Kalwejt Karol cz. 1
Karol Kalwejt (ur. 1929, Grajewo) – syn rotmistrza 9. Pułku Strzelców Konnych, który zginął w niewyjaśnionych okolicznościach we wrześniu 1939 roku. W trakcie trzydniowej obrony Grodna przed Armią Czerwoną w dniach 20-22 września 1939 roku produkował butelki zapalające i dostarczał je starszym harcerzom na pierwszą linię walk. Był świadkiem zbrodni dokonywanych przez Żydów oraz Sowietów na polskich obrońcach Grodna we wrześniu 1939 roku. Podczas okupacji niemieckiej uczęszczał na tajne komplety. W wyniku denuncjacji został aresztowany i umieszczony w obozie pracy dla małoletnich w Grodnie. Po wyzwoleniu Grodna przez Armię Czerwoną w 1944 roku wspólnie z kolegami zorganizował akcję zniszczenia archiwum ratusza w Grodnie, po której zagrożony aresztowaniem przez NKWD, ostrzeżony przez jej funkcjonariusza, wyjechał do Sokółki. W 1946 roku wstąpił do Samodzielnego Batalionu Specjalnego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Uczestniczył w Akcji „Wisła” w Bieszczadach, był świadkiem zbrodni dokonywanych przez oddziały UPA na polskiej ludności cywilnej. Po przeniesieniu do Ełku zwalczał Werwolf. Od 1948 do 1975 roku był funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej, służbę zakończył w stopniu starszego sierżanta sztabowego. Działacz Towarzystwa Przyjaciół Wilna i Grodna w Słupsku.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1929 r. w Grajewie.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Kazimiery i Ignacego. Ojciec, rotmistrz kawalerii, służył w Pułku Strzelów Konnych. Rodzice nie mieszkali razem. Babcia Antonina Kalwejt prowadziła kasyno oficerskie, latem wyjeżdżała z jednostką na manewry. Wspomnienie radiowej transmisji z pogrzebu Marszałka Piłsudskiego. W 1937 r. matka przeprowadziła się do Grodna.
[00:03:17] Dom w Grodnie stał niedaleko cmentarza i boh. chodził na grób Elizy Orzeszkowej – lektura jej książek. Boh. chodził do szkoły powszechnej „Batorówki” – szkolne czapki. Z powodu trudnych warunków materialnych matka oddała syna do sierocińca. W takiej samej sytuacji jak boh. było kilku kolegów z klasy. Starszym kolegą z sierocińca był Tadzio.
[00:07:45] Boh. był ministrantem w kościele farnym. Dzieci z sierocińca spędzały wakacje w Dzikowie koło Pyszek nad Niemnem. W niedziele do kapliczki na terenie ośrodka przyjeżdżał ksiądz, który odprawiał mszę. Zuchami opiekowali się harcerze – kąpiele w rzece. Odwiedziny matki i babci w ośrodku opiekuńczym.
[00:13:55] Wspomnienie Grodna – zabytki miasta. W Nowym Zamku mieścił się szpital wojskowy. Najpierw mieszkano w domu koło cmentarza, potem w domu koło teatru. W mieście stacjonowało wojsko – udział żołnierzy w mszach. Defilady w święta narodowe.
[00:17:45] Atmosfera w sierpniu 1939 r. – msza na Placu Batorego, pożegnanie z żołnierzami, którzy ruszali na front. Spotkanie i pożegnanie z ojcem. Budynki sierocińca zajęła obrona przeciwlotnicza, wojsko zajęło także szkołę.
[00:21:18] Pożegnanie z dyrektorem szkoły, który został zmobilizowany do wojska. Nalot na Grodno 1 września 1939 r. Matka zabrała boh. z sierocińca – pożary w mieście. Boh. dostał od matki fotografię, na odwrocie były jego dane. W mieście było niewielu żołnierzy – szkolenia harcerzy i studentów. Boh. napełniał butelki benzyną. [+]
[00:26:20] Zachowanie ludności żydowskiej, gdy Armia Czerwona zbliżała się do miasta – ataki na Polaków. Na ulicy Dominikańskiej boh. widział Żyda strzelającego do żołnierzy, walki w mieście. Boh. zajmował się napełnianiem butelek benzyną. Widział policjantów, którzy rozdawali z samochodu broń cywilom. Uszkodzenie sowieckiego czołgu, który wjechał na most. Kobiety chciały iść na pomoc rannemu żołnierzowi, ale na plac wjechał czołg, który zaczął ostrzeliwać komisariat policji. [+]
[00:40:20] Żydzi zostali wyparci z parku, wielu z nich zginęło. Boh. brał udział w przenoszeniu amunicji z komisariatu nad Niemen. Pięć pierwszych czołgów, które wjechały do miasta zniszczono. Kolega z sierocińca Tadzio [Jasiński] rzucił butelkę zapalającą, ale został złapany przez sowietów, którzy przywiązali go do czołgu i wjechali do miasta. Za czołgiem biegła matka chłopca – okoliczności jego uwolnienia i śmierć kolegi. [+]
[00:44:38] Wejście Armii Czerwonej do miasta – zabijanie jeńców, zastrzelenie polskiego generała. Egzekucja harcerzy na Psiej Górce, wyłapywanie ludzi w mundurach. Zachowanie Żydów. Boh. po wojnie pracował w milicji, wezwano go do Wydziału Specjalnego (odpowiednik Informacji Wojskowej) i upomniano, by nie opowiadał kłamstw na temat Żydów.
