Henryk Jerzy Filipski (ur. 1920, Warszawa, zm. 2021, Nadarzyn) pochodził z zamożnej rodziny. Przed wojną jego ojciec miał duży zakład krawiecki, a Henryk brał udział w akcjach antyżydowskich. Podczas okupacji niemieckiej działał w Narodowych Siłach Zbrojnych, uczestniczył m.in. w ratowaniu „Dzieci Zamojszczyzny” – po zatrzymaniu uciekł z aresztu, ukrywał się. Ranny podczas powstania warszawskiego, po powstaniu wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Nagranie zostało przerwane w trosce o zdrowie pana Henryka. Nie zostało dokończone. Henryk Jerzy Filipski zmarł 25 września 2021 w Nadarzynie.
[00:00:00] Boh. urodził się w 1920 r. w Warszawie na ul. Karowej. Rodzina mieszkała przy ul. Szkolnej 1.
[00:02:00] Ojciec boh. był cenionym krawcem „spodniarzem”, szył bryczesy, również dla oficerów. Zatrudniał 30-40 osób. Przedwojenny etos oficera, elegancja. Specjalne prawa dla oficerów, adiutanta od sprawunków.
[00:06:00] Dobra sytuacja materialna rodziny, willa w Aleksandrowie pod Radzyminem. Szewcy i krawcy zamożni - na Powązkach mają piękne grobowce.
[00:08:00] Działka w Aleksandrowie miała 7 tys. metrów kwadratowych. Chłopi koczujący pod ambasadą amerykańską przy ul. Szkolnej 2, starający się o wyjazd do Stanów Zjednoczonych. Matka gotowała im zupę.
[00:10:00] Fundacja matki, gotowanie biedocie przed ambasadą. Dolar przysłany z Ameryki jako prezent. Piosenka o ówczesnej biedzie na wsi. Przed 1939 r. boh. chodzi do szkoły ewangelickiej Mikołaja Reja przy ul. Kredytowej 2/4, chodzi tam wielu katolików. Teksty piosenek uczniowskich („Polak-katolik nasrał na stolik”).
[00:14:00] Do szkoły przychodził pop, pastor ewangelicki i ksiądz katolicki. Młodsza siostra Halina.
[00:16:00] Wybuch wojny, wrzesień 1939. Prezydent Stefan Starzyński zażądał, żeby oznakować flagami szpitale, aby ich nie bombardowano. Gdy lotnicy niemieccy specjalnie celowali w te obiekty, prezydent nakazał zdjąć flagi z dachów.
[00:18:00] Przekonanie, że samoloty nad Warszawą są brytyjskie. Bombardowania niemieckie, bomby zapalające. Boh. nie poszedł do wojska.
[00:20:00] Placki dla żołnierzy z batalii przeciwlotniczej, boh. pomagał przy amunicji. Nie dostał powołania do wojska, jedynie kartkę wzywającą do flagowania dachów szpitali.
[00:22:00] Chaos z początku wojny, brak koordynacji, buta i wiara w ochronę sojuszników.
[00:24:00] Matura w 1939 r. Naloty i bombardowania niemieckie. Wyjazd matki do Aleksandrowa, ojciec pilnował magazynu w Warszawie. Mieszkanie zbombardowane. W Aleksandrowie zobaczyli pierwszych Niemców.
[00:28:00] Dysproporcje w wyposażeniu polskiej i niemieckiej armii. Niemcy mieli zegarki, portmonetki, rozdawali chleb, robili zdjęcia. Stosunek do mieszkańców.
[00:32:00] Niechęć Polaków wobec Niemców. Boh. z rodziną mieszkał przy ulicy Wielkiej 13, gdzie obecnie stoi Pałac Kultury i Nauki. Okna mieszkania wychodziły na getto. Wzdłuż ulicy Bagno stał mur trzymetrowej wysokości, pod murem były otwory, którymi szmuglowano rzeczy do getta i dzieci.
[00:34:00] Przeprowadzka na ul. Zielną. Dzieci przychodzące z getta, karmione przez matkę boh. Śmierć dziecka złapanego przez żydowskiego policjanta, zabitego przez Niemca – obserwowana z okna przez rodzinę boh. Wymiana poglądów boh. z muzeum żydowskim. Przeprowadzki rodziny.
[00:42:00] Ojciec szył ubrania dla Niemców w magazynie niemieckim. Niemieckie bryczesy miały inny fason niż polskie. Rodzina dostała „żelazne papiery”, bo pracowała dla okupanta. Boh. schwytany na ul. Skaryszewskiej i aresztowany mimo „żelaznych papierów”. Obóz na Skaryszewskiej, dużo ludzi chciało dobrowolnie jechać na roboty do Niemiec, bo tam było bezpieczniej i dawano jedzenie.
