Wolińska Anna Maria
Anna Maria Wolińska (ur. 1935, Równe) opowiada o ojcu, kapitanie artylerii na Wołyniu, zmobilizowanym do obrony kraju w 1939, uwięzionym przez Rosjan w Starobielsku, a następnie straconym z innymi polskimi oficerami (szczątków nigdy nie odnaleziono). W tym czasie polskie rodziny czuły się zagrożone nie tylko ze strony bolszewików – z zachowania miejscowych Ukraińców dało się wyczytać jakąś groźną zmianę. Matce z małą Anią udało się uciec, po drodze zaatakowali ich chłopi z widłami, ale na szczęście wynajęty ukraiński woźnica nie stracił zimnej krwi. Dzięki ostrzeżeniu ze strony znajomych matka pani Anny wiedziała, że jest na liście NKWD (potem zawsze powtarzała, że uratowali je znajomi Ukraińcy i Żydzi). Na listach były też dwie siostry matki pani Anny z rodzinami. Po wielu problemach wszyscy razem zdołali się wydostać z Wołynia. Pani Anna wspomina okupację w Warszawie – w tym samym mieszkaniu na Łowickiej, w którym odbyło się nagranie, organizowane były tajne komplety i zebrania podchorążówki. Opowiada o powstaniu 1944, ewakuacji z miasta, tułaczce po wojnie i wreszcie powrocie do Warszawy. Rodzina cały czas czekała na ojca – ponieważ jego nazwiska nie było na ujawnionej przez Niemców w czasie okupacji liście katyńskiej, razem z matką wciąż miały nadzieję, że przeżył. Pani Anna dowiedziała się prawdy już po śmierci mamy – w 1990 roku, kiedy Michaił Gorbaczow przekazał generałowi Jaruzelskiemu listy wywozowe z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1935 r. w Równem.
[00:00:20] Prezentacja rodziców: Heleny i Wacława Wolińskich. Zasady obowiązujące w domu. Przyjaciółmi boh. byli: cioteczny brat Julek Burski oraz pies myśliwski. Matka chciała być śpiewaczką i uczyła się śpiewu u prof. Brzezińskiego. Ojciec walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, potem był zawodowym oficerem artylerii. Rodzina mieszkała w Równem niedaleko garnizonu.
[00:05:05] Wspomnienie ojca i wspólnej wyprawy za miasto, podczas której boh. zgubiła się w zbożu. Wyjazd nad rzekę – aportowanie przez psa. W niedzielę ojciec chodził do kościoła ze swoimi żołnierzami.
[00:09:25] Pułk ojca miał wyjechać na Pomorze. Po mobilizacji matka z boh. i psem żegnała ojca na dworcu w Równem. Gdy pociąg odjeżdżał, pies wskoczył do wagonu i odjechał ze swoim panem. [+]
[00:11:55] Sąsiadką w Równem była siostra matki Maria Burska z rodziną: mężem Franciszkiem, również artylerzystą 13 PAL, i synem Julkiem. Przed wojną Franciszek Burski został skierowany do Lwowa. W Kowlu mieszkała druga siostra matki, Jadwiga Bobrowska, z córką Krystyną i mężem płk Stanisławem Bobrowskim.
[00:13:20] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:14:49] [Kontynuacja wątku]
[00:15:53] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:16:19] [Kontynuacja wątku]
[00:18:10] Rodziny wojskowe z Równego ewakuowano do Szpanowa – kwatery w domach Ukraińców. Powody przeniesienia się do cukrowni w Szpanowie razem z ciotką Burską, dziadkami z Warszawy i panią Konopnicką z synami – droga nocą. Dyrektor cukrowni pan Troniewski poprosił matkę, by zakopała broń myśliwską, którą zabrała z domu. Udało się to zrobić przed przyjściem sowietów.
[00:21:26] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:24:44] [Kontynuacja wątku]
[00:28:52] Podczas nalotu na Równe zbombardowano pociąg z amunicją. Decyzja o powrocie do Równego – podczas drogi wóz z kobietami i dziećmi został otoczony przez Ukraińców z widłami, reakcja ukraińskiego woźnicy. Po przyjeździe do miasta uciekinierzy zatrzymali się u dyrektora browaru. Matka nie mogła wejść do mieszkania, którego pilnował sowiecki żołnierz – po wielu staraniach udało się zabrać zimowe ubrania. Rozmowa babci z radzieckim oficerem. [+]
[00:36:18] Ciotka Burska wyjechała z synem do Lwowa. Koło koszar Rosjanie zgromadzili polskich jeńców, byli tam żołnierze z Równego. Kobiety nosiły im jedzenie i papierosy. Matkę zobaczył ordynans ojca, który przekazał jej pieniądze oraz list, w którym ojciec pisał, że jest w niewoli. Sowiecka propaganda. Zachowanie czerwonoarmistów w Równem – słabość do zegarków i alkoholu. [+]
[00:42:35] Matka dostała przepustkę i poszła do mieszkania – zniszczone książki. Pozwolono zabrać pianino i zastawę stołową, część rzeczy matka dała znajomym na przechowanie. Zastawę odzyskała w latach 70. [+]
[00:43:26] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:44:32] [Kontynuacja wątku]
[00:47:45] Miejscowi Żydzi i Ukraińcy ostrzegli matkę, że jest na liście NKWD – wyjazd do Lwowa, gdzie chciano zatrzymać się u wujostwa Burskich na ul. Peowiaków. Po przyjeździe do miasta okazało się, że mieszkanie zajął sowiecki oficer z rodziną, a ciotka mieszkała u sąsiadki. Powody częstych zmian miejsca zamieszkania.
