poznali. Atmosfera w domu rodzinnym. Siostra babci wyszła za oficera wywiadu, którego podczas okupacji szukało gestapo.
[00:04:30] Nastroje przed wybuchem wojny – polska propaganda. Maski przeciwgazowe i akcja oklejania okien. Zderzenie z wojenną rzeczywistością – bombardowania Warszawy. Boh. był świadkiem wkroczenia Niemców do stolicy.
[00:07:38] Początek okupacji – wiadomość o egzekucji w Wawrze. Boh. widział zwłoki ofiar egzekucji na ul. Leszno i przy dworcu Warszawa-Praga – koszmarne sny. Gdy wybuchła wojna, ojciec ruszył na wschód w poszukiwaniu swojej jednostki i boh. był w domu z matką – handel olejem. Ojciec po powrocie pracował na budowie w Grójcu.
[00:12:40] W 1940 r. boh. ukończył siódmą klasę i rozpoczął naukę w szkole mechanicznej Wolfrma przy ul. Miodowej. Rodzina przeprowadziła się z Pragi na Plac Inwalidów, do mieszkania ciotki Chmarzyńskiej, którą wuj-szpieg ściągnął do Anglii. Wstąpienie do tajnej organizacji „Orlęta” – obóz w Julinku działał pod przykrywką Rady Głównej Opiekuńczej. Wspomnienie pobytu na obozie, gdzie młodzież przechodziła szkolenie wojskowe – musztra z kijami.
[00:18:05] Znajomym kolegi Eligiusza Daszkiewicza był por. Czesław Sitarz ps. „Iskra”, który wciągnął chłopaków do konspiracji – przysięga na strychu. Boh. znalazł się w 7. kompanii motorowej „Iskra”. Spotkania z podchorążym. Boh. był uczniem tajnych kompletów, potem rzucił szkołę i pracował w zakładach motocyklowych, gdzie dawano pracownikom deputaty żywnościowe.
[00:21:50] Kradzież dwóch motocykli z zakładu, które postanowiono ukryć w Julinku. Boh. przejechał przez Zaborówek, gdzie zobaczył żandarmów, potem słyszał odgłosy strzałów – drugi motocykl, w którym wieziono broń, nie przyjechał do Julinka. Potem od granatowych policjantów z Zaborówka dowiedziano się, że trzej koledzy jadący drugim motocyklem zostali zastrzeleni. Konsekwencje samowolnej akcji. Sytuacja w warsztacie – majster Kaczmarczyk widział moment kradzieży, ale tego nie zgłosił. [+]
[00:31:52] W akcjach małego sabotażu malowano napisy na murach. Boh. był instruktorem jazdy na motocyklu – nauka w warunkach konspiracji. Szkolenia z obsługi broni. Wiadomości z podziemnej prasy. Boh. był za młody, by działać w dywersji.
[00:35:05] Koncentracja przed wybuchem powstania. 1 sierpnia boh. był w szkole przy ul. Miedzianej. Zadaniem 7. kompanii motorowej było zajęcie koszar policji granatowej przy ul. Ciepłej. Kompania miała jeden karabin maszynowy, boh. dwie butelki z benzyną.
[00:38:18] Boh. był w batalionie „Kiliński”, ale był też na kilku spotkaniach „Żywiciela”. Z powodu motocykli nie zdecydował się na zamianę formacji.
[00:40:02] W motocyklu zatrzymanym w Zaborówku była broń, którą wykopał jeden z członków oddziału dywersji. W 1947 r. odbyła się ekshumacja zwłok trzech kolegów zabitych przez Niemców. Rodziny chciały pochówku na cmentarzu wojskowym, ale władze komunistyczne robiły trudności. Rodzinom udało się „dołożyć” zwłoki bliskich do szczątków ekshumowanych na Starym Mieście. Boh. widział zwłoki kolegów – znaki szczególne Jędrka Zdziechowskiego.
[00:45:15] W czasie powstania boh. opiekował się motocyklami – bombardowanie poczty przy Placu Napoleona. Boh. był zasypany, ale udało mu się wyjść spod gruzów. Akcją ratunkową kierował rtm. Roycewicz „Leliwa”. Boh. wrócił do 7. kompanii, która kwaterowała na rogu Marszałkowskiej i Siennej. Gdy się mył na podwórku, dom został zbombardowany i koledzy zginęli. W akcji ratunkowej brali udział niemieccy jeńcy, ale nie udało się nikogo odkopać. [+]
[00:52:00] Śmierć kolegi, który stał obok boh., podczas przejścia przez ruiny getta. Okazało się, że strzelec wyborowy ukrywał się w zdobytym przez powstańców budynku sądów. Boh. zawiadomił rodzinę kolegi o jego śmierci. Wspomnienie strzału oddanego do boh. przez gołębiarza – ich celność. Stanowiska strzeleckie Niemców w gmachu PAST-y.
[00:59:25] W jednym z domów znaleziono dwóch ciężko rannych żołnierzy, Ukraińców, których zostawiono. Ofiary pocisków zwanych „krowami”. Losy boh. po wojnie.
