Akuszewicz Edward
Edward Akuszewicz ps. „Wicher” (ur. 1924, Przydybajły, zm. 2019) podczas okupacji niemieckiej w styczniu 1943 roku zgłosił się do oddziału partyzanckiego por. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera”. W IV Batalionie 77 pp AK służył do Operacji „Ostra Brama”, biorąc udział w wielu akcjach partyzanckich, m.in. w bitwie z oddziałami sowieckiej partyzantki koło wsi Olchówka. Po nieudanej próbie dotarcia do Wilna w lipcu 1944 roku „Ragner” rozwiązał batalion, a partyzantom z Nowogródczyzny dał rozkaz powrotu do domów i Edward Akuszewicz wrócił do rodzinnej wsi. W 1950 roku ożenił się, a rok później został aresztowany i skazany przez sąd w Grodnie na 25 lat łagru. Karę odbywał w łagrze w Kemerowie, potem w Omsku. W październiku 1955 roku został zwolniony. Po powrocie do domu pracował w miejscowym kołchozie, m.in. jako młynarz. Kapitan Edward Akuszewicz był członkiem Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej przy Związku Polaków na Białorusi. Zmarł 23 lipca 2019 roku.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. we wsi Przydybajły.
[00:00:50] Dziadek Kazimierz Akuszewicz był w Legionach Piłsudskiego, ojciec Bolesław Akuszewicz służył w nowogródzkiej policji. Po powrocie z łagru boh. wyrobił dokumenty na wyjazd do Polski, ale nie pozwolono mu wyjechać.
[00:02:15] Boh. ukończył dwie klasy szkoły powszechnej do wybuchu wojny. Skutki bombardowania Lidy we wrześniu 1939 r., wśród ofiar był mąż ciotki.
[00:04:53] Powojenne repatriacje do Polski. Podczas deportacji zimą 1940 r. lejtnant pozwolił dać jedzenie ludziom, których wieziono na stację w Lidzie przez Przydybajły. Po wybuchu wojny rodzice wywieźli dzieci do Bicewicz koło Nowogródka, gdzie mieszkał wuj. Sami uciekli do Wilna – praca ojca. Po wejściu Niemców w 1941 r. rodzice wrócili do domu. Podczas wywózek w latach 50. rodzina nie została deportowana.
[00:07:40] Przed wojną rodzice prowadzili gospodarstwo rolne, ojciec był komendantem policji w Nowogródku. Dziadek zmarł w 1953 r., gdy boh. był w łagrze. Wspomnienie powrotu dziadka, legionisty, do domu – jego stopień wojskowy.
[00:10:00] Sytuacja we wrześniu 1939 r. W Przydybajłach przed wojną mieszkały tylko polskie rodziny. Polacy pilnowali nocami kościoła, na który napadali komsomolcy. Niedaleko był majątek pułkownika Sadowskiego – spirytus z miejscowej gorzelni za koszenie. Po wybuchu wojny przyjechała matka Sadowskiego i jego syn, który potem był w plutonie boh.
[00:15:15] Egzekucja Żydów koło Lidy. Zmiana sytuacji Żydów po śmierci Marszałka Piłsudskiego. W okolicy stacjonowała niemiecka artyleria – zachowanie żołnierzy.
[00:18:32] W 1943 r. boh. wstąpił do Armii Krajowej, do oddziału „Ragnera” [Czesław Zajączkowski]. Rozmowy z dziadkiem o bojach legionistów. We wsi była akowska placówka, wcześniej w okolicy działała komunistyczna partyzantka. Razem z boh. do partyzantki poszedł kolega Henryk Szurmiej, który trafił do żandarmerii. Okoliczności zranienia dowódcy plutonu w walce z sowiecką partyzantką koło Pudzina, po tym zdarzeniu boh. został dowódcą plutonu w kompanii „Lotnika” [Jerzy Leszczyński]. Pomoc miejscowej ludności. Wspomnienie partyzanckiej akcji na lotnisku w Kięciach. Podczas walk z sowietami koło Olchówki zginęło ponad 20. partyzantów, w tym sanitariuszka Jadzia i syn pułkownika Sadowskiego [Romuald ps. „Żbik]. Uzbrojenie partyzantów.
[00:26:02] Odział miał brać udział w operacji „Ostra Brama”, ale po drodze do Wilna został rozwiązany przez „Ragnera” – ucieczka boh. i trzech kolegów. Boh. ukrył broń, zamienił mundur dziadka na cywilne ubranie i wrócił do domu. Rozbrojeni przez sowietów partyzanci trafili do Kaługi – ucieczka Nowika, który przez wiele lat ukrywał się. [+]
[00:28:56] Boh. w 1950 r. ożenił się a w lipcu 1951 r. został aresztowany i przez tydzień trzymano go w Lidzie. Kolega z celi, Rydzewicz, wyskoczył przez okno z trzeciego piętra i uciekł. Sowieci powiesili komendanta AK ps. „Laluś” [Anatol Urbanowicz]. [+]
[00:31:22] Rozprawa w Grodnie – świadkowie zeznający w sprawie boh., który został skazany na 25 lat łagru. Ponad dwa lata boh. był w łagrze w Kemerowie, potem w Omsku – zwolnienie w 1955 r. W łagrze w Kemerowie spotkał znajomego, który wziął go do brygady robiącej meble. W Omsku spotkał inżyniera z Warszawy, którego brat mieszkał w Lidzie. Inżynier przynosił mu jedzenie. Życzliwa wobec łagierników postawa mieszkańców Syberii.
[00:40:00] Korespondencja z rodzinami – pomoc strażników. Pewnego razu podczas marszu w zamieci jeden z żołnierzy upadł i więźniowie zanieśli go do obozu. Zmiana sytuacji więźniów po śmierci Stalina. [+]
[00:42:50] Powody wypuszczenia boh. z łagru po odbyciu części wyroku. Razem z boh. zwolniono dziesięciu więźniów, w tym księdza z Brześcia. Zwolnionym wydano nowe ubrania. Pożegnanie z kolegami w Mińsku – przyjazd do Lidy. Spotkanie z żoną i córką. Propozycja małżeństwa po wyjściu z łagru na zesłanie.
[00:47:35] Po powrocie boh. kopał torf. Losy czwórki dzieci.
[00:48:37] Ucieczka Niemców w 1944 r. Na lotnisku stały angielskie samoloty – podarunek od pilota. Praca w miejscowym kołchozie.
[00:52:08] Boh. dwukrotnie był w Katyniu – spotkanie z Lechem Kaczyńskim i prezydentem Dudą. Powody zwolnienia z łagru.
więcej...
mniej