[00:51:55] Matki dowiedziały się, że w Przemyślu wydawane są przepustki na wyjazd do niemieckiej strefy. Uciekinierzy zamieszkali w Przemyślu w klasztorze, gdzie przeorem był brat wuja Stanisława Bobrowskiego, który przebywał w niemieckiej niewoli i przeżył wojnę. Ojciec i Franciszek Burski trafili do niewoli sowieckiej i dopiero po latach okazało się, że zginęli w Starobielsku – informację uzyskano w czasach prezydentury Gorbaczowa, który przekazał listy wywozowe z obozu prezydentowi Jaruzelskiemu. Ojciec przysłał list ze Starobielska adresowany na aptekę dziadka w Równem – nawiązanie kontaktu z rodziną w Przemyślu.
[01:00:50] Wspomnienie zesłanki Anny Niepokólczyckiej, żony płk Franciszka Niepokólczyckiego, która ewakuowana z ZSRR z Armią Andersa trafiła do Afryki – powód jej powrotu do Polski.
[01:02:47] Rodzina dostała zezwolenie na wyjazd z Przemyśla – rewizja przeprowadzona przez sowietów, ukrywanie biżuterii w smalcu. Trudności z wyżywieniem. Ostatnia kartka od ojca i wuja Burskiego została wysłana 8 marca 1940. Ojciec prosił o zdjęcie córki. Po przyjeździe do Warszawy kontakty ze Starobielskiem urwały się – listy wracały z adnotacją „adresat nieznany”. Wezwanie kobiet przez gestapo.
[01:10:10] Po przyjeździe do Warszawy rodzina zamieszkała w przedwojennym mieszkaniu matki [przy ul. Łowickiej], potem dołączyła do nich córka znajomych Maryla Jarzembska, jeden z pokoi wynajmowano studentom. Sposoby zarobkowania – czynsze z kamienicy i willi w Wilanowie. Po wojnie nieruchomości zabrano rodzinie.
[01:14:16] Boh. chodziła do szkoły sióstr Niepokalanek przy ul. Kazimierzowskiej, w grudniu Niemcy zamknęli szkołę. Siostry uczyły dzieci w domach, także w mieszkaniu rodziny boh. – organizacja tajnego nauczania. Podczas jednego z nalotów zginęła koleżanka boh. Krystyna Bobrowska chodziła do szkoły krawieckiej, mapy ukrywano w manekinach.
[01:22:15] Nie ukrywano tego, że wujowie i ojciec są sowieckimi i niemieckimi jeńcami. 2 sierpnia [1944] Niemcy zamordowali grupę ludności cywilnej oraz zakonników przebywających w klasztorze Jezuitów. Na podwórko wiatr przywiał nadpalone kartki modlitewników. Sytuacja podczas powstania na Mokotowie. W piwnicy kamienicy (przy Łowickiej) był szpital polowy.
[01:29:00] 8 sierpnia Niemcy wyrzucili mieszkańców i podpalali domy, często grabili mieszkania. Rodzina chciała się przedostać na teren zajęty przez powstańców i zatrzymała się u znajomej. Dwaj studenci, którzy wynajmowali pokój w mieszkaniu, zginęli podczas powstania. Po śmierci dziecka znajomej matka i ciotka Burska kopiąc grób na podwórku zostały ostrzelane przez snajpera. [+]
[01:35:40] Przejście na powstańczą stronę Alei Niepodległości, potem rodzina do końca powstania była w mieszkaniu znajomych przy ul. Szustra. Ostrzał „krowami” podczas gotowania klusek – zjedzono je pomimo szkła, które wpadło z okna do garnka. Snajper przestrzelił spódnicę ciotce idącej po wodę. Wypędzenie z ulicy Szustra – traktowanie przez Niemców rannych powstańców. [+]
[01:42:28] Warunki w obozie w Pruszkowie – tłok w hali, pomoc Czerwonego Krzyża. Wspomnienie wypędzenia z Mokotowa, spotkania z rannymi powstańcami, wspólna modlitwa z umierającym. Podczas pobytu we Włochach mieszkańcy przynosili jedzenie wypędzonym. Selekcja w pruszkowskim obozie – wykorzystanie przez ciotkę Bobrowską listu od męża z oflagu. Podróż lorami do Wolbromia. Ciotka dała kolejarzowi pudełko cygar, a ten powiadomił rodzinę w Krakowie. Trudne warunki podczas pobytu w Wolbromiu. [+]
[01:56:11] W warszawskim mieszkaniu wynajmowali pokój dwaj studenci tajnej Politechniki Warszawskiej: Kazimierz i Wincenty Pruszyńscy. Obydwaj zginęli w szpitalu na Woli, ich matka szukała synów po wojnie. Kazimierz Pruszyński ożenił się podczas okupacji i miał córkę.
