Halina Warchoł z d. Derlatka (ur. 1932, Zwoleń) wychowała się w rodzinie zamieszkałej w Zwoleniu na Mazowszu, a jej ojciec był właścicielem młyna. W 1944 roku ukończyła miejscową szkołę podstawową, a następnie uczęszczała do gimnazjum (1945-48) oraz liceum (1948-1950). Należała do Związku Harcerstwa Polskiego. Po maturze dostała się do Akademii Medycznej w Warszawie, gdzie studiowała na wydziale stomatologii w latach 1950-1954. Po studiach pracowała jako stomatolog w publicznych placówkach oraz prowadziła prywatną praktykę.
[00:00:06] Przedstawienie się boh., dzieciństwo, z rodzicami mieszkała poza miastem, była jedynaczką. Rodzicom zależało, by córka kontynuowała naukę, wysłali ją na tajne nauczanie. Podczas zajęć geografii na podwórku pojawili się Niemcy, dzieci schowały książki pod pościel.
[00:02:50] W 1945 rozpoczęcie nauki w gimnazjum w Zwoleniu, wyjazd do Warszawy na studia stomatologiczne. Dom rodzinny przed wojną, domownicy. Ojciec wraz ze wspólnikiem prowadzili młyn w Zwoleniu.
[00:05:15] Tajne spotkania konspiracyjne nazywane były potocznie „imieninami”. Działalność wujka w AK, wymiana informacji z rodzicami o sytuacji w Polsce, boh. podsłuchiwała ich rozmowy.
[00:06:44] Początek wojny, 1 września 1939 r. w staw pani Haliny uderzyła bomba.
[00:07:45] Dziadkowie dostarczali płody rolne na kontyngent dla wojska, zawiezienie prosiaka. Naloty na Zwoleń. Podczas bombardowania zginał przyrodni wujek boh.
[00:08:55] Spalenie kukły Hitlera w czerwcu [1939] podczas święta morza, w zemście tak dotkliwie zbombardowano Zwoleń. [+]
[00:09:50] Wielki pożar, ucieczka ciotek i wujków ze Zwolenia, boh. z mamą i babcią schowały się w kukurydzy, obserwowały nadlatujące samoloty. W Zwoleniu zginęło od 300 do 500 osób.
[00:11:25] Żydzi w Zwoleniu, miasto żydowsko-polskie, Żydzi mieli swoje sklepiki, w stawie u rodziców Żydzi trzymali ryby. Nauka w pierwszej klasie z Żydami.
[00:13:40] Pierwsi Niemcy, jakich zobaczyła boh., przyjechali na motorach z koszami, uzbrojeni. Szukali mężczyzn.
[00:14:00] Babcia upiekła chleb dla polskich jeńców idących szosą, rozdawała im po drodze.
[00:15:10] Strach przed Niemcami, przyjazd Niemców do gospodarstwa, kazali zabijać gęsi i kury, zabrali ze sobą. Ojciec nie dowiózł mleka na kontyngent, gdy przyjechali Niemcy, udał, że jest chory i leżał w łóżku. Niemcy przeraźliwie bali się chorób. [+]
[00:16:32] Babcia chodziła do getta, zanosiła żywność więźniom, zachorowała na tyfus plamisty i zmarła. Przez ok. 2 miesiące w domu boh. ukrywał się Żyd Hyl, potem wyruszył na wschód. Żydówka przychodziła pasać krowy, trzymała koszer, mama gotowała jej specjalne posiłki. Później Żydzi zostali wywiezieni do Garbatki.
[00:19:05] Podsłuchane wyznanie ojca opowiadającego, jak Niemiec odebrał matce żydowskie dziecko, złapał za nogi i wyrzucił pod płot. Egzekucje pod murem w Zwoleniu, spod muru udało się uciec panu Rojkowi, który później zginął od kuli partyzanta.