[00:50:38] Sytuacja w czasie sowieckiej okupacji – kolejki po chleb, aresztowania i wywózki. Boh. wrócił do szkoły, w klasie nie było krzyża ani portretu Marszałka. Pobicie za mówienie po polsku. Boh. poszedł do szkoły, w której mówiono po polsku, ale chciano go tam zapisać do Pionierów – nauka nieprawomyślnego przyrzeczenia i wierszyków. Do szkoły chodziły dzieci sowieckich „komandirów”, które uczono antysowieckich powiedzonek. Zachowanie czerwonoarmistów. Rodzina została wysiedlona na ul. Prochową – głośne czytanie wiersza przez matkę, czego świadkiem był enkawudzista. [+]
[00:59:00] Atmosfera przed wybuchem wojny z Niemcami. Pewnej nocy do mieszkania weszło kilku enkawudzistów, w czasie pakowania usłyszano odgłosy wybuchów. Ucieczka sowieckich jednostek. Niemców witano w mieście kwiatami. [+]
[01:02:37] Niemcy utworzyli getto na ul. Prochowej i rodzina zamieszkała przy ul. Północnej. Boh. w czasie obydwu okupacji służył do mszy w kościele farnym. Udział w tajnym nauczaniu, które prowadziła matka kolegi. Na skutek denuncjacji grupa została aresztowana i boh. trafił do obozu dla nieletnich przy ul. Podolnej. Boh. pracował w warsztacie przy tokarce, w czasie przerwy recytował niemiecki wiersz i usłyszał to jeden z Niemców – awans na pomocnika tłumacza.
[01:06:30] W obozie boh. przebywał 2,5 roku, udało mu się uciec, gdy zbliżał się sowiecki front. W obozie były dwie nastolatki, Niemki: Eryka Schumann i Emma Kusber – ich zachowanie. Emma, pochodząca z Wałcza, ostrzegła boh. przed wywózką i kazała mu uciekać. Spotkanie z Emmą po wojnie.
[01:12:32] W ratuszu przy Placu Batorego były skrzynie z dokumentami przygotowane do wywiezienia w 1939 r. Sowieci po wkroczeniu czytali dokumenty i stąd czerpali wiedzę o zawodach Polaków – aresztowania leśników, lekarzy. Niemcy nie interesowali się dokumentami, ale wrócili do nich sowieci po ponownym zajęciu Grodna. Boh i jeden z kolegów postanowili je zniszczyć – zdobycie granatu i benzyny. Efekty przeprowadzonej akcji, po której boh. był poszukiwany przez NKWD – wyjazd transportem repatriacyjnym w styczniu 1945 r. [+]
[01:20:00] Podróż do Sokółki trwała dwa tygodnie – obawy, że pociąg pojedzie na Syberię. Pociąg był pilnowany przez czerwonoarmistów, przekroczenie granicy. Pociąg zatrzymał się przed stacją w Kuźnicy i podeszli do niego polscy żołnierze, którzy otworzyli wagony. Pomoc PUR – możliwość bezpłatnych przejazdów. Po półrocznym mieszkaniu w Sokółce, gdzie boh. pracował w ochronie poczty, wyjechano do Ełku. Tu boh. także pracował w ochronie poczty – potyczki z Werwolfem. Oddelegowanie do udziału w Akcji „Wisła” – służba w Samodzielnym Specjalnym Batalionie KBW, zapamiętane okropności, straty kompanii. Odznaczenia państwowe za udział w walkach.
[01:28:25] Po powrocie do Ełku boh. uczył się w szkole handlowej. Oddział KBW został przemianowany na Oddział Specjalny Milicji Obywatelskiej do walki z bandytyzmem. Boh. w 1975 r. przeszedł do rezerwy MO, potem powołano go do dziesięcioletniej służby.
[01:29:40] Boh. był oficerem dyżurnym w Komendzie Miasta w Olsztynie. Kolega z Grodna, Staszek Jaroszewicz, namówił go na przeprowadzkę i boh. został komendantem posterunku w Kobylnicy. Potem przez 15 lat pracował jako inspektor ruchu drogowego. Informacja z IPN, że unieważniono boh. część lat służby i zmniejszono mu emeryturę. Rozważania na temat służby w PRL. Boh. jako emeryt pracował w Spółdzielni „Bałtyk” w Słupsku.
more...
less