[00:44:00] Możliwość wyboru landu do pracy. Kolega boh. - ochotnik pracujący u gospodarza przy krowach, kradł krowy i sprzedawał pod Falenicą Żydom.
[00:46:00] Dzieci z Zamojszczyzny wywożone przez Dworzec Wschodni. Polskie organizacje starały się jak najwięcej tych dzieci uratować. „Kupowanie” dzieci – boh. załatwiał transakcje z kolejarzami, którzy za pierścionek czy wódkę wyprowadzali dzieci z wagonów. Podczas takiej akcji zatrzymano boh.
[00:50:00] Areszt na 4 piętrze szkoły przy ul. Skaryszewskiej. Dzieje wyprowadzanych z pociągu dzieci, adopcja przez polskie i niemieckie rodziny, wyrabianie metryk przez kancelarie kościelne. Na Skaryszewskiej obsługa ukraińska. Plan ucieczki.
[00:58:00] Polska policja granatowa. Rozmowa ze starszym policjantem. Rady młodego policjanta pomagające boh. w ucieczce. Przekupienie policjanta złotym sygnetem, ucieczka.
[01:02:00] Skręcenie nogi podczas ucieczki, plecy pocięte drutem kolczastym.
[01:04:00] Kryjówka u rodziny na Grochowie. Bogaty wujek bał się pomóc, pomoc kolejarza, krwawiące plecy.
[01:08:00] Wydostanie się na ul. Zamojską, pomoc rodziny, ubrania. Ucieczka przed policjantem. Wuj na Marszałkowskiej, bał się przenocować boh.
[01:14:00] Pomoc szewca z ul. Nowogrodzkiej. Ataki kaszlu, syrop. Schronienie u szewca przez miesiąc, nowy dowód. Pomoc kolegów ze Stronnictwa Narodowego, do którego należał boh. Oficer boh. nazywał się Henryk Sienkiewicz, funkcja: karabiniarz.
[01:18:00] Do szewca przychodziła kucharka, która z Niemcem szmuglowała papierosy. Boh. brał od niej papierosy i sprzedawał, dobrze zarabiał.
[01:20:00] Rodzina szewca – państwo Ryczanowscy. Początek konspiracji boh. Przedwojenna działalność w Stronnictwie Narodowym: bojkot sklepów żydowskich, mundur, bicie Żydów pod uniwersytetem. Na pogrzebie Romana Dmowskiego boh. niósł sztandar SN.
[01:24:00] [Podczas wojny] Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych. Koledzy z organizacji: Bolesław i Jerzy Napiórkowscy, syn dozorcy Kazik (Czesiek), Jurkowi w powstaniu urwało obie nogi.
[01:26:00] Janek Kwaśnik z kieleckiego, pracował w magazynach porcelany z Ćmielowa.
[01:28:00] Podczas powstania boh. pełnił wartę na budynku poczty przy ul. Żelaznej. Podłużne pieczątki „Tylko dla Niemców” przybijane na podbrzuszu dziewczynom, które prowadzały się z Niemcami.
[01:30:00] Akcje „małego sabotażu” podczas okupacji: rozwieszanie plakatów i ulotek, nalepki „pracuj powoli” ze znakiem żółwia, akcje dezinformacyjne.
[01:32:00] Boh. został złapany podczas plakatowania na Krakowskim Przedmieściu. Rewizja na komisariacie, polski policjant granatowy pomógł ukryć plakaty, wypuszczenie na wolność.
[01:36:00] Ratowanie życia dzięki prostytutkom - mogły wyciągać ludzi z Pawiaka, przekupywały Niemców. Cichociemni, łącznicy, przywozili w pasach 20-dolarówki, za nie po znajomości można było wykupywać ludzi.
[01:38:00] Boh. pracował w państwowej pracowni ceramicznej w okolicach ul. Piotrkowskiej. W centrali ceramicznej boh. prowadzi sklep wzorcowy na ul. Bagno. Zwolnienie z pracy przez kadrową-prostytutkę. Spółka z Janem Kwaśnikiem. Bracia Jabłkowscy, Łakomscy, magazyny.
[01:42:00] Boh. zajmował się dystrybucją ceramiki i kryształów. Sprzedawanie towarów „na lewo”, zaradność warszawiaków podczas okupacji.
[01:44:00] Boh. z rodziną mieszkał na 2 piętrze, a w zbombardowanej częściowo oficynie prowadził bimbrownię. Produkcja 50 litrów spirytusu dziennie, wytwarzanie wódki z drobinami złota i na czekoladzie.
[01:46:00] Ochrona AK, bo 80-90 % produkcji przeznaczali na kupno broni. U ojca boh. pracował Żyd, w tajnej drukarni NSZ również.
[01:48:00] W NSZ nienawidzili Żydów, ale nie wydawali ich Niemcom. Prostytutki też były członkami AK, walczyły z Niemcami.
