Daniszewski Ryszard

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1395

16 czerwca 2021, Mikołajki k/Łomży

1:54

Ryszard Daniszewski (ur. 1936, Mikołajki), najstarszy mężczyzna we wsi, świadek II wojny światowej. Ukończył szkołę podstawową w Szczepankowie, całe życie spędził w Mikołajkach, pracując na roli. W czasie okupacji niemieckiej Antoni Kenigsman wraz z żoną Czesławą i córką Genowefą mieszkali we wsi Mikołajki niedaleko Łomży. Rodzina utrzymywała się z niewielkiego gospodarstwa. Pomimo groźby kary śmierci Kenigsmanowie udzielili pomocy trojgu Żydom, którym prawdopodobnie udało się zbiec z jednego z gett. Przez nieznany czas w pierwszej połowie 1942 r. zapewniali im nocleg i wyżywienie. W maju 1942 r. na posesję Kenigsmanów przyjechali żandarmi z posterunku w Miastkowie i funkcjonariusze Gestapo z Łomży. Pod nieobecność Antoniego, Czesława i Genowefa, przewidując niebezpieczeństwo, uciekły z domu. Niemcy w budynkach gospodarczych odnaleźli ukryte pożywienie, a następnie troje Żydów. Jednego chłopca zabili podczas próby ucieczki, a drugiego i dziewczynę poddali przesłuchaniom. Ustalili, że pomagał im Antoni Kenigsman, który w tym czasie powrócił na teren swojego domostwa. Ciężko pobitego gospodarza popędzili do jednego z samochodów, który następnie odjechał w kierunku wsi Chojny. Po drodze mężczyzna został zamordowany. Jego ciało sąsiedzi odnaleźli w lesie. W nocy bracia Antoniego zabrali zwłoki i przywieźli je na podwórko posesji, na której mieszkał. Pomimo oporu niemieckiej administracji, Czesławie udało się pochować Antoniego na cmentarzu w Łomży. Dwoje nastoletnich Żydów znalezionych na posesji Kenigsmana zostało rozstrzelanych w pobliskim lesie. Ich ciała, wraz z ciałem zabitego wcześniej Całki, pogrzebano w wykopanym na miejscu dole. Antoni Kenigsman został upamiętniony 2 lipca 2021 r. przez Instytut Pileckiego w programie Zawołani po Imieniu.
mehr...
weniger

