Milczanowski Andrzej cz. 1
Andrzej Milczanowski (ur. 1939, Równe, zm. 2024, Szczecin) urodził się jako syn przedwojennego wiceprokuratora w Równem na Wołyniu, Stanisława Milczanowskiego, który został zamordowany przez NKWD w 1940 roku w Bykowni. Po zakończeniu działań wojennych wraz matką i starszą siostrą osiedlił się na Górnym Śląsku. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1962-1968 pracował w Prokuratorze Powiatowej w Szczecinie początkowo jako asesor, a następnie jako podprokurator. Od marca 1968 do sierpnia 1980 pracował jako radca prawny w przedsiębiorstwach państwowych w Szczecinie. Uczestnik strajków sierpniowych w 1980 roku w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Komunikacji Miejskiej w Szczecinie. Do wprowadzenia stanu wojennego był radcą prawnym przy Zarządzie NSZZ „Solidarność” Regionu Pomorze Zachodnie. W dniach 13-15 grudnia 1981 współorganizował strajk w Stoczni im. Adolfa Warskiego w Szczecinie. Po pacyfikacji strajku został aresztowany, a w marcu 1982 skazany na karę 5 lat pozbawienia wolności (w wyniku amnestii z sierpnia 1983 karę zmniejszono do 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności). W kwietniu 1984 odzyskał wolność. Do 1989 roku był zaangażowany w działalność podziemnej „Solidarności”. W 1990 roku współtworzył Urząd Ochrony Państwa, dwukrotnie pełnił funkcję szefa UOP. Od lipca 1992 roku do grudnia 1995 roku był ministrem spraw wewnętrznych. Po aferze „Olina” wycofał się z polityki. Andrzej Milczanowski zmarł 22 lipca 2024 w Szczecinie.
more...
less
[00:00:08] Ur. 26 maja 1939 r. w Równem na Wołyniu, ojciec Stanisław był wiceprokuratorem przy Sądzie Okręgowym w Równem, mama nauczycielką w Równem, starsza o 4 lata siostra Wanda. Żona Sławomira dd. Ołtarzewska (ur. 1939 w Łucku na Wołyniu), córka Anna (ur. 1965), lekarka internistka diabetyczka.
[00:02:02] Aresztowanie ojca 26 września 1939 r., w latach 90. ustalenie, że pod koniec marca 1940 r. został wywieziony do Kijowa i rozstrzelany, numer na rozszerzonej liście katyńskiej 042, prawdopodobnie pochowany w Bykowni k. Kijowa. Gryps od ojca z więzienia podany przez strażnika Polaka: „Zabieraj dzieci i uciekaj”. [+]
[00:04:32] Ucieczka do rodziców mamy do Lwowa, dom przy ul. Geodeckiej. Mama pochodziła ze Lwowa, ojciec urodzony w Skolu/Skolem (Huculszczyzna). Usunięcie rodziny z budynku przez Rosjan, przeprowadzka do mieszkania w kamienicy kuzynki. Niebezpieczne dopytywanie się o rodzinę.
[00:06:35] Praca mamy w szkole w Kozicach pod Lwowem, wójt komunista, reszta wsi nacjonaliści. Zamieszkanie w pokoju przy szkole do lipca 1941 r. - przyjście Niemców. Mama Wilhelmina Schultz, dziadek Karol Schultz – rodzina niemiecko-austriacka, we Lwowie o czasu rozbiorów. Dziadek kochał Lwów, czuł się Polakiem. Propozycja folkslisty dla dziadka. Duma ze swojego pochodzenia. [+]
[00:10:36] Po wkroczeniu Niemców od czerwca 1941 r. szpital w szkole, radzieccy ranni, mama zakopywała legitymacje partyjne pacjentów. Ucieczka Ukraińców do lasu w obawie przed frontem – rodzina boh. zostawiona bez pomocy. Dobry Niemiec, który odwiózł mamę z dziećmi do Lwowa na ul. Ukośną. [++]
[00:13:26] We wrześniu 1945 r. mama pracowała jako polska nauczycielka, prowadziła tajne nauczanie (złota odznaka ZNP w 1980 r.). Mama należała do PPS. Pod koniec września 1945 r. wyjazd do Gliwic. Po zjednoczeniu partii wstąpiła do PZPR, poświęcenie mamy dla rodziny. Dziadek Karol, babcia Matylda. Trudna sytuacja finansowa, słabe zarobki mamy, pomoc ciotek Ireny z Gdańska i Janiny z Poznania.