[01:04:10] Rejon, w którym operował boh. podczas powstania. W chwili wybuchu walk był na ul. Miedzianej, potem brał udział w zdobywaniu Hali Mirowskiej. Był na Placu Napoleona i na ul. Marszałkowskiej.
[01:06:02] Na początku powstania zdobyto skład mundurów na Stawkach i boh. wziął szelki, ładownicę i panterkę. Po kapitulacji boh. się przebrał – zabieranie panterek przez Niemców. Marszobieg do obozu w Lamsdorfie. Niedaleko było lotnisko szkoleniowe i boh. widział zderzenie dwóch samolotów. Reakcja uwięzionych na bombardowanie Opola przez aliantów. Sreberkami zrzuconymi przez samoloty ozdobiono choinkę. Boh. był w trzech obozach, z ostatniego trafił do Arbeitskommando – budowa ośrodka szkoleniowego Hitlerjugend. Ośrodek był w lesie i można było zdobyć opał, wyżywienie w obozie.
[01:15:05] Odgłosy zbliżającego się frontu – kolega Andrzej Knoll znał dobrze niemiecki i rozmawiał ze strażnikiem, który miał rozkaz konwojowania grupy jeńców na wschód. Na drodze mijano niemieckiej jednostki, które kierowały się na zachód – spotkanie z czołgistami. Ucieczka ze stodoły, w której nocowano. W lesie uciekinierzy widzieli dwóch niemieckich dezerterów, którzy przebierali się w cywilne ubrania. 1 kwietnia 1945 r. napotkano amerykańskie oddziały. [+]
[01:24:35] Grupa chłopaków, w tym boh., została w jednostce amerykańskiej – wyżywienie. Część żołnierzy odlatywała na front japoński. Łącznik z brygady gen. Maczka zabrał chłopaków do obozu w Darmstadt – decyzja o dołączeniu do 2 Korpusu. Boh. podał fałszywą datę urodzenia i został przyjęty do korpusu – droga przez Alpy do Włoch. Wspomnienie pierwszej kąpieli w morzu.
[01:30:44] Boh. został wcielony do piechoty, ale postarał się o przydział do 6 Pułku Pancernego „Dzieci Lwowskich”. Zakwaterowanie w namiotach – sytuacja w czasie deszczu. Wyciąganie czołgów z błota. Boh. po ukończeniu kursu prowadził czołg – udział w ćwiczeniach. Podczas demobilizacji czołgi zgromadzono w jednym miejscu, lufy obcięto, a włazy zaspawano. Boh. wyjechał do Anglii – smutek z powodu psa, którego żołnierze musieli zostawić w Calais.
[01:39:06] Boh. trafił do obozu w Helmsley – na wiadomość, że rodzina żyje, zapisał się na wyjazd do Polski. Propaganda antyrepatriacyjna. Sztorm w czasie rejsu do kraju – po dopłynięciu do Polski pasażerowie razem z marynarzami brali udział w myciu statku. Zejście w porcie po trapie – powrót do domu w urodziny boh. 21 stycznia 1947 r. Boh. zapisał się do szkoły – przyjęcie przez kolegów z klasy.
[01:48:10] Boh. razem z żoną jeździł na wyprawy rowerowe, obecnie jeździ trzykołowcem.
[01:49:42] Po powrocie do Polski boh. zgłosił się w RKU i został zdemobilizowany. Pracował jako fotoreporter. Gdy dostał wezwanie na komisję wojskową, uniknął wyjazdu na ćwiczenia dzięki łapówce. Boh. starał się o pracę fotoreportera w Lidze Przyjaciół Żołnierza, ale nie przyjęto go z powodu akowskiej przeszłości.
[01:56:50] Boh. ukończył szkołę samochodową i dostał nakaz pracy, ale jej nie podjął. Nie ukrywał swojej przeszłości, ale nie był szykanowany. W kościele przy ul. Gdańskiej spotykali się byli akowcy, boh. też tam chodził, ale nie było go w dniu aresztowania. W czasie okupacji kolegą był Wiesiek Rydygier, który po wojnie pracował w KC i pomógł boh. załatwić pracę fotoreportera.
[02:04:30] Oddział boh. walczył na ul. Królewskiej 16 – dowódcą obrony barykady był por. „Szary”. Walki z Niemcami atakującymi z Ogrodu Saskiego. Po zdobyciu PAST-y 7 kompania kwaterowała na dole budynku.
[02:08:44] Boh. przebywał najczęściej na Placu Napoleona, gdzie były motocykle i samochody – plany dowództwa co do ich użycia a powstańcza rzeczywistość. Jednym z aut był Mercedes dyrektora poczty, stojący w garażu. Boh. i jego dwa koledzy zajęli garaż i spali w samochodzie. Pewnego dnia przyszedł do nich pies i chłopcy przez jakiś czas opiekowali się nim, ratując go przed zjedzeniem przez powstańców. [+]
[02:13:50] Boh. ładował akumulatory do motocykli w elektrowni na Powiślu – przejazd motocyklem przez ulice zajęte przez powstańców. Uruchamianie samochodów na Placu Napoleona. Po zbombardowaniu placu boh. wrócił do kompanii, w kolejnym bombardowaniu jego koledzy zginęli, w tym najmłodszy „Mahomet”, który przyszedł ze szpitala w odwiedziny. [+]
[02:21:22] Walka o budynek PAST-y – boh. donosił kanistry z benzyną, której używano do polewania gmachu przez motopompę. Poddanie się Niemców. Boh. był w budynku niedługo po jego zdobyciu. Samochody i motocykle należały przed powstaniem do poczty. Kolega Lilek był ranny w palec, boh. nie był raniony w czasie powstania.
