Podhorski Jan
Jan Podhorski (ur. 1921, Budzyń) – harcerz, członek Związku Jaszczurczego związany z NSZ i AK, uczestnik powstania warszawskiego. Od najmłodszych lat angażował się w działalność różnych organizacji. Jeszcze przed wojną w Towarzystwie Tomasza Zana zbierał informacje o Niemcach w Wielkopolsce. We wrześniu 1939 roku w ramach plutonu Obrony Narodowej brał udział w internowaniu Niemców, następnie walczył pod Sompolnem, w Kutnie, a pod Sannikami trafił do niewoli. We Wrocławiu uciekł z transportu, w Żmigrodzie został ponownie złapany. Kolejny raz zbiegł Niemcom z poznańskiej Cytadeli – był odpowiedzialny za wypisywanie osób do zwolnienia i dołączył do grupy uwalnianych. Po powrocie do rodziny do Rakoniewic, w grudniu 1940 roku został złapany przez Gestapo. W Wolsztynie przesłuchiwano go i bito, ale ponownie udało mu się uciec. Następnie działał w organizacji „Orły” w Koźminie, gdzie zajmował się redakcją, drukiem i kolportażem prasy. Na początku marca 1942 roku musiał uciekać. Na rzecz konspiracji pracował m.in. w Grójcu, gdzie w ramach działań dywersyjnych zmieniał kierunek pociągów transportujących drewno dla Niemców. W 1944 roku Jan Podhorski miał zdawać w Warszawie egzaminy w szkole podchorążych Narodowych Sił Zbrojnych, ale wybuchło powstanie, w którym wziął udział. Należał do pułku NSZ „Sikora” i batalionu „Miłosz” Armii Krajowej, był żołnierzem batalionu osłonowo-ewakuacyjnego kompanii „A”. Po kapitulacji powstania trafił do stalagu IVB w Muehlbergu. Wyzwolony przez Sowietów, wrócił do Polski. Podjął studia i działał w Młodzieży Wszechpolskiej. W 1946 roku został aresztowany przez UB i skazany na 7 lat więzienia. W wyniku amnestii karę zmieniono na 3 lata, które odsiedział we Wronkach. Został zwolniony w 1949 roku. W 1959 ukończył studia na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Pracował w spółdzielczości, był rzecznikiem patentowym.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1921 r. w Budzyniu, pow. Chodzież.
[00:01:20] Ojciec i stryjowie podczas Powstania Wielkopolskiego brali udział w zdobywaniu poznańskiego lotniska Ławica. Po odzyskaniu niepodległości ojciec był komendantem policji w Budzyniu. W 1926 r. brał udział w przewrocie majowym po stronie rządu Wojciechowskiego, za co został zdymisjonowany. Po przejściu do cywila otworzył hurtownię w Rakoniewicach – śmierć ojca w 1928 r. Odbudowa domu po pożarze.
[00:08:13] Boh. chodził do gimnazjum w Wolsztynie, do wybuchu wojny ukończył I klasę liceum. Sprawności zdobyte w harcerstwie i przeszkolenie wojskowe – boh. był „lewoocznym” strzelcem, co uratowało mu życie podczas powstania w Warszawie.
[00:12:20] Do 1939 r. rodzina mieszkała w Rakoniewicach. Latem boh. był na obozie Przysposobienia Wojskowego na przylądku Rozewie i brał udział w ostatniej przed wojną defiladzie z okazji Dania Morza, w której wziął także udział Polski Batalion Kolonialny. Powody zamknięcia młodzieży w wagonach podczas przejazdu przez Gdańsk.
[00:16:05] Boh. należał w szkole do Stowarzyszenia im. Tomasza Zana, opiekunem był polonista, prawdopodobnie oficer wywiadu. W ramach organizacji zbierano dane o Niemcach mieszkających w okolicy. Podczas wojny polonista trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie szkolił cichociemnych. [+]
[00:21:10] Boh. zgłosił się do Obrony Narodowej, 1 września 1939 r. brał udział w internowaniu Niemców – przewóz zatrzymanych motocyklem. Następnego dnia ewakuowano internowanych – okoliczności znalezienia się w zwiadzie kolarskim. Wspomnienie ataku na bagnety w Sompolnie. [+]
[00:28:46] Boh. był w oddziałach opuszczających Kutno 15 września. 17 września Niemcy internowani w Rakoniewicach, podejrzewani o bycie „piątą kolumną”, byli w Gąbinie. Boh. dostał się do niewoli koło Sannik i także był w Gąbinie – przemarsz do Kalisza. W październiku zaczęto zwalniać żołnierzy z Wielkopolski, pozostałych wywożono do Stalagów.