[00:17:15] Edukacja w Gliwicach, studia na Wydziale Mechaniczno-Energetycznego Politechniki Śląskiej, zmiana studiów: wydział prawa Uniwersytetu Poznańskiego, zakończone w 1962 r., „nie byłem nawet na jednym wykładzie”. Poznanie żony na studiach, pomoc w nauce. Poprawka z prawa rzymskiego.
[00:19:15] Ślub w 1961 r., przeniesienie do Szczecina, ul. Poniatowskiego. Aplikacja sędziowska żony, boh. – prokuratorska, egzamin w Warszawie. Praca w prokuraturze od czerwca 1962 do 31 marca 1968 r. Sprawy o zabójstwa, włamania, rozboje. Nielimitowany czas pracy. Zmiana pracy na radcostwo.
[00:23:02] Rygorystyczny szef Stanisław Kolarz, formalista, dawał boh. specjalne przywileje, darzył szacunkiem.
[00:25:23] Wydarzenia Marca 1968 nie miały wpływu na decyzję odejścia z prokuratury. Praca radcy prawnego, kolega Zimowski, późniejszy wiceminister spraw zewnętrznych, wspólna miłość do książek. Boh. nigdy nie należał do partii, nie stosowano na niego żadnych nacisków, prowadził „wygodne, przyjemne życie”.
[00:28:18] Ok. roku 1970 zainteresowanie życiem opozycyjnym, publikacjami niezależnymi. Wcześnie ukształtowane poglądy polityczne: inteligencka rodzina mamy, niechęć do komunistów, pamięć o ojcu.
[00:31:03] Praca w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Komunikacji Miejskiej w Szczecinie jako radca prawny. Podczas strajków w sierpniowych w 1980 r. boh. zainicjował strajk w administracji przedsiębiorstwa, pod okiem polskiego i radzieckiego wojska. Piosenki śpiewane wieczorami na placu apelowym za murem przez żołnierzy radzieckich. Poczucie siły strajkujących w całym kraju.
[00:33:01] Wydawanie gazetki „Niezależny tramwajarz”, czytali ją też żołnierze. Odsłuchiwanie i emitowanie w radiowęźle zakładowym nagrań z negocjacji między Barcikowskim a komitetem strajkowym w stoczni (nagrywali Jan Nowak i Józef Ignor/Ignar). Na początku września 1980 r. zebranie komitetów strajkowych w Domu Kultury „Korab” – wystąpienie boh.
[00:35:14] Powstanie MKR (Międzyzakładowy Komitet Robotniczy), prowadzenie biura prawnego z Agnieszką Dąbrowską, Jerzym Zimowskim, Zygmuntem Lampasiakiem, Jerzym Chmurą, Bożeną Zdrojewską-Chmurą. Załatwianie spraw pracowników, anegdoty o interesantach. Praca w Stoczni im. Warskiego.
