Marian Smuga (ur. 1926, Miedzierza) pochodzi z rodziny chłopskiej, osiadłej na 15-hektarowym gospodarstwie na Kielecczyźnie. Matka zmarła wkrótce po jego narodzinach. Dzieciństwo spędził w rodzinnej wsi, pracując w gospodarstwie i ucząc w szkole powszechnej - do wybuchu II wojny światowej ukończył 7 klas. Podczas okupacji niemieckiej brał udział w udzielaniu pomocy okolicznym oddziałom partyzanckim. Od maja do lipca 1944 pracował w jednostce Baudienstu we wsi Zagacie. 13 września 1944 przeżył pacyfikację wsi, dokonaną przez oddział niemiecki. W 1947 roku rozpoczął służbę wojskową w 4 Szturmowym Pułku Lotnictwa w Bydgoszczy, gdzie pełnił funkcje majstra uzbrojenia, komendanta poligonu oraz szefa eskadry. W 1950 roku wstąpił do organizacji „Służba Polsce”. Po odbyciu kursu kierowniczego dla kadry, w kwietniu 1951 rozpoczął pracę jako pomocnik szefa sztabu w brygadach Służby Polsce, budujących kombinat w Nowej Hucie. Po półtora roku awansowany na członka Komitetu Wojewódzkiego SP w Krakowie, gdzie przez dwa lata pełnił funkcję szefa kadr. W 1956 roku zdał maturę i rozpoczął pracę jako spawacz w zakładach mechanicznych Szatkowskiego w Krakowie. Od 1959 roku był sekretarzem, a następnie I Sekretarzem Komitetu Powiatowego PZPR w Proszowicach, a następnie (od 1966) w Wadowicach. W 1965 roku ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Warszawie. W 1968 roku został kierownikiem Wydziału Rolnego w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Krakowie, a w 1971 roku – Sekretarzem ds. Rolnych. W latach 1979-81 był członkiem komisji zdrowia w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Krakowie. Od 1980 przewodniczył wojewódzkiej komisji do spraw badania majątków ludzi władzy. Od 1981 działał społecznie w Zarządzie Wojewódzkim Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1995 roku po śmierci żony wyjechał do córki do Kanady. Mieszka w Domu Pomocy Społecznej przy ulicy Kluzeka w Krakowie.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. we wsi Miedzierza koło Kielc.
[00:00:30] Boh. miał trzy siostry i brata, po jego narodzinach matka zmarła i ojciec został z piątką dzieci. Rodzina miała gospodarstwo rolne, przez kilka lat ojciec był sołtysem wsi. Dzieci pracowały w gospodarstwie.
[00:02:44] Boh. rozpoczął edukację w wieku sześciu lat, VII klasę ukończył w 1939 r. jako trzynastolatek. Stan rodzinnego gospodarstwa. Po wkroczeniu Niemców zabrano kilkanaście osób ze wsi, w tym ojca, jako zakładników. Początki okupacji.
[00:07:12] W listopadzie 1939 r. we wsi pojawiło się wojsko, boh. widział żołnierzy na koniach. Rano do domu sołtysa przyjechali Niemcy, którzy pytali o drogę do Cisownika – odgłosy strzałów. Potem okazało się, że nocnymi gośćmi był oddział „Hubala”, który zmierzał do Cisownika. Potyczka Hubalczyków z Niemcami. [+]
[00:09:54] Oddział „Hubala” kwaterował we wsi Gałki oczekując na wiosnę i aliancką ofensywę. Wiosną Niemcy zaatakowali i spalili wieś.
[00:12:28] Wiosną oddział „Hubala” był w Lasach Koneckich, w początkach kwietnia [1940] lasy zostały otoczone przez Niemców, ale Hubalczykom udało się wydostać z obławy. Zachowanie Niemców, pożar sąsiedniej wsi – okoliczności zastrzelenia jednego z mieszkańców Miedzierzy. W obawie przed podpaleniem domów mieszkańcy wynosili dobytek – zapewnienie Niemców, że wieś nie zostanie zniszczona, danina od mieszkańców. Rankiem przyjechał znajomy z sąsiedniej wsi i kazał ojcu uciekać – okoliczności ucieczki. Niemcy zebrali okolicznych mężczyzn i wyprowadzili ich za wieś, wokół stały karabiny maszynowe. Po jakimś czasie wypuszczono najstarszych chłopów, a najmłodszych wywieziono. Boh. pobiegł na plebanię, gdzie byli Niemcy – ich wyjazd. [+]
[00:22:30] Po odjeździe Niemców mieszkańcy wsi poszli do Królewca i Adamowa, sąsiednich spalonych wsi – zbiorowe mogiły, wokół których leżała odzież pomordowanych. Ojciec brał udział w ekshumacji zwłok, po której ciała wkładano do trumien i wywożono na cmentarz. Powody drugiej ekshumacji i przeniesienia zwłok na cmentarz w Miedzierzy. [+]
[00:25:24] Okoliczne lasy należały do hrabiny Tarnowskiej, działały trzy tartaki – kontyngenty drewna. Boh. pomagał ojcu w pracy w lesie i potem sam jeździł do tartaku. Praca w lesie zimą – boh. miał buty na drewnianej podeszwie i cienkimi cholewkami, które przymarzały do nóg – zachowanie Niemców na drodze.
