Przyłuski Tadeusz

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0894

19 września 2019, Warszawa

1:43

Tadeusz Przyłuski (ur. 1920, Radom, zm. 2020, Warszawa) w 1938 roku ukończył radomskie gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. We wrześniu 1939 został zastępcą komendanta, a następnie komendantem straży obywatelskiej w Radomiu. W latach 1940-45 był żołnierzem podziemia, redaktorem pisma podziemnego „Myśl i Czyn” oraz szefem komórki wywiadu Narodowych Sił Zbrojnych, a potem Armii Krajowej. Po wojnie ukończył Katolicki Uniwersytet Lubelski, pracował jako prawnik, wydawca i redaktor. W 1959 roku wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego. W latach 1967-1982 był dyrektorem i redaktorem naczelnym Wydawnictw Handlu Wewnętrznego i Usług. Od 1982 roku związany z Naczelną Radą Zrzeszeń Handlu i Usług, pełnił funkcję rzecznika prasowego tej organizacji i redaktora naczelnego „Usług Handlowych”. Jest autorem I i II tomu historii Naczelnej Rady Zrzeszeń Prywatnego Handlu i Usług w latach 1925-1944 i 1945-1988, kilku książek o tematyce handlowej i rzemieślniczej, wielu artykułów publikowanych na łamach „Super Kontaktów”, Kuriera Polskiego i w prasie fachowej. Odznaczony Krzyżami Armii Krajowej, Partyzanckim, Komandorskim i Kawalerskim Orderem Odrodzenia Polski, Brylantową i Złotą Odznaką Naczelnej Rady Z. H. i U. W 2015 roku odznaczony przez Prezydenta Miasta Radomia medalem „Bene Merenti Civitas Radomiensis”. Zmarł w kwietniu 2020 w Warszawie.
more...
less