[00:38:42] Wprowadzenie stanu wojennego: w sobotę 12 grudnia 1981 r. rokowania w DK „Korab” między komisjami zakładowymi stoczni remontowych a ministerstwem żeglugi, minister Korzonek. Wieczorem telefon ze stoczni od Kacprzaka o podejrzanych działaniach wojska. Odcięcie telefonów. [+]
[00:40:53] Rozpoczęcie strajku, boh. w komitecie strajkowym, otoczenie stoczni przez milicję, ZOMO i wojsko, wyprowadzenie komitetu strajkowego ze stoczni, areszt. W stoczni z 14 na 15 grudnia było 9 tys. osób. Sąd Pomorskiego Okręgu Wojskowego, wyrok 5 lat więzienia (prokurator żądał 11 lat), „porządny proces”, „przyzwoity sąd”, 11 osób oskarżonych. Pozostali skazani: Niewiadomski, Mieczysław Ustasiak. Karolewski, Drewniak, Waligórski uniewinnieni, umorzono postępowanie: Denisewicz, Jagielski, Lendas. Józef Glemp na procesie. [+]
[00:43:33] Skład sędziowski: kpt Bromirski, jego przełożony pułkownik i podpułkownik radziecki – „sąd działał bez zarzutu”. Areszt w Szczecinie, zakład karny w Inowrocławiu, proces w Bydgoszczy (areszt śledczy komendy wojewódzkiej, wyrok 4 marca 1982). Ciężkie więzienie w Koronowie, „Tajwan” na 6 piętrze, od kwietnia do września 1983 w Potulicach w pawilonie dla więźniów politycznych. Po amnestii wywiezienie do Braniewa, wyjście na mocy amnestii 15 kwietnia 1984 r. Pod więzienie przyjechał po boh. Lech Wałęsa. Wspólna msza w kościele św. Brygidy.
[00:47:10] Paradoksy historii, upadek ducha walki, z 10 milionów członków „S” ostała się garstka, „chwała Bogu”. Znaczenie „Solidarności” – kontestacja władzy w środku obozu socjalistycznego. Obowiązująca po konferencji w Helsinkach doktryna Sonnenfeldta „o trwałości ustaleń Jałty i Poczdamu” – niemieszania się do polityki w obozach po obu stronach żelaznej kurtyny. Ronald Reagan, Margaret Thatcher, Jan Paweł II – najbardziej wpływowe postaci tego czasu. „Solidarność” wykorzystała szansę. W czasie karnawału Solidarności „świat wstrzymał oddech”. Gdy „Jaruzelski tupnął wojskowym buciorem, stado się rozpierzchło”. „I chwała Bogu”. Ostatecznie „wygrali Amerykanie”.
[00:51:55] Po wyjściu z więzienia organizacja struktur podziemnej „S”, „to była ciężka i niewdzięczna praca”. Podziemie całkowicie rozpracowane przez bezpiekę. W 1987 r. w kraju czynnych było ok. 15 tysięcy działaczy „S” wszelkiego stopnia.
[00:53:17] Wybuch strajków 1988 r. W Szczecinie strajkowały tylko port, komunikacja miejska i Zakłady Budownictwa Kolejowego. „Byliśmy słabi”. Władze pozwalały na strajki, bo Amerykanie żądali uwolnienia więźniów politycznych. Dotkliwe represje, ale nieporównywane z represjami stalinizmu wobec akowców. [++]
[00:56:10] Pomysł Stanisława Możejki – tworzenie Komitetów Założycielskich „S”. w zakładach pracy, 15 wniosków do sądów o legalizację NSZZ „S” jako związku zawodowego – sygnał dla MKWZZ (Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych) i ŚKP (Światowa Organizacja Pracy). Argumenty dla Jerzego Milewskiego działającego za granicą.
[00:57:54] Lisowski, kierowca, emeryt z Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej zorganizował w 1988 r. trzy strajki. Przyjaciel boh. Sylwetka Lisowskiego, człowieka czynu. „Nie tylko wydawać bibułę”. Oderwanie prasy podziemnej od życia w zakładach pracy.
[01:00:12] Przygotowane strajki rozpracowywała bezpieka. Spotkanie w czerwcu [1988]: Mieczysław Lisowski, Edward Radziewicz z Zarządu Portu Szczecin, Longin Komołowski, Władysław Dziczek, Andrzej Kropopek. Przegrany strajk w maju 1988 r., wygrany w czerwcu 1988 r. o wypuszczenie z aresztu zatrzymanych w maju dwóch działaczy – z obawy o zaostrzenie sytuacji przed wizytą Gorbaczowa w Szczecinie. Ta wygrana umocniła ludzi.