[00:32:10] Boh. znalazł się w grupie jadącej do Niemiec – postój na dworcu w Breslau. Podczas próby ucieczki został złapany i trafił do obozu przejściowego w Rawiczu, potem do poznańskiej Cytadeli, gdzie wypisywał przepustki i wykazy więźniów do zwolnienia – okoliczności wyjazdu do Opalenicy, powrót do Rakoniewic.
[00:42:45] Wpływ działalności przed wybuchem wojny na losy po powrocie do domu. Wezwania na policję do Wolsztyna – droga z wachmanem, za trzecim razem przyjechało auto, które zabrało boh. na gestapo. Podczas przesłuchania bito go kijami – okoliczności wyjścia z budynku. Zniknięcie boh. wyszło na jaw po dwóch latach – poszukiwania przez niemieckie władze. [+]
[00:55:00] Po ucieczce z gestapo boh. wrócił do domu – widział go kolega, syn Niemki, ale nie zdradził boh., który wyjechał do Koźmina Wielkopolskiego. Tam do 1942 r. działał w Szarych Szeregach – ukrywanie radia. Spotkanie z kolegą hufcowym w więzieniu po wojnie.
[01:01:40] Ucieczka z Koźmina – zwłoki Żydów na rynku w Piątku. Ukrywanie się w piecu chlebowym przed żandarmami. Przejście przez „zieloną” granicę do Generalnej Guberni – pomoc przemytników. [+]
[01:04:30] Działalność w Związku Jaszczurczym, potem w Narodowych Siłach Zbrojnych. Podczas pobytu w Łowiczu boh. wyrobiono nowe dokumenty. Przepustka zaopatrzeniowca uprawniająca do jazdy pociągami na terenie Wielkopolski.
[01:07:40] Sytuacja, gdy boh. uciekając z Koźmina dotarł do Piątku – przemyt przez „zieloną” granicę. Po otrzymaniu nowych dokumentów boh. udał się do Skierniewic, pod wskazanym adresem mieszkał Stanisław Matowski, reichsdeutsch – boh. nie przyznał się do ucieczki z Kraju Warty. Potem okazało się, że Matowski był łącznikiem AK i boh. ochraniał go podczas podróży z Berlina do Warszawy – walizka z precjozami na potrzeby konspiracji. [+]
[01:15:25] 3 października 1943 zabito żandarma w Grójcu, boh. miał odebrać bibułę, ale nie spotkał się z łączniczką. Odwetowa akcja Niemców – okoliczności uwolnienia, dokument, który boh. miał przy sobie. [+]
[01:23:35] Akcje sabotażowe na stacji kolejowej w Piasecznie – zmiany kierunku niemieckich transportów przeznaczonych na front wschodni. [+]
[01:28:33] Spalenie drewna przygotowanego do transportu i upozorowanie zapłonu od rozbitych butelek. Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych. Znajomość z Marcinem i Romanem Giertychami – tablica pamiątkowa w Forcie VII. Pierwsza organizacja konspiracyjna w Wielkopolsce. Opinia na temat działalności grupy dr Witaszka.
[01:37:54] Tradycje ruchu narodowościowego w Wielkopolsce. Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych w 1942 r.
[01:42:15] Pochodzenie pseudonimu „Zygzak”. Udział w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku boh. miał iść w Bory Tucholskie.
[01:45:50] 28 lipca 1944 r. boh. przyjechał do Warszawy na ostatni egzamin w podchorążówce dywersji Związku Jaszczurczego. Sytuacja w mieście – po zdaniu egzaminu boh. został dowódcą drużyny i walczył w powstaniu. Wspomnienie kolegi, z którym boh. chodził do transportów wiozących francuskich Żydów, by namawiać ich na ucieczkę. W czasie powstania boh. miał w plutonie kolegę-Żyda. Pod koniec powstania pluton boh. został wyznaczony do wyjścia z miasta z bronią w ręku. Pogrzeb żony jednego z kolegów. Poruszanie się po mieście podczas powstania. Zmiana po zastąpieniu żołnierzy węgierskich Niemcami. [+]
[02:00:25] Boh. zgłosił się do batalionu AK „Miłosz” – walki w Śródmieściu. Patrole na „ziemię niczyją”. Pod koniec powstania boh. zgłosił się na ochotnika do batalionu – jego zadania.