[01:58:08] Kolejarz powiadomił mieszkającą w Krakowie siostrę wuja Bobrowskiego – wyjazd do Krakowa. Walka z wszawicą i choroba uciekinierów. Rodzina wyjechała do brata wuja Bobrowskiego, który mieszkał w Okocimiu. Tam boh. poszła do szkoły – konfrontacja z wiedzą rówieśników. Wspomnienie ogórków z miodem. Rodzina pana Bobrowskiego została po wybuchu wojny w majątku koło Lwowa i sowieci deportowali ich na Syberię. Teatr w domu.
[02:09:22] Po wyzwoleniu matka i ciotka Burska pojechały do Warszawy i zatrzymały się u państwa Kohlmanów. Bezowocne poszukiwanie ojca i wuja. Decyzja o powrocie do Warszawy – matka, boh. i babcia zostały przygarnięte przez dozorcę budynku przy Łowickiej.
[02:13:40] Powracający członkowie spółdzielni [Szare Domy] znaleźli przedsiębiorcę, który podjął się odbudowy kamienicy – weto władz, które odbudowały dom i wprowadziły swoich lokatorów. Stan budynku po odbudowie. Znaleziska w gruzach – stopiony żyrandol został przyciskiem do papieru, odnaleziono też krzyż należący do pradziadków. [+]
[02:21:20] Ucieczka Niemców z Okocimia. Państwo Stósowie mieli dużą willę i mieszkał tam niemiecki oficer – korzystanie z jego radia. Okocim został wyzwolony przez polskich żołnierzy.
[02:23:55] W Warszawie minister Popiel, kolega ciotki Burskiej, namawiał ją na objęcie posady na Ziemiach Odzyskanych. Ciotka i matka podjęły pracę w Głównym Urzędzie Statystycznym – poszukiwanie zaginionych mężów. Przypuszczalne miejsca ich pobytu. Uzyskanie informacji o losach ojca. Powstanie Rodziny Katyńskiej. Nadzieja na powrót ojca.
[02:30:05] Boh. należała do Krucjaty Eucharystycznej. Podczas okupacji Julek Burski był ministrantem u Jezuitów. Przed wojną przywieziono trumnę kanonizowanego Andrzeja Boboli.
[02:33:40] Podczas Rewolucji Październikowej dziadek Rutkowski ukrywał w mieszkaniu zagrożone osoby, w tym Żydów i Ukraińców. Podczas sowieckiej okupacji Ukraińcy i Żydzi ostrzegli matkę przed wywózką.
[02:35:42] Podczas okupacji w kamienicy przy Łowickiej ukrywali się Żydzi, niektórzy mieli dobrze podrobione dokumenty. Sąsiadem w kamienicy był doktor Loth, lekarz w więzieniu na Pawiaku. Jego brat, który zorganizował w budynku lazaret, w czasie powstania zginął w mokotowskim szpitalu Elżbietanek.
[02:39:16] 1 sierpnia babcia i Julek, który był ministrantem, wybierali się do kościoła. Ciotka pracująca w RGO zatrzymała ich w domu. Radość po wybuchu powstania.
[02:42:30] Znalezienie na podwórku nadpalonych kartek z mszałów po pożarze klasztoru Jezuitów – zawiadomienie placówki akowskiej i uratowanie części osób. Stosunek dziewięcioletniej boh. do śmierci. Podczas wyjścia z miasta po upadku powstania boh. widziała zwłoki na chodnikach. Nocne przejście na ulicę Szustra.
[02:47:06] Boh. ma przypięty kotylion, w którym jest guzik od przedwojennego munduru otrzymany od Rodziny Katyńskiej. Obecnie większość członków Stowarzyszenia mieszka w Warszawie, siedziba mieści się przy kościele św. Karola Boromeusza – historia krzyża postawionego na terenie kościoła w czasach PRL, kradzież orła. Wyjazd w 1991 r. do Starobielska i odwiedziny w klasztorze, gdzie mieścił się obóz. Jeńców przewożono do siedziby NKWD w Charkowie i tam rozstrzeliwano, zwłoki chowano w lesoparku [koło wsi Piatichatki] – współczesny cmentarz. Odkrycie przez Niemców grobów w Katyniu. [+]
więcej...
mniej