[01:02:30] Nowa strategia działania: bez przygotowań, wykorzystanie każdej sytuacji do strajku, nawet małe i bardzo konkretne żądania – gwarancja wygranej, np. 18-dniowy strajk o zapłatę za cement: boh., Edward Radziewicz, Józef Kowalczyk, Piotr Jania. Jerzy Zimowski miewał „inteligenckie wątpliwości”. „Prawda jest taka, że bez dużego ryzyka nic dużego się nie osiągnie, jest nieodłącznym elementem i sukcesu i porażki”.
[01:05:42] 30 sierpnia 1988 r. Wałęsa „rozkazał” zakończenie strajku „Andrzejku, kończymy”, odmowa boh.: „przyjedź, to cię na taczkach wywieziemy”, „on miał wtedy rację”. „W skali kraju byliśmy słabi”. Wieloletni konflikt z Wałęsą o szpiegostwo Oleksego. Niechęć do Wałęsy, „nie chcę go znać”, jego współpraca z SB, „panowie, on [Wałęsa] ma mimo wszystko saldo dodatnie” za „optymalne przeprowadzenie związku” przez całe lata 80. [+] Ocena Wałęsy.
[01:08:52] Plan udziału w obradach Okrągłego Stołu przy stole głównym, niezgoda Wałęsy. Opis strajku w sierpniu 1988 r. i rozmowy z Wałęsy w gazecie „Prawo i Życie” z jesieni 1988 r. odtworzony z podsłuchu telefonu. Boh. w podstoliku prawnym. „Okrągły Stół to była znakomita rzecz”. „Amerykanie dla nas wygrali zimną wojnę, a nie my”.
[01:11:12] Wiec rocznicowy 17 grudnia 1988 r. pod Stocznią Warskiego, przejście pod katedrę – blokada ZOMO, interwencja kapitana Mazura, przejście Wałami Chrobrego [+]. Osamotnienie Szczecina w 1988 r., inne ośrodki nie dołączały się do strajku. Bardzo słaba pozycja „S”. Okrągły Stół był efektem zdrowego rozsądku po obu stronach. Władza widziała koniec systemu, słabość Gorbaczowa.
[01:15:00] Osiągnięcia po upadku komunizmu: niepodległość i demokrację Polska zyskała dzięki Stanom Zjednoczonym, „S” „miała co najwyżej kilka procent”. Polacy „mieli ogromnie wiele szczęścia”.
[01:16:28] Po upadku komunizmu praca w Urzędzie Ochrony Państwa, weryfikowanie funkcjonariuszy MSW. Ambicje stworzenia służby na najwyższym poziomie. Negatywna weryfikacja szefów Oddziału XI [departamentu I MSW] Aleksandra Makowskiego i jego następcy Wiesława Bednarza, „dzisiaj tego żałuję, bo to byli fachowcy. Miałbym asa”. Stosunek do lustracji i przeciętniactwa. [++]
[01:20:30] Problemy z doborem nowych funkcjonariuszy. W 1990 r. stanowisko szefa UOP, Kozłowski został ministrem spraw wewnętrznych. Niemożność zastosowania „opcji zerowej” [+]: z 5 tys. pracowników UOP „ponad 90 proc. to starzy ubecy”. Ataki na wywiad, sukces operacji irackiej [Samum]. „jakby się nie udała, to poszedłbym siedzieć”, zgoda bez powiadomienia ministra i premiera. Argument za podjęciem tajnej misji w Iraku. W Iraku było wtedy ok. 2 tys. Polaków, a wywiad potrzebował sukcesu.
[01:24:57] Reakcja ministra [Kozłowskiego] i premiera [Mazowieckiego] po operacji Samum: „Ależ wiedzieliśmy o wszystkim”. W 1992 r. teka ministra spraw wewnętrznych – propozycja i naciski od Wałęsy.
[01:27:03] Rząd Olszewskiego, uchwała lustracyjna. Niepokojące sygnały z MSW. Nominacja na ministra spraw wewnętrznych. Przejęcie dokumentów od ministra Macierewicza w obecności premiera Pawlaka. Macierewicz u premiera Olszewskiego, oczekiwanie pod gabinetem. Spotkanie w BBN [Biuro Bezpieczeństwa Narodowego] z Jerzym Milewskim. Wieczorna narada w MSW (Macierewicz, Naimski), odwołanie Naimskiego z szefa UOP, przejęcie gabinetów Macierewicza i Naimskiego przez boh. Rozmowa z Wałęsą. Boh. był ministem spraw wewnętrznych w rządach Pawlaka, Suchockiej i Oleksego.
