Topolewski Jan Wojciech
Jan Wojciech Topolewski (ur. 1931, Warszawa, zm. 2022, Warszawa) – więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Mathausen-Gusen. Syn urzędnika państwowego, rodzina mieszkała przy ul. Ludwiki na warszawskiej Woli. W 1939 roku ukończył pierwszą klasę szkoły powszechnej, w czasie okupacji brał udział w tajnym nauczaniu, a jego ojciec działał w konspiracji. W czasie Powstania Warszawskiego 10 sierpnia 1944 rodzinę zatrzymano i w kolumnie ludności cywilnej przepędzono z Woli do Dworca Zachodniego, po krótkim pobycie w obozie w Pruszkowie zostali wywiezieni do KL Auschwitz-Birkenau. Tu przebywali około 10 dni, w obozie zmarła matka Jadwiga Topolewska. Jan Wojciech Topolewski wraz z ojcem trafił do obozu w Mauthausen i obydwaj zostali skierowani do pracy w kamieniołomach, po pewnym czasie ojciec zgłosił się do obozowego szpitala. W grudniu 1944 Jana Wojciecha Topolewskiego przeniesiono do obozu Gusen I, gdzie pracował w fabryce samolotów Messerschmitta. Został wyzwolony przez Amerykanów w maju 1945 roku, jego ojciec zmarł kilka dni po wyzwoleniu. Jan Wojciech Topolewski po leczeniu w szpitalu trafił do obozu przejściowego dla Polaków w Indersdorf, gdzie uczył się w szóstej klasie polskiej szkoły. Do Polski wrócił w 1946 roku, w Olsztynie odnalazł siostrę Krystynę i tam ukończył nauczycielską szkołę średnią, potem przez dwa lata pracował jako nauczyciel. Przeprowadził się do Warszawy, gdzie założył rodzinę i pracował w firmie elektrotechnicznej. Był działaczem środowisk kombatanckich. Zmarł 23 września 2022 roku przeżywszy 90 lat.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Warszawie. Przedstawienie rodziców: Jadwigi i Jana Topolewskich.
[00:00:35] Po wypędzeniu z Warszawy boh. trafił do obozu w Pruszkowie, a stamtąd został wywieziony do obozu w Brzezince, ich przyjazd odnotowano 12 sierpnia [1944]. Więźniów wyładowanych z transportu ustawiono na placu przed krematorium. Boh. był świadkiem przyjazdu pociągu z Żydami z Węgier, których od razu prowadzono do zagazowania. Matkę zabrano do bloku kobiecego i kontakt z nią się urwał. Boh. i kilku nastolatków przywiezionych z Warszawy trafili do pustego baraku. Na apelu następnego dnia odnalazł ojca i razem z nim poszedł na blok – po kwarantannie zabrano ich do transportu.
[00:03:30] Ojciec działał w konspiracji, był zaangażowany w druk prasy podziemnej. Miał przepuklinę i czekał na koniec wojny, by pójść do szpitala. W obozowej łaźni zabrano mu pas przepuklinowy. W drodze do pociągu jeden ze strażników zabrał i podeptał okulary ojca i zaczął go bić, ale tłum więźniów odepchnął go od strażnika. Więźniów w wagonie pilnowali dwaj uzbrojeni esesmani – widoki przez okienko wagonu. [+]
[00:07:00] Pociąg dojechał do Mauthausen. Gdy więźniów prowadzono ze stacji przez osiedle, Austriacy zamykali okiennice. W obozie boh. dostał pasiak i nowy numer, ogolono mu głowę. Obóz był przepełniony, ponieważ przyjechał transport z Hiszpanii, Polaków umieszczono w namiocie. [+]
[00:10:10] Więźniowie, w tym boh. i ojciec, trafili na kwarantannę w bloku 24, a potem do pracy w kamieniołomie. Więźniów ustawiano w kolumnie, na dole każdy brał kamień, z którym musiał wejść po „schodach śmierci” – pomoc ojca. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia ojciec zgłosił się do szpitala obozowego i przyjęto go tam. [+]
[00:15:06] Boh. i kilkunastu młodych chłopaków przeniesiono do obozu w Gusen, w którym było wielu Polaków wywiezionych z terenów Polski przyłączonych do Rzeszy. W obozie byli nauczyciele, w tym Władysław Gębik. Stanisław Grzesiuk grał w obozowej orkiestrze. Wyżywienie w czasie dwutygodniowej kwarantanny w bloku 16, gdzie przebywała polska młodzież – dodatkowy kocioł zupy z robakami.
