Rafał Żelichowski (ur. 1965, Włoszczowa) był uczestnikiem tzw. strajku o krzyże w grudniu 1984 r. w Zasadniczej Szkole Zawodowej we Włoszczowie. Został aresztowany i osadzony w areszcie przy ul. Montelupich w Krakowie, a następnie skierowany do karnej jednostki wojskowej. W trakcie odbywania kary był zastraszany i poniżany. Mimo upływu lat bardzo silnie reaguje na wspomnienia o strajku, który tkwi w nim do dziś i „nigdy się nie skończy”.
[00:00:08] Bohater urodził się w 1965 r. we Włoszczowie. Ukończył tam szkołę podstawową i zawodową oraz rozpoczął pracę w Polskich Kolejach Państwowych. Brał udział w tzw. strajku o krzyże, który wybuchł w Zasadniczej Szkole Zawodowej, w której uczył się rok wcześniej.
[00:01:00] Znajomi poprosili go o pomoc w organizacji. Został porządkowym podczas strajku, pilnował ładu, dysponował grupą ok. 15 osób. Nagrywał kazania ks. biskupa Jaworskiego we włoszczowskim kościele parafialnym, które następnie z ks. Markiem Łabudą i Andrzejem Wilczyńskim odtwarzali młodzieży w szkole. Boh. miał wówczas 19 lat.
[00:02:00] Boh. pracował w PKP Włoszczowa-Północ. O strajku dowiedział się wracając po 12 godzinach pracy. Był absolwentem szkoły, w której wybuchł strajk, znał ks. Marka i strajkującą młodzież. Po rozmowie z księdzem i przewodniczącą Alą Groszek postanowił bronić krzyży razem z uczniami szkoły.
[00:03:15] Boh. wychowywał się w rodzinie katolickiej, gdzie krzyż zawsze był obecny, również dziadkowie uczyli go miłości do krzyża i jego obrony za wszelką cenę. Część rodziców chciała zabierać dzieci ze strajku, ale stawiały opór.
[00:04:20] Matka boh. pracowała w Narodowym Banku Polskim. Grożono jej dyscyplinarnym zwolnieniem z pracy za udział syna w strajku. Przyjechała do szkoły, żeby go stamtąd zabrać, ale boh. został w szkole. Pojawiły się pogłoski, że szkołę otoczyło ZOMO i będą uczniów „pałować i zabijać”.
[00:05:30] Boh. codziennie zdawał sprawozdanie na plebanii p. Pawłowi Amerykowi, dr. Józefowi Zdańskiemu, Dariuszowi Czechowskiemu, Tadeuszowi Husiowi. Boh. poprosił ich o brzeszczot do rozbicia kłódki zamykającej drzwi, którymi w razie potrzeby mogliby uciekać strajkujący.
[00:06:30] Incydenty podczas strajku: syn jednego z milicjantów rozpalił z kolegą ognisko na dachu szkoły, które groziło pożarem. Zdaniem boh. nakłoniono ich do tego. Zapchano też pion instalacji sanitarnej, który naprawił znajomy hydraulik z ekipą. Wybito szybę, którą naprawił znajomy szklarz. Pomoc i wsparcie mieszkańców Włoszczowy, którzy przynosili żywność, koce, koksowniki. Cukiernik Jan Migoń przynosił pieczywo.
[00:10:00] Odwiedzali ich księża i klerycy. Boh. wyprosił ze szkoły redaktora z gazety „Żołnierz Wolności”, za co redaktor mu się odpłacił nieprzyjaznym artykułem. Nauczyciele spisywali wchodzących i wychodzących ze szkoły.
[00:12:40] Celem strajku było nakłonienie władz szkoły, aby zawiesiły krzyże, które wcześniej zdjęły. Dyrektor szkoły Julian Lis powiedział, że dopóki on jest dyrektorem, krzyże nie wrócą.