[00:22:20] Aresztowanie i śmierć wujka Mariana Mikulskiego podczas obławy - był przedostatnim komendantem AK w Zwoleniu. Związany sznurem wraz z siedmioma innymi mężczyznami, udało mu się wyswobodzić, podczas ucieczki trafiony serią z karabinu maszynowego.
[00:25:25] Zrzuty w okolicach Zwolenia, podglądanie spotkań partyzantów w domu, na jednego mówili „wujek”.
[00:27:15] Ukochany wujek boh., miał 28 lat i narzeczoną z Sandomierza. Przyjście Rosjan, odgłosy katiuszy. Aresztowanie sąsiada, ojciec wywieziony na Ural.
[00:31:12] Rosjanie rozkradli wszystko, co było w domu, zabrali ojca do lasku za Zwoleniem i kazali wykopywać grób. Brak wieści o ojcu. Wiosną wiadomość z Pionek o podróży na Ural. Ojciec wspominał, że podczas drogi dostali do jedzenia słone śledzie i wiadro wody. Powrót ojca w 1947 roku, nie chciał opowiadać o zesłaniu.
[00:39:24] Powojenna partyzantka, przywiezienie lekarza do rannego partyzanta „Orła”, który miał zapalenie płuc. Wszyscy wiedzieli, że „Orzeł” działał w AK. Później ukrywanie się w domu dwóch chłopców: „Sęka” i „Bajana”.
[00:44:01] Akcja UB w Zwoleniu, 1946 r., rewizja w domu boh., zastrzelenie „Sęka”. Rozpacz matki „Sęka” z Radomia. W nocy wykopanie jego ciała z lasku i pochówek na cmentarzu w Zwoleniu. [+]
[00:48:02] Siedzenie rodziny w piwnicy, wtargnięcie Niemców, którzy złapali ojca i kazali mu przeprowadzić ich przez zaminowany teren do miasta.
[00:48:59] Senne widzenie boh., obraz Matki Boskiej na niebie.
[00:50:35] W 1946 r. przed Wielkanocą wtargnięcie do domu boh. uzbrojonych członków grupy „Zagończyka”, którzy zostali na nocleg. Nieprzychylni sąsiedzi. Boh. rozpytywała w mieście, czy nie ma w pobliżu UB. [+]
[00:56:34] Instalowanie się nowej władzy. Ani matka, ani dziadek nie mogli brać udziału w pierwszym głosowaniu [referendum].
[00:57:38] Sytuacja w szkole: nauczycielami byli akowcy, na lekcje nosiło się własne krzesła, nie było wyposażenia. Egzamin maturalny. W szkole brakowało książek, dzieci miedzy sobą wymieniały się przeczytanymi książkami.
[01:06:00] Harcerstwo w Zwoleniu zorganizował Zdzisław Kulesza, życie harcerskie, obozy harcerskie w Łebie - puste miasto, ludzie mile nastawieni.
[01:12:20] Studia w Warszawie, akademik przy ul. Radomskiej, w jednym pokoju 6 osób. Siostra kolegi zdawała na studia do Warszawy, na stomatologię, donos, „że to córka kułaka” - nie dostała się na studia. Kłopoty jej brata, że „okłamał Polskę Ludową”.
[01:18:50] Śmierć Stalina: ktoś wszedł na wykład i ogłosił, iż Stalin nie żyje. Jedna z asystentek zaczęła płakać, studenci powstrzymywali śmiech.
[01:21:30] Dojście Gomułki do władzy, Październik 1956 r. Poznania męża w szkole. Radom, mąż dostał nakaz pracy koło Opola.
[01:23:00] Tajemnicza śmierć szwagra w 1951 r., nie wiadomo do dziś, jaki był powód śmierci.
[01:26:26] Nakaz pracy dla męża do Opola, przyjechał na ślub i znów wrócił do pracy. Wojsko w Giżycku, zamieszkanie w Radomiu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.