Sławomir Najnigier (ur. 1958, Kowary) opowiada o działalności opozycyjnej w Studenckim Komitecie Solidarności i Niezależnym Zrzeszeniu Studentów, wspomina stan wojenny i związane z nim represje. Opowieść zamyka wątek budowy samorządu we Wrocławiu na początku lat 90.
[00:00:10] Ur. 19 kwietnia 1958 r. w Kowarach. Poszukiwanie korzeni, pasja genealogiczna. Rodzina niemiecka w 1803 r. osiedliła się pod Częstochową, dziadek wykształcony, tradycja tkacka. Ojciec inżynier włókiennik, po studiach trafił do Kowar, do Fabryki Dywanów Smyrneńskich. Przodkowie byli samodzielnymi rzemieślnikami. Obecnie inżynierowie lub ekonomiści w rodzinie.
[00:02:59] Rodzina babci pochodzi z Czech – [Kulsztajn?]. Rodzina [Neiniger] w Nieczech była katolicka – tam nie dotarła reformacja. Tożsamość narodowa w rodzinie. Po wojnie nie mówiono o stratach. Od 1820 r. rodzina Najnigerów mieszkała w Kamienicy Polskiej, która znalazła się w czasie wojny w Rzeszy. Mieszkali tam rzemieślnicy pochodzenia czeskiego, którzy wykupili kawałek ziemi w 1818. Kolonia rzemieślnicza przetrwała do końca PRL. Wszyscy znali niemiecki, należeli do kultury niemieckiej.
[00:06:23] W czasie wojny oferta zostania folksdojczem – większość mieszkańców odmówiła. Powiat Blachownia. Represje wobec mieszkańców, ofiary obozów koncentracyjnych niemieckich (Auschwitz, Dachau) i radzieckich (Miednoje). Pod rosyjskim zaborem wieś stała się polska. 70 mężczyzn z tej wsi zgłosiło się do legionów. Paulini z Jasnej Góry nie wpuszczali wojska polskiego, uznawali władzę cara. Kuzyni legioniści w rodzinie boh. byli zadeklarowanymi Polakami. Było ok. 20 folksdojczów na 1500 mieszkańców. Masowe ucieczki młodzieży przed zaciągiem do Wehrmachtu.
[00:10:59] Ósemka rodzeństwa babci, najmłodsze uczyły się na tajnych kompletach, starsze uciekły do Generalnej Guberni. Brak zainteresowania w domu historią kraju i rodziny.
[00:12:12] Ojciec był dyrektorem, w czasach gomułkowskich zabraniał dzieciom chodzić na religię. Babcia ze strony mamy przygotowywała wnuki do I komunii. Niezależność myślenia boh., czytanie książek i gazet. Świadomość polityczna: ojciec przynosił gazety z Wybrzeża w grudniu 1970 – informacje o protestach robotniczych, słuchanie radia Luxembourg, Radia Wolna Europa (książka „Doktor Żywago”). Śledzenie powstawania polskiej opozycji, wydarzenia radomskie [1976], narodziny ruchu studenckiego – maj 1977 r.
[00:16:42] Zagłuszanie audycji, nagrywanie, wielokrotne odtwarzanie. Przynależność „elity młodzieży” do PTTK, „nieprzyzwoici” do HSPS. Cała klasa poszła na studia, kariery kolegów z klasy. Rozmowy z nauczycielem historii o Katyniu, polonista Roman Bojanowski – Białoszewski, Herbert, Brandys. „Czy warto być przyzwoitym?” – uczył szerszego myślenia o społeczeństwie.
[00:21:18] Wychowanie w domu i szkole. Żary miasto powiatowe. Udział w olimpiadach przedmiotowych. Studia we Wrocławiu, fizyka stosowana.
[00:23:35] Kolega Janusz Łojek - bibuła. Powstanie KSS KOR (Komitet Samoobrony Społecznej KOR) w 1977 r. Kolega Jan Sobczyk, absolwent fizyki. Rozmowy o lekturach.
[00:25:13] Rozpoczęcie działalności dziennikarskiej dla prasy podziemnej. Michał Wodziński, relegowany student z Gdańska, wspólne stworzenie gazetki „Zgrzyt”, wydrukowanej w Gdańsku dzięki Bogdanowi Borusewiczowi. Informacja napisana przez boh. o spotkaniu ze Stanisławem Barańczakiem, który organizował SKS na polonistyce. Pismo „Podaj dalej”. Gazetka NZS „No więc”, biuletyn informacyjny „Z dnia na dzień” – miał najwięcej edycji w historii opozycji, wychodził do 1988 r.
[00:29:36] Internowanie z Janem [Sobczykiem]. Boh. tworzył pismo i makiety wspólnie z Janem Sobczykiem w jego domu przy ul. Smoluchowskiego i zaprzyjaźnionych domach kolegów. Profil intelektualny pisma. Prosta technologia: makieta, matryce białkowe. W 1989 r. „Biuletyn Dolnośląski” wydawany w offsecie.
