Grzegorz Suproniuk (ur. 1927, Dubno) wychował się w rodzinie rolniczej wyznania prawosławnego, gospodarującej na 13-hektarowym gospodarstwie w okolicach Bielska Podlaskiego. Przed wybuchem II wojny światowej ukończył pięcioklasową szkołę w Nurcu. Okupację sowiecką i niemiecką przeżył w rodzinnej wsi, pomagając ojcu w gospodarce. W 1948 roku wyjechał na Śląsk i zatrudnił się w kopalni „Pokój” w Rudzie Śląskiej, gdzie przepracował kolejne 40 lat, początkowo jako pomocnik w kuźni, potem jako ślusarz w sortowni węgla. W 1987 roku przeszedł na emeryturę. Powrócił na Podlasie, mieszka w Domu Pomocy Społecznej w Białymstoku.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Dubnie na Podlasiu. Prezentacja rodziców: Joanny i Jana Suproniuków.
[00:01:00] W 1935 r. boh. podjął naukę w pięcioklasowej szkole w Nurcu, której dyrektorem był pan Kozicki. W 1937 dyrektorem został Sebastian Orzechowski, kapitan rezerwy WP. Podczas sowieckiej okupacji dyrektorem był Białorusin Borys Kotwicki, nauczyciel Marek Aronowicz Rodo był Żydem. Nauczycielki Anna Parachniewicz i Anna Emgina były Białorusinkami, a Zinaida Moisiejewna Finkiel i Bluma Finkiel Żydówkami – do wybuchu wojny w 1941 r. boh. ukończył szóstą klasę.
[00:04:53] Przyjazd Niemców do wsi w 1939 r. – żołnierze naprawiali most na rzece Nurzec. Kilka dni wcześniej boh. widział płonący samolot, który leciał od strony Grodna i spadł koło Bociek. Nauczyciele z Nurca pojechali motocyklem, by zrobić zdjęcia samolotu i Niemcy ich zastrzelili. Wejście sowietów – żołnierze stacjonowali w pobliskim lesie, oficerowie mieszkali na kwaterach we wsi. W lesie było kino i żołnierze zapraszali dzieciaki na filmy. W domach założono kołchoźniki. [+]
[00:10:40] Napaść Niemiec na Związek Radziecki – bombardowanie Bielska Podlaskiego. Zachowanie czerwonoarmistów stacjonujących we wsi. Boh. widział wyjeżdżających sowietów z jednostki artyleryjskiej. Ucieczka Rosjan. [+]
[00:13:45] Życie na wsi podczas okupacji. Boh. widząc żołnierzy SS myślał, że na hełmach jest napis 44. Pewnego dnia pod nieobecność rodziców na podwórko przyszli esesmani, którzy chcieli zabrać kurę – boh. rozgonił ptaki i jeden z żołnierzy chciał go zastrzelić. [+]
[00:16:36] Dubno było prawosławną wsią, w okolicy działała radziecka partyzantka – przygotowania do ucieczki przed frontem. Przyjazd radzieckich żołnierzy – reakcja na widok bociana. Podczas pracy w polu usłyszano karabin maszynowy – przyjazd czołgów i podpalenie wsi. Podczas walk w okolicy rodzina ukrywała się w lesie – znajdowana broń. [+]
[00:25:30] W 1941 r. Rosjanie mieli w lesie magazyny, uciekając wysadzili je. W 1939 r. do wsi przyjechali Niemcy na motocyklach, którzy ostrzelali las zabijając dwóch chłopców.
[00:27:08] Po wyzwoleniu boh. czekał na powołanie do wojska, gdy go nie dostał, wyjechał na Śląsk i pracował w kopalni. Bieda na wsi przed wojną.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:29:40] Rodzice mieli gospodarstwo we wsi Dubno. Wyżywienie przed wojną – sposoby postępowania z mlekiem, produkcja masła, które sprzedawano w Bielsku. Po ślubie rodzice pracowali w majątku Andryjanki. W 1938 r. wybudowano nowy dom. Sytuacja ludzi wyznania prawosławnego w II RP. Ojcem chrzestnym najmłodszego syna jednego z sąsiadów był prezydent Mościcki. Najstarszy syn musiał przejść na katolicyzm i wtedy przyjęto go do szkoły kadetów. Boh. miał dwóch młodszych braci: Aleksandra i Mikołaja. Mieszkańcy wsi byli prawosławni, tylko gajowy, były legionista, był katolikiem – osadnictwo wojskowe w okolicy.
[00:38:00] Wspomnienie wyjazdu ze szkoły do kina w Bielsku, gdzie dzieci zobaczyły film z pogrzebu Piłsudskiego. Akcja zbierania złomu na dozbrojenie wojska, za pieniądze z gminy Boćki kupiono ckm. Dyrektor szkoły Sebastian Orzechowski miał radio – uziemienie do aparatu. Po wybuchu wojny nauczyciel postawił radio na parapecie i słuchali go mieszkańcy wsi. Po kampanii wrześniowej nie wróciło trzech gospodarzy, jeden zmarł w niemieckim obozie, drugi zginął koło Warszawy, trzeci zaginął bez wieści. [+]
[00:42:02] Jednego z mieszkańców, żołnierza WP, zamknięto przed wojną za komunistyczną agitację – aktywność po wkroczeniu sowietów w 1939 r. Mężczyzna został wywieziony przez Niemców, po wyzwoleniu jego żona wyjechała do ZSRR.
