Skórzewski Leon cz. 1
Leon Skórzewski (ur. 1925, Warszawa) – przed wojną zastępowy w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego. Wrzesień 1939 roku spędził na Bródnie w Warszawie, z grupą młodszych harcerzy został przydzielony do Kierownictwa Obrony Cywilnej na Pradze. Był gońcem aż do kapitulacji Warszawy. Uczestnik ruchu oporu: w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej był odpowiedzialny za przeprowadzanie obserwacji, przechodził szkolenia z łączności. W ramach Hufca Bródno dowodził drużyną BR-200 złożoną z młodszej młodzieży. W maju 1944 r. ukończył kurs tajnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W czasie okupacji pracował jako praktykant w przedstawicielstwie firmy Bosch. Jego pluton BR-BS został przed powstaniem przemianowany na Pluton 618 Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu na Bródnie, ale już na początku drugiej połowy sierpnia dostał rozkaz przeprowadzenia harcerzy w rejon Choszczówki. Stamtąd mieli udać się do Kampinosu. Ponieważ przy przeprawie przez Wisłę poniesiono duże straty, na rozkaz powrócił z ludźmi na Bródno. Po wejściu Rosjan zmobilizowany do Armii Berlinga. Trafił do I Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Zamościu. W wojsku wcielony do karnej kompanii i wysłany do walk w Berlinie. Zdemobilizowany w 1946 roku. W 1952 roku ukończył wydział mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w Zakładach Mechanicznych „Ursus” – w latach 1976-1982 na stanowisku dyrektora do spraw rozwoju i inwestycji.
więcej...
mniej
[00:00:07] Ur. 8 października 1925 r. w Warszawie na Bródnie, ojciec maszynista kolejowy, mama zajmowała się domem. Trzy siostry z pierwszego małżeństwa, dwóch braci z drugiego małżeństwa i siostra (ur. 1929).
[00:02:09] Przedwojenna Praga w Warszawie: nauka w męskim państwowym gimnazjum Władysława IV.
[00:04:00] Bródno przed wojną: dzielnica robotnicza, głównie warsztaty kolejowe. Gimnazjum im. Lisa- Kuli w budynku związku zawodowego dozorców przy ul. Odrowąża. Granica Warszawy biegła za Bródnem. Nowoczesny zespół szkolny nr 65 przy ul. Bartniczej, wcześniej nauka w drewnianym budynku z wychodkiem na zewnątrz, dziewczynki nosiły nocniki, srogie mrozy. [+]
[00:08:35] Powstanie drużyny harcerskiej w 1933 r. – boh. działa w harcerstwie do dziś. Gimnazjum państwowe, niezależne. Dyrektorka szkoły p. Sztromajer, żołnierka z POW, ranna w kręgosłup. Drużyna harcerska nr 51, zlot drużyn w 1933 r. w Pomiechówku. [++]
[00:12:56] Zdobywanie sprawności kucharza, umiejętność współpracy w grupie. Wspólne zrobienie faworków. Po wojnie skierowanie boh. do pracy w Ursusie przez wiceministra – uruchamianie linii licencyjnej.
[00:16:48] Pierwszy obóz harcerski nad Jez. Pulemieckim, słuchanie dumek nad wodą [+]. Kobiety prały bieliznę w jeziorze, używając popiołu drzewnego.
[00:19:40] Wyprawa na bagna poleskie, piosenka „Polesia czar”. Zdobywanie sprawności „Trzy pióra” [+]. Śpiewy przy ognisku w kręgu harcerskim, dyrygował Skrowaczewski. Harcerskie życie na obozie, zasadzka na drużynowego w latrynie. [+]
[00:26:59] Uboga szkoła podstawowa w baraku. W 1926 r. oddanie nowego budynku przy ul. Bartniczej, szkoła nr 65 im. Jana II Sobieskiego, w klasie liczni Żydzi i Niemcy. Gospodarstwa niemieckich ewangelików wokół Bródna (Witek Ruszke – syn maszynisty kolejowego i Józek Gepert – syn piekarza).
[00:30:10] Po rozpoczęciu wojny rodzice obu zadeklarowali się jako Niemcy, Gepert stracił nogę na froncie wschodnim, Witek na froncie zachodnim wzięty do niewoli, trafił do armii gen. Maczka. 8 maja [1945 r.] uległ wypadkowi. [+]
[00:33:19] Działanie przypadku na wojnie: przejście najlepiej wyszkolonych harcerzy do batalionu Zośka, m.in. sekcja Nowaka ps. „Grom”. Spotkanie Nowaka z Witkiem Ruszke na Zachodzie. Żona Nowaka jako dziewczynka wyszła z Kazachstanu z armią Andersa, trafiła do Indii, a potem do Anglii. Jej brat leżał ranny obok Witka Ruszke. Po wojnie Gepert wyjechał do Niemiec. [+] Ruszke czuł się Polakiem.