[01:32:33] [Boh. odczytuje wyrok Sądu Najwyższego z 2010 r. w sprawie ujawnienia tajemnicy państwowej w aferze Olina], sędziowie: Laskowski, Malarski, Komisarski. Oleksy był oskarżycielem posiłkowym. Przemówienie boh. w sejmie z 25 grudnia 1995 r. [+]
[01:37:12] Ujawnienie afery Olina przyjęte przez większość środowiska opozycyjnego i solidarnościowego obojętnie lub z zastrzeżeniami. Sądy wszystkich trzech instancji przyznały rację boh. - środowisko opozycyjne i prasa miały wątpliwości. Poparcie jedynie środowisk radykalnych. Wycofanie się boh. z życia publicznego po przegraniu wyborów przez Wałęsę.
[01:40:40] Poszukiwanie ojca przez mamę (PCK, MCK), listy do Stalina, bez odpowiedzi. Pod koniec lat 40. nabrała pewności, że nie żyje. Boh. nie pamięta zakończenia wojny.
[01:43:09] Wybór prawa jako kierunku studiów. Ulubione przedmioty: matematyka i fizyka teoretyczne. W szkole podział: Niemcy, Ślązacy i „ci zza Buga”, „najzdolniejsi byli Niemcy”, boh. był dobrym uczniem. Żal, że nie skończył studiów teoretycznych, np. fizycznych, jak kolega szkolny Robert Gajda (kariera w grupie zbrojeniowej Oerlikon).
[01:46:30] Kontakty z ludnością niemiecką, wyliczenie nazwisk z listy w klasie gimnazjalnej, koledzy, sąsiedzi Niemcy: Pecka, Polywka. Motywy emigracji ludzi do Niemiec, nieprzychylność władz wobec autochtonów.
[01:49:39] Grób dziadka Karola Schultza. Śmierć Stalina: w szkole przy ul. Śliwki, komunikat przez megafon, śmiech w klasie. „Porządni nauczyciele, wspaniali ludzie”: fizyk [Świedrzewski], polonistka Socha, historyk Ignacy Giedrys.
[01:52:56] Delikatne namawianie do wstępowania do ZMP, „cała klasa należała”, przewodniczący Ślązak Śliwka. „Strzyżenie bażantów”, „dżolerów” – chłopców z długimi włosami zaczesanymi do tyłu – polowanie na ulicy i obcinanie im włosów [+]. Przepędzenie instruktora na zebraniu ZMP (Tadeusz Jamka) – nie było ideologii, niechęć do władzy.
[01:56:56] Wiadomość, że ojciec jednego z najwyższych działaczy miejskich ZMP był funkcjonariuszem hitlerowskim. W domu mówiło się o zbrodni katyńskiej. Podczas studiów w Poznaniu broszura „Der Massenmord im Walde von Katyn” znaleziona w bibliotece uniwersytetu.
[01:59:33] Boh. nie pamięta ojca, ale jest on osobą „najważniejszą w życiu”, ustalenie losu ojca na stanowisku w UOP, lista katyńska „ukraińska”. Historia jednej kartki: w listopadzie 1992 r. konsul w Moskwie Żórawski przekazał boh. kartkę otrzymaną od kogoś z Łubianki – wśród wielu nazwisk straconych było tam nazwisko ojca, wycinek z listy katyńskiej.
[02:03:56] Próba wydobycia nazwisk od szefa bezpieki Ukrainy Marczuka w 1993 r., zaprzeczył. Lista pochodziła z KGB w Charkowie. Zabiegi o listę białoruską – nie zdążył.
more...
less
Prosimy o zapoznanie się z naszymi zaleceniami dotyczącymi sporządzania opisu bibliograficznego i cytowania dokumentów zgromadzonych w Archiwum Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
w tym miejscu.