[00:20:40] W Gusen były dwa zakłady przemysłowe – fabryki Messerschmitta i Steyra. Więźniów rozdzielono i boh. trafił do Messerschmitta. W fabryce montowano kadłuby samolotów. W hali pracowało wielu Włochów, którzy jedli trawę rosnącą koło budynków. Zadaniem boh. było przebieranie nitów według szablonu, kapo sprawdzał wyrywkowo jakość pracy. Wyjścia komando roboczego do pracy, gdy wracano do obozu, trzeba było przynosić zwłoki zmarłych kolegów. [+]
[00:25:15] Po kwarantannie boh. trafił do bloku nr 6, gdzie mieszkali robotnicy Messerschmitta. Bloki nr 6 i 7 stoją do dziś, zachował się też młyn do kruszenia kamieni i piec krematoryjny wykupiony wraz z kawałkiem placu przez Włochów. Władze austriackie sprzedały obiekty obozowe i dziś brama do obozu to prywatna willa. W Gusen były trzy obozy, boh. był w Gusen I. Warunki w obozie Gusen II – więźniowie pracowali w tunelach Bergkristall, prawdopodobnie wielu z nich tam zamordowano.
[00:31:00] Gdy zbliżał się front, Niemcy pod pretekstem nalotu zapędzili więźniów do sztolni, większość stała przy zamkniętej bramie, a boh. poszedł w głąb tunelu. Więźniów trzymano tam wiele godzin, a potem zaprowadzono z powrotem do obozu. Więźniowie obawiali się, że zostaną w sztolni zamordowani – rozkazy z Berlina. Obóz wyzwoliła amerykańska tankietka, amerykański żołnierz odezwał się do więźniów po polsku [wzruszenie boh.]. Więźniowie rozbroili strażników i pilnowali ich. [+]
[00:36:27] Po wyzwoleniu obozu mówiono, że Amerykanie wyzwolili go na prośbę przedstawiciela Międzynarodowego Czerwonego Krzyża Heflingera, którego potem nominowano do Nagrody Nobla. Mówiono też, że komendant obozu chciał go wysadzić, ale uszkodzono kable uniemożliwiając to. Amerykanie złapali komendanta [Mauthausen] Franza Ziereisa, którego postrzelono. Zierais przed śmiercią złożył zeznania i powiedział, że od wysadzenia obozu odwiodła go żona. Ciało zmarłego Ziereisa powieszono na drutach obozu.
[00:40:30] Z Gusen nie zwalniano więźniów, opuszczali obóz umierając – samobójstwa więźniów. Esesman dostawał urlop za powstrzymanie ucieczki – metodą było zabranie i odrzucenie czapki więźnia idącego w kolumnie, zabijano tych, którzy szli po czapkę. [+]
[00:43:20] Sytuacja po wyzwoleniu obozu w Gusen – powstanie amerykańskich szpitali, przyczyny spalenia obozu Gusen II. Boh. został przewieziony do Hochenfels w Bawarii – wiadomość o śmierci ojca w szpitalu amerykańskim. Do Hochenfels przyjechała przedstawicielka UNRRA i zbierała nastolatków do tworzonej polskiej szkoły. Boh. wyjechał do szkoły, ale niedługo potem dostał wiadomość od kolegów, którzy wstąpili do polskiej jednostki wartowniczej przy armii amerykańskiej – dołączenie do kolegów.
[00:52:25] Do jednostki przybywali akowcy, którzy uciekali z Polski – boh. namówiono na powrót do kraju i wysłanie listów do rodzin uciekinierów. Boh. wrócił do szkoły i zapisał się na wyjazd do Polski. Podczas długiego postoju w Pradze zastanawiał się, czy tam nie zostać. Boh. odnalazł w Polsce przyrodnią siostrę, która przyjechała po niego do Koźla – powrót do Warszawy. Mieszkanie przy ul. Ludwiki było zajęte i lokator go nie wpuścił. Boh. licząc na pomoc wstąpił do siedziby ZMP, skąd go wyrzucono.
[00:59:15] W tym czasie, gdy boh. był Auschwitz, przyjechał tam transport Żydów z Węgier. Wspomnienie dymiącego komina krematorium. Warunki w obozie – szczegółowa rewizja, wyżywienie więźniów. Podeptanie okularów ojca przez esesmana. Pobyt na kwarantannie – spotkanie z ojcem podczas apelu, odczucia boh. Matka zmarła w Auschwitz, ale boh. nie dowiedział się, co się z nią stało. Być może postradała zmysły i została zabita.