[00:37:45] Boh. Mieszkał przy ul. Nadwiślańskiej, główna była ul. Białołęcka – między torami kolejowymi mieszkali Żydzi (ok. 150 osób). Obyczaje pogrzebowe Żydów – pobliski cmentarz żydowski. Mykwa – zniszczona przez Niemców. W 1940 r. Żydzi wyprowadzeni do getta warszawskiego. Dokuczanie Żydom przez dzieci, kawał z kotem i dymiącą puszką.
[00:41:30] W harcerstwie boh. został dowódcą, także w konspiracji. 51 Drużyna Harcerska – działalność kulturalna, odwiedziny w domu weteranów powstania styczniowego u zbiegu ul. Floriańskiej i Jagiellońskiej. Ostatni powstaniec zmarł w 1942 r. Błękitna armia Hallera – weterani powstańcy styczniowi nosili ich mundury. Obowiązek oddania honorów powstańcom. Dom żołnierza, plac Weteranów 1863 r.
[00:47:41] W gimnazjum różnokolorowe wypustki w ubraniu w zależności od klasy, kupowanie mundurków u żydowskiego krawca Rękawka z ul. Żabiej [+]. Sklep papierniczy p. Jeżewskiego przy ul. Targowej– zeszyty do przyrody.
[00:50:20] Powstanie w 1936 r. państwowego liceum nr [16] im. Marii Skłodowskiej-Curie. Po upadku Warszawy Niemcy zajęli budynek szkoły Władysława IV, utworzono tam szpital. Dyrektor Tomaszewski zginął w kampanii wrześniowej, uroczyste pożegnanie uczniów ze szkołą. Szkoła tolerancyjna: Ukraińcy, Białorusini i Żydzi w szkole, dzieci oficerów i urzędników państwowych. Koledzy: Tadeusz Gąsiorowski, Jerzy Broda – spadochroniarz z Brygady Świętokrzyskiej NSZ – spotkanie w 1942 r. W 1946 r. Broda przejechał do USA, zmarł w 2002 r.
[01:01:25] Po wybuchu wojny w szkole nowi uczniowie – uciekinierzy z zachodu kraju. Boh chciał się uczyć niemieckiego, przeniósł się do klasy I a. Do 1942 r . nauka chaotyczna, duża rotacja uczniów.
[01:05:22] W 1935 r. podczas zlotu harcerskiego ustalono życie blisko natury – inspirowane przez ewangelików („wychowanie puszczańskie”), dalej od kościoła katolickiego. Konflikt z naczelnikiem Zbigniewem Trylskim – usunięcie 110 instruktorów ewangelickich. Niezależność harcerzy z Pragi, harcmistrz Kazimierz Skorupka, dzieci robotników i rzemieślników w harcerstwie. Specyfika Pragi i jej mieszkańców.
[01:13:00] Spory ideowe drużyn praskich z warszawskimi – silne wpływy prawicowych partii politycznych. Trylski był prawicowcem, zwalczał ruch puszczański. Najsilniejsze na Pradze drużyny: bródnowska i grochowska. Drużyna z Kawęczyńskiej – tam działał Mieczysław Słoń ps. „Jurand”.
[01:17:30] Młodzież w szkole – wykluczająca atmosfera. W 1938 r. obóz na Polesiu, w 1939 r. obóz Hufca Praskiego nad Jeziorem Partęczyny – śpiewanie „Roty” na granicy, „czuć było wojnę”. Przejazd pociągów z rekrutami. 1 sierpnia 1939 r. boh. przejął drużynę młodszą, 15 sierpnia przejście do obsługi pociągów wojskowych wiozących rekrutów na front zachodni.
[01:24:07] Wybuch wojny. Polecenie obsługi łączników komisarza cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy Pragi w podziemiach przy ul. Jasińskiego i Sierakowskiego od 15. sierpnia. Noszenie meldunków.
[01:27:52] Po wybuchu wojny boh. operował jako zaplecze łączności dowództwa obrony cywilnej. 8-10 września spalenie drewnianej zabudowy Bródna – ok. 90 proc. zabudowań. Dom boh. był na uboczu, ocalał.
[01:32:00] Dowództwo cywilne Warszawy Pragi mieściło się w podziemiach Szpitala Przemienienia Pańskiego. Płk Umiastowski dał rozkaz ewakuacji (wyszli dwaj starsi bracia i starsi harcerze). Przygotowanie młodzieży do walki z bronią. Zagrożenie 8 września – zatrzymanie niemieckich czołgów dzięki podpaleniu na ulicy Wolskiej chemikaliów z fabryki „Dobrolin”. Bitwa nad Bzurą.