[00:34:20] Po wybuchu wojny nad wsią przelatywały niemieckie samoloty, które bombardowały zakłady zbrojeniowe w Skarżysku. Jedna z bomb spadła na podwórku ciotki. Boh. orał ściernisko, a wieczorem przyjeżdżał ojciec i obsiewano zaorane pole. Niemcy pojawili się po 5 września – odgłosy boju koło Krasnego. Dorastanie w czasie okupacji. [+]
[00:39:50] We wsiach były placówki Armii Krajowej, w Miedzierzy do AK należało ok. 20. osób. Po wybuchu powstania w Warszawie i na skutek sytuacji na froncie Niemcy wycofali się z okolicy – powstanie partyzanckiej republiki. Koncentracja oddziałów celem wyruszenia na pomoc walczącej Warszawie. Miejscowi partyzanci, którymi dowodził por. Chamczyk ps. „Świt”, zwrócili się do ojca z prośbą o podwodę – wyjazd ze wsi. Po kilku godzinach ojciec wrócił, ponieważ toru kolejowego pilnowali kałmucy i nie można tamtędy przejechać. Partyzanci poszli dalej pieszo, natknęli się na oddział kałmuków i po wymianie strzałów rozproszyli się. Wrócili wszyscy poza Janem Pęczkowskim, który zginął podczas walki.
[00:48:10] Po nieudanym wyjściu na koncentrację miejscowi akowcy zostali zdekonspirowani – oddziały partyzanckie w okolicy. Do wsi przychodzili kwatermistrze leśnych oddziałów i brali drób oraz zwierzęta – uiszczane opłaty. Gospodynie piekły chleb dla partyzantów, boh. odwoził jedzenie do wsi Trawniki, gdzie swoją bazę miał „Szary” [Antoni Heda]. Pewnego razu spędził noc w partyzanckim obozie i nauczył się hymnu Armii Krajowej [boh. śpiewa].
[00:55:10] We wrześniu 1944 r. front zatrzymał się na Wiśle, Niemcy wyznaczyli oddziały do zwalczania partyzantki. 13 i 14 września Niemcy dokonali pacyfikacji Miedzierzy, boh. uciekł do lasu. W gospodarstwie były dwie stodoły pełne zboża, które Niemcy podpalili – po pożarze znaleziono tylko gwoździe z płotów. [+]
[00:59:00] Wspomnienie bitwy pod Gruszką, po której partyzanci wycofali się przez las, w którym byli uciekinierzy z okolicznych wsi. 1 października Niemcy zrobili obławę w lesie. Boh., brat i szwagier spali w szałasie – głosy Niemców. Brata ukryto w dole, a boh. i szwagier dostali się pod ostrzał karabinów maszynowych. Szwagra złapano, a boh. uciekł. Niemcy niszczyli szałasy uciekinierów – miejsca ukrycia boh., obok którego przeszli Niemcy. Spotkanie ze szwagrem, który zdołał uciec. Razem uciekał Stanisław Wielgus i dwaj bracia Szewczykowie, macocha widziała, że złapali ich Niemcy – znalezienie zwłok. Czesława Małeckiego zastrzelono w lesie, rannego Borkowskiego zabrano na roboty do Niemiec. [+]
[01:10:20] Po obławie Niemcy ulokowali się na plebanii i w pobliskich domach, stamtąd urządzali wypady na partyzantów. W domu siostry Niemcy zajęli jeden pokój, kobiety mieszkały w kuchni, a mężczyźni ukrywali się w lesie – wizyty w domu pod nieobecność żołnierzy. Pewnego dnia boh. przyszedł do domu i został zatrzymany przez Niemców – dokumenty z Baudienstu. Reakcja jednego z oficerów, który był Czechem – informacja, że do Niemców spływa wiele donosów. Interwencja w gospodarstwie Ciszków, gdzie był schron, w którym ukrywał się ojciec i dwaj synowie. [+]
[01:19:18] Po wyjeździe Niemców pojawiła się partyzantka radziecka. Ojciec znał rosyjski i partyzanci czasem nocowali w domu. Pewnego dnia boh. wiózł Miszę i jego dwóch kolegów do lasu koło Małachowa – poszukiwanie oddziału. Powrót Miszy, który chciał ukarać boh. za rzekomą kradzież pepeszy.