[00:44:38] W 1939 r. w okolicy rozbił się niemiecki bombowiec, boh. widział płonącą maszynę lecącą od Grodna. Wspomnienie nauczyciela Orzechowskiego. Powody, dla których po wybuchu wojny we wsi nie było uciekinierów.
[00:47:56] Wejście sowietów w 1939 r. – boh. chciał wyjechać na Syberię. W 1944 r. namawiano mieszkańców wsi do wyjazdu do ZSRR. Podczas deportacji w 1940 r. wywieziono rodzinę gajowego Kędzierskiego. Gajowy trafił do Armii Andersa. Po wojnie jeden z kolegów służył w wojsku w Świnoujściu i powiedział, że jego dowódcą był syn Kędzierskiego.
[00:52:00] Po wkroczeniu Niemców kazano oddać radia i rowery. Dwaj mężczyźni z Bociek wstąpili do policji. W Boćkach i Nurcu stacjonowali Holendrzy. Niemieckie kontyngenty podczas okupacji – przydziały mydła ze zwłok.
[00:55:45] Po likwidacji getta w Białymstoku Niemcy zabrali ojca do prac porządkowych na jego terenie. Na roboty do Prus Wschodnich zabrano dwóch braci, jeden z chłopców urodził się w 1939 r. Boh. chodził budować szkołę w Boćkach.
[00:58:50] Akcje antyżydowskie polskich narodowców przed wojną. W Dubnie mieszkały dwie żydowskie rodziny. Boh. bawił się z synami Moszko Chony, właściciela sklepiku. Przed wojną Żydzi przyjeżdżali do Dubna na wakacje. Jedzenie przed wojną – tłoczenie oleju z konopii i lnu, woda z solą od Żyda. Podczas okupacji Żydów z Bociek i Dubna zabrano do getta w Bielsku, dwóch zdołało uciec do partyzantki. Ojciec sprzątający getto w Białymstoku przyniósł do domu dwie łyżki i ciupagę. Pracował też przy rozładowywaniu wagonów – publiczna egzekucja radzieckiego jeńca, który ukradł cukier.
[01:07:37] Podczas okupacji boh. jeździł do Gregorowic i pilnował torów kolejowych, zabierano go też do odśnieżania dróg. W okolicy działała radziecka partyzantka i nie ukrywano Żydów.
[01:11:25] Na wsi nie było radia ani gazet, więc boh. nie dowiedział się o końcu wojny. W okolicy nie pojawili się repatrianci, był tylko jeden przesiedleniec z okolic Brześcia, Mikołaj Pilucik.
[01:13:20] Skutki powojennej zmiany władzy – możliwość wyjazdu do pracy. Bieda na wsi – praca dzieci przy kopaniu ziemniaków. Po wyzwoleniu stryj wyjechał do Związku Radzieckiego i ojciec wziął jego ziemię. Poprawa warunków życiowych – murowany dom i nowy traktor.
[01:18:00] Rodzice nie wiedzieli, że boh. jedzie na Śląsk – rezygnacja kolegi na dworcu w Bielsku. Boh. przyjechał do Rudy Śląskiej i podjął pracę w kopalni „Pokój”, początkowo w kuźni, potem jako ślusarz w sortowni.
[01:23:30] Początki po przyjeździe na Śląsk, adaptacja w nowym środowisku. Werbownicy jeździli po kraju i przywozili ludzi do pracy w kopalniach. Sytuacja w domu przed wyjazdem boh. Powód przyjazdu braci – wynoszenie kabla z kopalni, „organizowanie” opon i dętek. Pierzyny i poduszki do nowego mieszkania w Halembie – okoliczności poznania pierwszej żony.
[01:35:10] Boh. pracował na powierzchni, ale czasem w niedzielę zjeżdżał do pracy na dół. Mieszanie miału i żużla z węglem, by spełnić normy wydobycia. Starsi ludzie mówili po śląsku, podkreślana odrębność Ślązaków. Ojciec raz odwiedził boh. – prezent od brata: 300 kg. ziemniaków. Matka przyjechała w odwiedziny razem z czwórką wnuków – warunki w jednopokojowym mieszkaniu. Rozważania na temat upływu czasu.
[01:44:10] W kopalni zdarzały się wypadki, ale boh. pracując na powierzchni nie zawsze o nich wiedział. Przypadki śmierci w DPS i obieg informacji. Boh. był świadkiem wywożenia zwłok górnika, który zginął podczas wybuchu. Naciski na wyrabianie normy. Boh. nigdy nie wyjechał na wczasy, a urlopy spędzał w domu rodzinnym. Wspomnienie kilkudniowej wycieczki do Warszawy.
[01:49:32] Strajki w kopalni. O pacyfikacji „Wujka” boh. dowiedział się z telewizji. Zajęcia po przejściu na emeryturę w 1987 r. – spacery w lesie.
[01:52:28] Po wojnie w okolicy działały bandy rabunkowe, ale domu boh. nie okradziono.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.