[01:50:00] Postać „Inki”. Produkcję bimbru zapoczątkował inżynier chemik z ul. Ząbkowskiej. Spirytus był akcyzowany, ale nie cały, stemple nie na każdej butelce. Produkcja spirytusu, oryginalne nalepki, współpraca z kontrolerami.
[01:54:00] Zdobywanie broni. Na dworcu u zbiegu Al. Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej przyjezdni Niemcy sprzedawali zdobyczną broń. Cena za Parablellum: 500-1000 zł. Najlepiej targowali się chłopcy, którzy sprzedawali kamienie do zapalniczek.
[01:56:00] Dużo pepesz po wojsku rosyjskim. Przechowywanie broni, podnoszony parapet na balkonie. Broń od 15-letniej łączniczki, ukryta w koszyku na zakupy.
[02:00:00] Mundek Michniewski postrzelony z ogrodu Saskiego, wyniesiony przez boh. pod silnym ostrzałem.
[02:02:00] Zranienie boh. podczas powstania, przeniesiony przez kolegów do rodziców, do piwnicy. Bomba bez zapalnika w piwnicy. Wujostwo z ul. Marszałkowskiej z dwiema córkami (Magda i Marysia) i dwoma synami (Jurek i Bolek Napiórkowscy). Podczas powstania bracia Napiórkowscy byli na ul. Królewskiej, a ich siostry w domu na Marszałkowskiej. Wybuch bomby z działa kolejowego – zburzenie oficyny, śmierć obu sióstr Napiórkowskich. Pomieszanie zmysłów ich matki. [++]
[02:08:00] Powstanie w getcie, widok Żydów skaczących z okien. Kolega Edmund Michniewski pracował w straży ogniowej, jeździł do getta gasić pożary. Rodzina boh. na ul. Wielkiej 13 obserwowała sytuację w getcie z domu. Otoczenie getta przez policjantów, strzelanie przez Litwinów do Żydów „jak do kaczek”. [++]
[02:10:00] Sceny z powstania w getcie. Policja granatowa, wojsko litewskie w służbie niemieckiej. Stosunek Stronnictwa Narodowego do spraw getta.
[02:12:00] Mundek Michniewski pomagał Żydom wbrew zakazom Stronnictwa Narodowego. Woził żywność, wywoził ludzi z getta. Żydzi w oddziale boh., ich koledzy i sąsiedzi, nie wydawano ich. Część była uratowana z getta. [+]
[02:14:00] Opinia boh. nt. Żydów i Polaków.
[02:16:00] Wybuch powstania warszawskiego. Stronnictwo Narodowe nie wiedziało o wybuchu powstania. Boh. miał dziewczynę, której ciocia mieszkała na pl. Krasińskich, była siostrą komisarza policji z ul. Śliskiej, pracowała na Lesznie w szpitalu niemieckim. Boh. wynajmował dla niej mieszkanie.
[02:18:00] Dziewczyna nazywała się Aldona [Marcelewicz], jej matka była żoną oficera, pięć sióstr. Wieszanie ludzi na balkonach na Lesznie.
[02:20:00] Wynoszenie przez Aldonę masła ze szpitala. Atmosfera na mieście 1 sierpnia 1944. Przenoszenie broni: dużo wojska, mało broni.
[02:22:00] Zrzuty angielskie, opis. Rosjanie zrzucali broń i żywność kukuruźnikiem, w drewnianych skrzyniach – zniszczone puszki z tuszonką, powyginane karabiny. Wg. boh. zrzuty robiono po to, żeby zrobić zdjęcia. Broń zrzucana tak, by do niczego już nie służyła. [+]
[02:26:00] 1 sierpnia, przyjazd boh. z Aleksandrowa. Rower, podróż z Radzymina do Aleksandrowa. Rodzina Kornackich, dozorca z pięciorgiem dzieci, obowiązki dozorcy. Lokalizacja domu boh.
[02:28:00] Jazda konna. Społeczna działalność matki, kuchnia dla bezrobotnych. Kolonie dla dzieci na Wierzbnie, zajęcia letnie, lunapark na Pradze.
[02:30:00] Głód w Polsce.
[02:32:00] Powstanie warszawskie, ojciec w podeszłym wieku, decyzja o opuszczeniu miasta. Droga z domu. Na ul. Pankiewicza spotkali rodzinę z rannym w wózku śmieciarskim. Zabicie całej rodziny przez Niemców, cynizm zabójców. [++] Na ulicach plamy po rozjechanych czołgami ludziach. Po drodze drewniane beczki z sodą kaustyczną i drewniane szufle.
[02:38:00] Sypanie sody na trupy. Soda rozpuściła buty. [+] Na półboso dochodzą do Dworca Zachodniego, załadunek do pociągu jadącego do Dulagu w Ursusie [Pruszkowie]. Spotkanie współcześnie z osobami, które też przeszły Dulag.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.