[02:28:55] Na poczcie działała kuchnia powstańcza – wyżywienie. Z opuszczonych mieszkań zabierano jedzenie. Boh. był w mieszkaniu, w którym znaleziono garnek zupy – sensacje żołądkowe, reakcja sierżanta ps. „Tata” [Sylweriusz Credo]. Dowódca obrony Królewskiej 16 ps. „Paprzyca” [Ignacy Szczeniowski] miał psa wilczura. Pewnego dnia powstańcy dostali zupę z mięsem i mówiono, że to gulasz z psa „Paprzycy”.
[02:34:00] Niedaleko kina Palladium był właz z kanałów i tamtędy wychodzili powstańcy ze Starówki. W kinowym bufecie były wafle do lodów, pewnego dnia ugotowano budyń, który smakował jak lody. W piekarni na Powiślu pieczono chleb.
[02:36:40] Powstańcom dokuczało zimno. Przeloty kukuruźników, które zrzucały żywność – kaszę w tłuszczu, oraz amunicję. Pewnego dnia z samolotów zrzucono zasobniki na spadochronach, większość spadła na tereny zajęte przez Niemców. Zachowanie Rosjan w czasie powstania. [+]
[02:41:45] Zmiana statusu akowców z „polskich bandytów” na żołnierzy objętych Konwencją Genewską. Ostatnie walki przed kapitulacją powstania. Cisza po zakończeniu walk. Jeden z pocisków rakietowych upadł koło PAST-y, ale nie wybuchł i został rozbrojony przez saperów. [+]
[02:45:12] W czasie powstania poruszano się głównie piwnicami. Sytuacja ludności cywilnej, zmiana nastawienia do powstańców. [+]
[02:49:22] Niektórych zabitych nie można było zabrać z powodu niemieckiego ostrzału – zwłoki na Placu Grzybowskim. Groby w mieście.
[02:50:53] Boh. był strzelcem, ale wyszedł z powstania jako kapral. Dowódcą 7. kompanii motorowej był „Iskra”. Dowódcą boh. był cichociemny, kpt. „Rum” [Kazimierz Bilski]. Żołd w 2 Korpusie zależał od stopnia, boh. nie uznano kaprala i płacono jak pancernemu. Obowiązki dowódcy warty.
[02:54:52] Sympatia boh. z czasów okupacji, Teresa, wyszła za jego kolegę Wieśka Rydygiera.
[02:56:40] Boh. miał pseudonim „Orzeł”, który wybrał w czasie obozów w Julinku. W obozie w Anglii mieszkano w „beczkach śmiechu” – wygląd baraku.
[03:00:20] W czasie powstania boh. słyszał kogoś grającego na pianinie, potem mówiono, że to Zdzisław Maklakiewicz. Kolega „Matejko” [Jan Łompierz] opowiadał, że zabrał Maklakiewiczowi karabin, gdy ten usnął w czasie warty.
[03:03:10] Podczas okupacji boh. zajmował się modelarstwem, grał też w piłkę nożną. Na lekcjach religii z księdzem Plewko-Plewczyńskim uczono się ministrantury. Ksiądz Plewczyński prowadził chór, który śpiewał w kościele św. Stanisława Kostki. Chłopcy zabawiali się wskakiwaniem do tramwaju jadącego ulicą Mickiewicza.
[03:08:38] Piłka nożna w czasie okupacji – mecze na boisku w parku. Rozgrywki między drużynami. W drużynie „Promyka” grał Olgierd Budrewicz. Boh. założył drużynę „Piorun”, piłkę kupiono na Kercelaku. Budrewicz zaproponował wstąpienie do juniorów „Promyka” i został trenerem drużyny. Boh. był bramkarzem – jego ubiór. Wyjazd na mecz do Jabłonnej.
[03:12:20] Atmosfera w mieście po egzekucji w Wawrze. Powody niemieckiego odwetu. Egzekucje uliczne w mieście. Nastroje w czasie powstania w getcie. Boh. przechodząc koło muru getta widział człowieka, który wyskoczył przez okno z płonącego budynku. Przez jakiś czas przez teren getta przejeżdżał tramwaj, którego pilnowała żydowska policja. Sytuacja na froncie przed wybuchem powstania w Warszawie. Zachowanie Armii Czerwonej rozlokowanej na warszawskiej Pradze. Na podwórku przy ul. Próżnej wywieszono biało-czerwoną flagę, którą ostrzelał sowiecki samolot.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.