[01:37:25] Zakończenie obsługi obrony cywilnej przez boh. 29 września: „Guzika nie oddaliśmy, a Polskę straciliśmy”. Plakaty propagandowe niemieckie w Warszawie. Zamknięcie gimnazjum, pożegnalne przemówienie dyrektora. Przeniesienie szkoły do Instytutu Weterynaryjnego SGGW (ul. Grochowska 272) nauka do czerwca 1942 r. (mała matura). Niewystarczająca na naukę na kompletach renta matki (150 zł). Kolejka parowa jeździła ul. Grochowską. Tramwaje jeździły powoli, słabe natężenie prądu. Dwie linie na Pragę: linia 6 dojeżdżała do bramy Cmentarza Bródnowskiego, linia 21 na Pelcowiznę.
[01:43:20] Nowi uczniowie w szkole – uciekinierzy z ziem zachodnich. Podwójne życie: szkoła i konspiracja. Drużynowy Władek Sas. Starsi harcerze wydobywali broń, młodsi malowali napisy na murach. Mord w Wawrze – w odwecie za zabicie niemieckiego żołnierza Niemcy rozstrzelali Polaków. Hasła „Pawiak pomścimy”.
[01:47:17] Pomoc RGO (Rada Główna Opiekuńcza) – wydawanie zupy. Po spaleniu drewnianych zabudowań Bródna zaczęto budować murowane domki. Dyżury harcerskie: prowadzenie obserwacji na ul. Modlińskiej, sygnalizacja informacyjna – zapałki w pudełku. Zapisywanie numerów czołgów. Punkt kontaktowy na ul. Palestyńskiej 18.
[01:53:10] Raporty odbierał oficer o ps. „Anioł”. W 1940 r. poważniejsze działania: plakatowanie, kolportaż biuletynu wojskowego. Pod koniec 1941 r. rozstanie z drużynowym Sasem, przeniesienie do Bojowych Szkół. Poznanie Mieczysława Słonia ps. „Jurand”.
[01:58:48] Mieczysław Słoń zastrzelony podczas łapanki na ul. Wawelskiej. Początek działalności w Szarych Szeregach, rozbudowa drużyn, werbowanie nowych harcerzy z Bródna (ok. 60 osób), system naboru. Rozpoczęcie szkoleń wojskowych. [+]
[02:02:25] Rozpoczęcie kursu podharcmistrzowskiego „Szkoła za lasem”. Zajęcia w Piasecznie, w domu „Zośki”, przejazd kolejka wąskotorową z Mokotowa, 6 weekendów 1942 r. Mama domyślała się, początek życia konspiracyjnego.
[02:05:55] Gazeta niemiecka „Nowy Kurier Warszawski”. Kolportaż prasy podziemnej. Niewielu Niemców mieszkało na Bródnie, pożegnanie z synami piekarza [Greilicha] w mundurach SS. Koledzy Niemcy nie zdradzili boh., choć wiedzieli.
[02:09:58] Szkoła instruktorów zakończona 12 października 1943, skierowanie na kurs podchorążych „Agricola” w każdy weekend do końca kwietnia 1944 r. Dyplom wielkości pudełka zapałek. Szkoła przy Marszałkowskiej 25/27, spotkanie koleżanki szkolnej. Szkolenie przez „cichociemnych”, poznawanie materiałów wybuchowych (plastik), walki wręcz, jujitsu. Boh. był w klasie 26, IV turnus. Rygory szkolenia, zajęcia przy ul. Browarnej, rotmistrz inwalida z drewnianą protezą. Nauka odpowiedzialności za decyzje – teoria, w praktyce „zawsze było inaczej”.
[02:17:28] Po rozpoczęciu powstania warszawskiego oczekiwanie w lesie w Choszczówce na przerzucenie na lewą stronę Wisły. Niebezpieczne sytuacje: rewizja w tramwaju – schowanie adresu tajnej kryjówki w rękawiczce. „mocne papiery” z zakładów samochodowych Bosch przy ul. Wiktorskiej 10. Pozycja boh. w zakładzie, budził zaufanie. W domu boh. mieszkał zakamuflowany oficer, ufał boh. Boh. jeździł wózkiem elektrycznym na ul. Marszałkowską 17 po obiady. [+]
[02:24:20] Szefem technicznym zakładu Bosch był oficer, dowódca zgrupowania „Baszta”, dostarczał części zapasowe do samochodów. W tym zakładzie nie było sabotażu, „to się nie opłacało”. Samochody do akcji podziemia były serwisowane przez pracowników Boscha.
[02:26:34] Śmierć ojca w 1930 r., emerytura po ojcu 650 zł., dodatki na dzieci. Opłata za dwupokojowe mieszkanie 42 zł. W czasie okupacji boh. otrzymywał posiłki w pracy. Wyprawy na wieś po rąbankę, pomoc rodziny. Uboga dieta w czasie okupacji, dodatkowa pętla jelita. Starsi o 3 i 5 lat bracia byli wyżsi.
więcej...
mniej