[00:00:06] Autoprezentacja boh.
[00:01:01] W roku szkolnym 1937/38 nastąpiła zmiana zasad wezwań do Rejonowej Komendy Uzupełnień – pierwszy sygnał, że „coś się działo”. Boh. otrzymał roczne odroczenie, po czym zapisał się na studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
[00:04:19] Specyfikę czasów tuż przed wojną stanowiły bójki studentów z policją pod pozorem demonstracji antyniemieckich.
[00:06:15] Rocznik boh. był ostatnim rocznikiem ośmioletniego systemu szkolnego gimnazjum. Klasa była wyjątkowa: poeci, tancerze, ludzie sztuki - traktowani przez nauczycieli ulgowo. Uczniowie nie przykładali się do nauki, przeświadczeni o nadchodzącej wojnie i nieprzydatności lektur na froncie. Jeszcze przed wojną i na jej początku zginęło 15 uczniów z 40-osobowej klasy.
[00:09:15] Wybuch wojny zastał boh. nad morzem: samoloty niemieckie przelatujące nisko nad plażą, statki blisko brzegu. Gdańsk pokryty flagami hitlerowskimi, rozstawione płotki zasiekowe.
[00:10:10] Wieści z 15 marca [1939] w „Kurierze Warszawskim” o wkroczeniu Niemiec do Czechosłowacji uświadomiły boh. nieuchronność wojny.
[00:11:41] W społeczeństwie panowały pesymistyczne nastroje: przekonanie o braku pomocy ze strony Anglii i Francji, brak zgody na powstanie rządu jedności narodowej, samobójcza śmierć płk Walerego Sławka oraz żony ministra obrony narodowej Tadeusza Kasprzyckiego.
[00:13:46] W sierpniu 1939 boh. otrzymał powołanie do wojska.
[00:15:28] Na początku września boh. został komendantem straży miejskiej [w Radomiu]. Miał mało ludzi do pomocy, gdyż na skutek bombardowań wielu funkcjonariuszy nie wytrzymywało nerwowo i uciekało.
[00:16:06] 1 września 1939 Józef Grzecznarowski, prezydent Radomia, wydał rozkaz działania straży miejskiej jako wojennej straży obywatelskiej. Więcej wytycznych ani kontaktu z prezydentem nie było. 4 i 5 września [1939] przez miasto przeszła fala uchodźców.
[00:20:22] Nieprzygotowanie miasta do wojny: brak obrony przeciwlotniczej. Niemieckie samoloty bombardowały radiostację Wacyn oraz lotnisko Sadków.
[00:21:09] Boh. znalazł się na Wołyniu, trudna sytuacja po wkroczeniu Armii Czerwonej. Podczas powrotu grupy pod przywództwem mecenasa Brzezińskiego boh. spotkał dawnego nauczyciela, który przewidywał, że wszystkie ziemie po wojnie przejmie „komuna”.
[00:24:24] Śmierć Jerzego Wojdackiego: aresztowany w mieszkaniu Aurelii Szostak, stracony w zbiorowej egzekucji przed Fabryką Broni.
[00:28:06] Na początku wojny nie było możliwości zbrojnej konspiracji, więc miała miejsce działalność wywiadowcza. Polityczny obraz Radomia: NOW [Narodowa Organizacja Wojskowa] łączyła się z powstającą Armią Krajową, pozostałe struktury NOW tworzyły NSZ [Narodowe Siły Zbrojne], działały także Służba Zwycięstwu Polski i ZWZ [Związek Walki Zbrojnej], funkcjonowała także „grupa Toma”.
[00:31:00] Siatka wywiadowcza NSZ dowodzona przez boh. rozpracowała podziemie komunistyczne organizowane przez KPP/PPR [boh. stosuje te nazwy wymiennie], w efekcie struktury zostały zdekonspirowane i rozstrzelane.
[00:34:02] Współpraca Huberta Jury ps. „Tom” z radomskim gestapo.
[00:35:51] Aresztowanie boh. przez gestapo. Za wypuszczeniem wstawiły się liczne osoby ważne w regionie.
[00:38:54] W Powstaniu Warszawskim brali udział Radomianie studiujący wówczas w Warszawie w podziemnych uczelniach, „rocznik radomski” służył w pułkach w okolicach Radomia.
[00:41:43] Po zakończeniu działalności w wywiadzie, boh. został redaktorem konspiracyjnej gazety „Myśl i Czyn”, która ukazywała się jeszcze po wkroczeniu Armii Czerwonej do Radomia.
[00:43:32] Likwidacja getta w Radomiu: chęć przejęcia mienia żydowskiego oraz niepokój, że Polacy mogą być następni.
[00:51:15] Działalność prasowa po 1944 r.: boh. współpracował z wydziałem prasowym Armii Krajowej, na czele którego stał Janusz Paszyński.
[00:52:18] W maju 1944 odbyła się narada poświęcona potencjalnym skutkom powstania w okolicach Radomia. Spotkanie prowadził człowiek, którego w 1946 r. boh. ujrzał w towarzystwie Gomułki. Opinia boh. na temat inwigilacji podziemia przez komunistów.
[00:56:43] Paul Fuchs - gestapowiec, z którym współpracował Hubert Jura ps. Tom.
[00:57:57] Nikła wiedza wywiadu NSZ o niemieckich zbrodniach w Radomiu.
[01:00:48] W maju 1944 boh. wstąpił do NOW za sprawą gen. Kazimierza Załęskiego ps. „Bończa”.
[01:01:53] Wejście Sowietów do Radomia, ostrzelanie miasta przez radzieckie czołgi, przypadkowe ofiary ostrzału, np. rodzina sędziego Wikiery.
[01:05:34] Mieszkanie w jednym mieszkaniu z czterema innymi rodzinami, dom przygotowany jak forteca. Wszyscy mieszkańcy bali się wkroczenia wojsk radzieckich.
[01:07:12] Po przejściu frontu na prośbę znajomej rodziny boh. pojechał do Warszawy, by odzyskać rodzinną pamiątkę. Brak możliwości studiowania w Warszawie, rozpoczęcie studiów na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
[01:08:30] Zniszczona Warszawa: groby zamiast chodników przy ulicy Chmielnej, puste okna zrujnowanych budynków.
[01:10:10] Studia w Lublinie: KUL otrzymał po wojnie pozwolenie na działalność akademicką, zarówno od władz „londyńskich” (Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie), jak i „lubelskich” (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego).
[01:24:18] Wojenne i powojenne losy maturzystów z Radomia: Jerzy Szczepkowski, Jerzy Zwolski/Zborski, Maciej Zalewski, Włodzimierz Wieloszewski.
[01:34:55] Znajomość z rodziną Gombowiczów: wspomnienie Witolda oraz jego rodzeństwa.
[01:38:21] Radomski rocznik 1920 i postawy ludzi żyjących w czasie wojny, okupacji i czasach powojennych.
[01:41:51] Boh. pełnił funkcję prezesa Światowego Związku Żołnierzy AK, Koła nr. 9 im. Okulickiego w okręgu warszawskim - wybór tego właśnie patrona wynikał z uznania wysokiej ceny, jaką Okulicki zapłacił za wybuch Powstania Warszawskiego.
more...
less

Bednarczyk Przemysław

Bednarczyk Bartosz

Instytut Pileckiego

Film