[01:07:25] Na bloku 6 [w Gusen] boh. pewnego dnia niewłaściwie pościelił pryczę i ukarano go stójką, z kary zwolnił do sztubowy, Polak. Niedługo przed wyzwoleniem boh. trafił do Gusen II. Kapo „Rudy Hans” pilnujący robotników w fabryce Messerschmitta był Niemcem, po wyzwoleniu obozu złapano go i pobito przed blokiem 6, a potem odwieziono do krematorium i wrzucono do pieca. Boh. przebywając w obozie miał trzynaście lat – bicie więźniów [+]. Wspomnienie książki „Człowiek człowiekowi”, w której jest fotografia boh.
[01:14:50] Pobyt na kwarantannie w Mauthausen. Boh. i ojciec dzielili się jedzeniem. Pożegnanie z ojcem odchodzącym na rewir – oddanie kromki chleba [+]. Po wyzwoleniu obozu Amerykanie zburzyli baraki kwarantanny i zrobili tam cmentarz, gdzie chowano zmarłych w szpitalu. Prawdopodobnie tam pochowano ojca – symboliczny grób.
[01:22:00] „Schodami śmierci” wnoszono na górę ciężkie kamienie – rada i pomoc ojca, który podupadł na zdrowiu i musiał iść na rewir. Niektórzy więźniowie spadali ze schodów – ściana „spadochroniarzy”.
[01:27:40] W obozie przebywało wielu przedstawicieli polskiej elity: nauczyciele, dziennikarze, naukowcy. Bano się esesmanów i funkcyjnych Niemców, po latach boh. dowiedział się, że wielu strażników było Austriakami.
[01:29:35] Kapo pilnujący robotników w fabryce wyznaczył boh. do obozu Gusen II, boh. poszedł do pisarza obozowego, Polaka, i poprosił o pomoc. Pisarz powiedział, by nie zgłaszał się w czasie apelu. Do Gusen II zabrano kilku kolegów, ale boh. został w Gusen I. [+]
[01:34:04] Gdy wymierzano kary więźniom, inni musieli się temu przyglądać. Zobojętnienie wobec śmierci i instynkt przetrwania.
[01:36:28] Głód w obozie – Włosi jedli trawę rosnącą koło hali fabrycznej. W obozie Gusen III była piekarnia, po wyzwoleniu znaleziono tam mnóstwo trupów. Chleb dzielił sztubowy. Boh. miał dodatkową kromkę chleba, którą położył pod głowę, gdy w nocy wstał ktoś mu ją ukradł. Solidarność więźniów nie obejmowała sfery jedzenia.
[01:41:14] Znajomości w obozie – przenoszenie na inne prycze, umieralność więźniów. Boh. nie miał w obozie przyjaciół. Na bloku 6 i 7 byli też więźniowie z łapanek, boh. spotkał znajomego z ul. Ludwiki, aresztowanego przed powstaniem. Znajomy pracował w fabryce karabinów Steyra – jego zachowanie.
[01:45:02] W czasie kwarantanny zaprzyjaźnił się z Heniem Nowickim, z którym utrzymywał kontakt po wojnie. Niemcy i Austriacy zapraszali byłych więźniów na spotkania z uczniami szkół, Polacy tego nie robili. Kolega był nauczycielem w szkole przy ul. Urbanistów i otwarto tam Izbę Pamięci. Dzięki boh. na cmentarzu Powstańców Warszawy postawiono obelisk ku czci mieszkańców miasta zamordowanych w obozach koncentracyjnych – długie starania.
[01:50:50] Warunki w Mauthausen – przed apelem więźniowie musieli iść do umywalni, ale nie mieli się czym wytrzeć – system wzajemnego ogrzewania się. Boh. był za mały i zawsze stał na brzegu kręgu – jego stan fizyczny.
[01:54:30] Zabijanie więźniów z okazji różnych rocznic, np. urodzin Hitlera. Ostatnia masowa zbrodnia miała miejsce 28 kwietnia [1945] na rewirze w Gusen, gdzie barak 31 zabito deskami i zagazowano kilkuset więźniów. Kapo van Losen topił więźniów w umywalni, wspominał o tym Stanisław Nogaj, więzień pracujący w komendanturze obozu.
more...
less