[02:05:12] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[02:07:40] Sytuacja po wybuchu powstania – boh. poszedł do Domu Technika na ul. Czackiego, gdzie był punkt zbiórki żołnierzy NSZ. Inne punkty były przy ul. Sikorskiego, Dąbrowskiego i Traugutta. Straty po uderzeniu pocisku w budynek Filharmonii. Udział NSZ w powstaniu.
[02:17:08] Brak broni na początku powstania – 5 sierpnia kapitan „Mandaryn” [Kazimierz Wojtczak] wydał rozkaz ataku na komendę policji przy ul. Świętokrzyskiej. Spotkanie w czasach PRL z pisarzem Leszkiem Prorokiem, który był w plutonie boh. i opisał próbę ataku na budynek policji.
[02:24:17] Po zdobyciu magazynów przy ul. Wareckiej boh. dostał mundur i broń. Drużyna NSZ brała udział w zdobywaniu PAST-y. Brak broni w pierwszych dniach powstania. Sytuacja w Śródmieściu od 5 do 20 sierpnia. Obszar zajęty przez powstańców. Planowanie przez dowództwo wyjścia uzbrojonych powstańców z Warszawy.
[02:36:40] Podczas powstania boh. chodził na patrole – sytuacja w Śródmieściu. Zdobycie kościoła i komendy policji pod koniec sierpnia. Zrzuty z kukuruźników dla powstańców. Większość zrzutów alianckich trafiła w ręce Niemców.
[02:42:52] Walki w Alejach Ujazdowskich i na ul. Wiejskiej, gdzie boh. dołączył do batalionu „Miłosz”. Sytuacja w dniach 2-9 października 1944 – boh. był w oddziale nadzorującym wyjście ludności cywilnej w Warszawy – poszukiwanie starszych ludzi pozostawionych w domach. Jedzenie psów i kotów. [+]
[02:48:40] Boh. nie oddał swojego visa. Przed wyjazdem na egzamin do Warszawy w lipcu 1944 r. ukrył karabin maszynowy pod podłogą w domu. Gospodarze, u których mieszkał, ukrywali w stodole Żyda.
[02:52:50] Życie codzienne podczas powstania, boh. chodził z kolegą tropić „gołębiarzy”. Powody pretensji sanitariuszek.
[02:56:12] Zadania podczas pobytu w Grójcu, gdzie boh., wywodzący się ze Związku Jaszczurczego, nie nawiązał kontaktu z miejscową placówką NSZ. Współpraca z Kedywem – karanie Polaków, wylewanie alkoholu w gorzelniach. Rozważania na temat działalności konspiracyjnej.
[03:01:18] Powody współpracy z AK. Główne zadania boh. w ruchu oporu. Fałszowanie podpisów. Dywagacje na temat działalności konspiracyjnej.
[03:06:38] W plutonie szturmowym był kolega Żyd, który odszedł do innego oddziału i zginął. Rozważania na temat ratowania Żydów przez NSZ. Stosunki polsko-żydowskie i polsko-niemieckie w Wielkopolsce. Współczesne spotkania z młodzieżą.
[03:13:27] Refleksje na temat zmiany stosunku do NSZ na przestrzeni lat. Metody śledcze funkcjonariusza UB Jana Młynarka. Rozmowa z prokuratorem, gimnazjalnym kolegą. Bicie i tortury podczas śledztwa.
[03:17:17] Rozważania na temat powstania. Incydent podczas służby w baonie „Miłosz” – grożenie bronią dowódcy. Refleksje na temat braku zainteresowania historią wśród młodych ludzi.
[03:21:02] Brak żywności podczas powstania – wyprawy do Haberbuscha. Boh. część worków ze zbożem oddawał ludności cywilnej. Jedzenie psów. Ostatnie zadania oddziału w Warszawie. Podpalanie miasta przez Niemców.
[03:26:22] Pochodzenie i powody przyjęcia nazwiska Podhorski w 1942 r. Rodzina Dieringów pochodziła z Brandenburgii i osiedliła się na terenach Wielkopolski.
[03:31:25] Boh. nie pamięta nazwiska nauczyciela, który opiekował się przed wojną harcerstwem.
[03:32:30] Autoprezentacja boh., rozważania na temat chrztu i brata bliźniaka zmarłego po urodzeniu.
więcej...
mniej