[01:26:10] 17 stycznia 1945 r. do wsi weszli czerwonoarmiści, którzy rozbili niemiecki oddział kwaterujący we wsi. Podczas walki ojciec kazał boh. uciekać do lasu razem z dobytkiem. Rabunek rzeczy zostawionych przez Niemców. Na podwórku stała niemiecka ciężarówka, w której było mięso i beczka ze spirytusem – częstowanie radzieckich żołnierzy. Część Niemców ukryła się w lesie – obawy, że wrócą i upomną się o swoje rzeczy. Przyjazd Miszy, który przywiózł alkohol i chciał ojcu podziękować za pomoc. [+]
[01:31:58] Życie po wyzwoleniu – odbudowa gospodarstwa. Budulec przywożono z lasu – obróbka drewna ręcznymi metodami, ponieważ partyzanci spalili okoliczne tartaki. Przyczyny budowania na starym fundamencie, prace ciesielskie. Boh. zaczął pomagać dorosłym i pracował przy budowie przez dwa lata. Najpierw zbudowano oborę i stajnię. Zamieszkanie w nowym domu, który pokryto gontem – ich wyrób.
[01:42:34] Budowa stodoły zniszczonej przez burzę 22 lipca 1945 r. Boh. ciężko pracował, ale nie dostawał od ojca pieniędzy. Na komisji wojskowej powiedział, że chciałby być lotnikiem – powołanie do 4 Szturmowego Pułku w Bydgoszczy.
[01:48:50] W 1947 r. boh. pojechał do Bydgoszczy – powody przyspieszonego szkolenia. Rekruci przed przysięgą dostali broń i pełnili służbę wartowniczą. Propozycja sierżanta, żołnierza frontowego, który szedł do cywila. Oficerowie frontowi mieli zdobyczne uzbrojenie, które musieli zdać. Boh. zajmował się bronią w jednostce, potem był odpowiedzialny za amunicję i uzbrojenie samolotów szturmowych Ił-2 i Ił-10 – pomoc młodym pilotom, którzy nie wystrzelali przydzielonej amunicji. Podczas wyjazdów na poligon wystrzeliwano albo topiono nadprogramową amunicję.
[01:57:37] Boh. został komendantem poligonu na Kaszubach, miał ośmiu żołnierzy i rozkaz doprowadzenia terenu do porządku. Miejscowi wypasali bydło na poligonie. Boh., chłopski syn, chciał rozwiązać problem – grafik lotów i wypasów. Żywność od Kaszubów. Boh., mając doświadczenie ciesielskie, zgromadził budulec i razem z podkomendnymi zbudował dwie wieże obserwacyjne – wizytacja dowódcy majora Grochowskiego. Rozmowy z leśniczym i wizyta w leśniczówce. [+]
[02:12:10] Samolotom wyznaczano cele na poligonie – boh. miał siatkę celów, na wieżach siedzieli żołnierze z busolami, którzy sprawdzali celność zrzucania bomb.
[02:15:16] Szef sztabu namawiał boh. na pozostanie w wojsku, ale oferowana funkcja mu nie odpowiadała. Boh., który chciał zostać pilotem, został wysłany na komisję wojskową do Akademii Morskiej w Gdańsku, tam dowiedział się, że z powodu żylaków nie nadaje się na pilota. Boh. zaproponowano dwie szkoły oficerskie – wyjazd do domu na święta. Propozycja pracy w bazie amunicyjnej w Skarżysku Kamiennej i druga propozycja pracy w kadrze Służby Polsce – wyjazd na szkolenie do Legnicy. Po trzech miesiącach boh. dostał przydział do brygady Służby Polsce w Poznaniu, gdzie budowano m.in. Jezioro Maltańskie, rozbierano też forty, z których cegły wywożono na odbudowę Warszawy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.