[00:14:15] Decyzja o zakończeniu strajku wyszła od ks. bp. Mieczysława Jaworskiego, który towarzyszył młodzieży od początku protestu. Strajkująca młodzież przychyliła się do propozycji księdza. Zorganizowali przemarsz, który nabrał charakteru manifestacji. Przemarsz zakończył się mszą w kościele. To był koniec strajku.
[00:16:25] W marszu brali też udział mieszkańcy Włoszczowy, dołączali po drodze. Marsz mógł liczyć ok. 400-500 osób. Młodzież była rozgoryczona, płakała. Cel strajku nie został osiągnięty. Późniejsze msze za ojczyznę, na które ludzie przynosili krzyże jako „oręż przeciwko komunie i uciskowi”.
[00:18:30] Strajk zakończył się w niedzielę 16 grudnia 1984. Następnego dnia boh. został zabrany z domu na komisariat MO. Nazajutrz dowiedział się, że zaoczne kolegium skazało go za zakłócanie porządku publicznego na 2 tys. zł grzywny. Spędził miesiąc w zakładzie karnym w Pińczowie, drugi miesiąc w Krakowie na Podgórzu.
[00:22:30] W Krakowie był doprowadzany do zakładu pracy „Prefabet”, gdzie robiono wlewki żelbetowe. Był częściowo opłacany. Podczas widzenia matka i siostra boh. zostały zwyzywane przez „wychowawcę”.
[00:23:20] Boh. czuł się chory, ale nie dostał zgody na kontakt z lekarzem. Odmówił chodzenia do „Prefabetu”. Zwolnienie z więzienia.
[00:25:00] Rozmowa z ks. Jancarzem w Mistrzejowicach w Nowej Hucie. Ks. podtrzymywał boh. na duchu, bo był zastraszony. Po 2 miesiącach więzienia boh. wrócił do pracy.
[00:26:00] W zakładzie boh. miał dobrego naczelnika, Jana Hurkałę, który go wspierał. Podczas strajku kazano mu zwolnić boh. dyscyplinarnie z pracy, ale naczelnik odmówił. Spotkał się z boh., udzielił mu urlopu, załatwił ciągłość pracy.
[00:27:40] Powołanie do wojska w czerwcu [1985] do Lublina. Rozmowa z dowódcą mjr Zwierzem, który przyznał, że popiera walkę boh. o krzyż. [+]
[00:28:50] Przydział do jednostki w Jarosławiu, służba wartownicza i w PKT - punkcie kontroli pojazdów. Szykanowanie ze strony oficerów: st. chorążego sztabowego Staszkowa oraz mjr Szymkowa, zastępcy ds. politycznych, który niejednokrotnie poniżał boh. [+]
[00:31:00] Załamanie nerwowe boh. Skierowanie do szpitala, gdzie został okradziony m.in. ze znaczka katyńskiego.
[00:32:30] Po półtorarocznym pobycie w wojsku skierowanie na komisję lekarską, która zdiagnozowała u niego nerwicę depresyjną.
[00:33:20] Strajk o krzyże do chwili obecnej oddziałuje na boh. Opinia boh. na temat stosunku do krzyża we współczesnej Polsce.
[00:35:20] Znaczenie krzyża dla boh. Modlitwy do Jezusa w więzieniu i wojsku przynosiły boh. ulgę. Kontakty między uczestnikami strajku osłabły po wyjeździe ks. Marka [Łabudy] na misję. Spotkania rocznicowe we Włoszczowie.
[00:37:40] Wpływ strajku na losy jego uczestników, represje. [+]
[00:39:30] Boh. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Wolności i Solidarności, ma status osoby represjonowanej. Odznaczenie nadane przez premiera Morawieckiego
[00:40:30] Hymn strajkującej młodzieży „Nie zdejmę krzyża z mojej piersi”.
[00:41:00] Dzieci i wnuki boh., ich stosunek do strajku we Włoszczowie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.