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1936 r. w Mikołajkach.
[00:00:22] Rodzice prowadzili gospodarstwo rolne, ojciec był pszczelarzem. Boh. miał trzy starsze siostry. W 1941 r. boh. widział niemieckie samoloty lecące na wschód. Sprzeciw rolników, którym kazano dać podwody – ucieczka przed żandarmami. Sąsiad Grużewski nie uciekł i został pobity przez Niemców.
[00:05:44] Niemcy cofając się wypędzali mieszkańców wsi. Kilka rodzin zostało w schronie – żywność dla niemieckich żołnierzy. Ksiądz ze Szczepankowa ukrywał się w lesie – ochrzczenie dziecka, które sąsiadka urodziła w schronie. W szkole w Jarnutach Niemcy mieli szpital polowy – ewakuacja rannych. Sytuacja po wejściu Rosjan.
[00:09:22] Pochodzenie rodziny Antoniego Kenigsmana, osiedlenie się w Mikołajkach. Kenigsmanowie mieli jedną córkę – śmierć żony i córki po wojnie.
[00:13:20] Przyjazd żandarmów i gestapowców do gospodarstwa Kenigsmanów. Ostrzeżenie mieszkańców Szczepankowa przez furmana, który woził Niemców. W domu była żona Kenigsmana z córką – ucieczka kobiet, które po wojnie zostały zabite przez partyzantów. We wsi były rodziny ewangelickie, które wyjechały z Niemcami wycofującymi się w 1939 r. Okoliczne dwory zajęli sowieci, a kilka rodzin dworskich robotników zajęło opuszczone przez ewangelików gospodarstwa.
[00:20:00] Mieszkaniec wsi Kazimierz Osiewicz wstąpił do UB. Kilku gospodarzy należało do Narodowych Sił Zbrojnych i Osiewicz ich wydał. W odwecie partyzanci wydali wyrok śmierci na Kenigsmanową i jej córkę oraz rodziców Osiewicza – tylko ojciec Osiewicza zdołał uciec i potem także wstąpił do UB. Samobójcza śmierć Kazimierza Osiewicza. Okoliczności zabicia Kenigsmanowej i jej córki w lipcu 1946 r. – próba ratowania dziecka. [+]
[00:31:58] Starcie partyzantów i UB koło Wierzbowa – stopniowa likwidacja podziemia.
[00:33:50] Gudelski miał dubeltówkę, którą Niemcy znaleźli po denuncjacji. Sąsiad Sachmaciński mieszkający na kolonii przechowywał Żydów. W Czerwonym Borze było obozowisko Armii Krajowej – wysłanie przez Niemców dwóch szpicli, rzekomych dezerterów z Wehrmachtu – niemiecka obława.
[00:40:00] Akowcy przyszli do Aleksandra Sachmacińskiego, by ukarać go za donosy – ostrzeżenie przez służącą. Okoliczności zabicia przed wojną dziedzica Kazimierza Mirewicza [z majątku Gałązki] przez Kubatów. Sachmacińscy wrócili z Ameryki i kupili gospodarstwo oraz kamienice w Łomży. Zabójstwo ojca Sachmacińskiego.
[00:49:25] Sachmaciński wypędził ukrywanych Żydów i wydał Gudelskiego oraz Kenigsmana. Współpraca Sachmacińskich z żandarmami – świadectwo sołtysa Antoniego Plony. Syn Gudelskiego opowiadał, że do Sachmacińskiego przychodzili Żydzi proszący, by oddał złoto. Wydanie Gudelskiego.
[00:53:30] Sachmaciński doniósł, że Gudelski ukrywa dubeltówkę – znalezienie broni i zabranie Gudelskiego na posesję Kenigsmanów, opowieść sąsiada Wiktorzaka. Rodzina Gudelskiego nigdy nie dowiedziała się, co się z nim stało. Po wojnie Aleksander Sachmaciński uciekł do USA.
[00:58:40] Rewizja w gospodarstwie Kenigsmanów – znalezienie beczki z mięsem i ukrywanych Żydów. Niemcy zastrzelili młodego Żyda, który podjął próbę ucieczki. Skatowanie Antoniego Kenigsmana, jego zwłoki wyrzucono w lesie – tajny pogrzeb na łomżyńskim cmentarzu. [+]
[01:05:35] Zabitych Żydów Niemcy chcieli pochować koło domu Kenigsmanów, po interwencji sołtysa Plony pochowano ich w lesie. W sąsiedniej wsi Wszerzecz przechowywano Żyda, który przeżył wojnę.
[01:09:00] Denuncjacje za pędzenie bimbru. W okolicy Piątnicy działał bimbrownik, u którego czasem zaopatrywali się żandarmi z posterunku w Jeziorku. Kobieta powiadomiła żandarmów o pędzeniu bimbru, a ci ją pobili. Stosunki boh. z sąsiadami.
[01:14:28] Porównanie niemieckiej dyscypliny i demokracji. W czasie zaboru rosyjskiego w Szczepankowie była gminna szkoła – kary cielesne.
[01:17:07] Mężczyznom ze wsi kazano wykopać dół, zaprowadzono tam dwóch złapanych Żydów. Zwłoki zastrzelonego zawiózł Jan Dąbkowski. Plotka o poszukiwaniu żydowskiego złota. Opowieść znajomego o Żydzie, który chciał zapłacić za ukrywanie. Wydanie Niemcom człowieka, który schronił się w chlewie. Rozważania na temat Żydów w Polsce, konkurencja żydowskich sklepów.
[01:23:09] Chłopcy ze Szczepankowa znaleźli w lesie kryjówkę Żydów i wiadomość rozeszła się we wsi – przyjazd żandarmów, którzy zabrali jednego z chłopaków, by wskazał kryjówkę. Udział mieszkańców wsi Chojny Młode w obławie na Żydów. Pasterz owiec Dąbrowski opowiadał, że Żydzi ukrywający się w lesie zaopiekowali się zgubioną owcą.
[01:30:55] Gienia Kenigsmanówna przyjaźniła się z siostrą boh., w 1946 r. miała 17. lat. Placki dla Żydów smażone przez Kenigsmanową. Sąsiad Dąbkowski opowiadał o psach szczekających w nocy. Różne postawy Polaków podczas okupacji. Incydent między sąsiadami – donos za zabicie gęsi.
[01:38:35] Po Kenigsmana przejechało gestapo i żandarmeria z Miastkowa. Obława w Szczepankowie, gdzie byli akowcy. Najmłodszy brat matki był sołtysem i należał do AK – złapanie przez Niemców.
[01:42:28] Stosunek sołtysa Plony do Niemców. Zeznania złożone w białostockiej prokuraturze przez trzech sołtysów: Antoniego Plonę, Antoniego Cholewickiego i JózefaTrzeciaka.
[01:45:55] Kenigsmana zadenuncjował Sachmaciński, który początkowo przechowywał kilkunastu Żydów, a potem ich wygnał. Wydanie sąsiada Gudelskiego.
[01:48:20] Opinia na temat projektu „Zawołani po imieniu”. Refleksje na temat powstania styczniowego i kar dla donosicieli. Rozważania na temat zbrodni katyńskiej.
mehr...
weniger

Bolesławski Bartosz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film