[00:33:47] W redakcji „Biuletynu Dolnośląskiego” był m.in. Janusz Łojek, Kornel Morawiecki i Jan Waszkiewicz. W 1979 r. pomysł komitetu samoobrony społecznej. Zróżnicowane poglądy członków SKS – od narodowo-katolickich po liberalizm. W Gdańsku SKS wchłonięty przez Ruch Młodej Polski, we Wrocławiu związki z KOR. Ks. [Zieja], Edward Lipiński. Silne związki towarzyskie. Konieczność rozmawiania pomimo podziałów.
[00:39:40] Wspólne kształtowanie postaw, lektury z NOW-ej, niezależny obieg, odfałszowywanie historii. Major Fydrych z Pomarańczowej Alternatywy, Roman Kołakowski, Mariusz Wilk, Wiktor Grotowicz, Leszek Budrewicz, Jarosław Broda, prof. Jacek Leśkow, szef NASK.
[00:43:00] W lipcu 1980 r. fala strajków ekonomicznych. Zenon Pałka i Henryk Zieliński z Wrocławia byli od początku w Gdańsku. Krzysztof Turkowski działał w zajezdni przy ul. Grabiszyńskiej. Lech Wałęsa i Anna Walentynowicz – ogromna odwaga. Na mszy w 9. rocznicę masakry na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Wałęsa obiecał pomnik pamięci ofiar „za rok”. Fenomen Wałęsy. Boh. miał praktykę we Wrocławiu. Zatrzymanie przez milicję w Warszawie w komisariacie przy ul. Madalińskiego z Henrykiem Wujcem i Janem Lityńskim, pluskwy. Wśród postulatów robotniczych w 1980 r było uwolnienie więźniów politycznych: Wujca, Lityńskiego, Gleichgewichta.
[00:47:02] Boh. w czasie strajków uczył się do egzaminu, był na cenzurowanym. Na początku września tworzenie NZS. Ryzyko działalności w opozycji, wszechpotężne państwo decydowało o każdym aspekcie życia człowieka.
[00:49:13] Pierwsze przesłuchanie po zebraniu SKS w mieszkaniu Danuty Stołeckiej. Zatrzymany Andrzej Siemieniecki (dziś ksiądz), szantaż rodziny. Ojciec był członkiem powiatowych struktur PZPR, naciski. Zasada nierozmawiania z przesłuchującymi, agresywne zachowanie. Szantażowanie ojca, konflikt polityczny w rodzinie.
[00:52:30] Stres podczas przesłuchań. „Szczęście historyczne” – „okienko” w aparacie represji pozwalające działać. Praca zawodowa niezależnie od struktur państwowych. Studia na Akademii Ekonomicznej po znajomości, propozycja pracy naukowej na uczelni. Bogdan Zdrojewski, Bartłomiej Nowotarski, Jarosław Obrębski – zatrudnieni w Akademii Ekonomicznej pomimo działalności w NZS. Obszary wolności intelektualnej na uczelniach nawet przed 1980 r.
[00:55:52] Kampania na rzecz niezależnego ruchu studenckiego we wrześniu 1980, walka z SZSP. Idea „działalność bez polityki”. Szybkie powstawanie na wszystkich uczelniach w kraju zaczątków NZS. NZS zostało zdelegalizowane (po roku) jako pierwsza organizacja. Wywodzi się z niego wielu liderów nowych elit III RP.
[00:58:43] Zaangażowanie NZS w strajki, komitety poparcia dla Solidarności. Kampania plakatowa NZS w czasie kryzysu bydgoskiego, zaproszenie do Stoczni Gdańskiej. Nauka funkcjonowania organizacji. Senat Politechniki [Wrocławskiej], nauka zarządzania ludźmi.
[01:01:36] Rektor Porębski nie angażował się w walkę polityczną. Kazimierz Czechowicz. Delegacja studencka NZS we wrześniu 1980 r. u rektora [++]. Początki samorządności na uczelni, kolegium konsultacyjne, minister Górski – wybory rektora PWr z udziałem NZS. Strajki łódzkie, nowe zasady udziału studentów we władaniu uczelnią (⅓ senatu stanowili studenci – porozumienia łódzkie). Boh. był reprezentantem Wydziału Podstawowych Problemów Techniki. Wybór prof. Zipsera na rektora – odwołany po wprowadzeniu stanu wojennego. Wpływy NZS i Solidarności do 1990 r. – współpraca z władzami PWr. Rektor Kasprzak wiedział o zaangażowaniu w działalność podziemną. Wybór prof. Kmity na rektora z nadania NZS w 1984 r.
[01:09:38] Strajk na PWr po wprowadzeniu stanu wojennego, prorektor Andrzej Wiśniewski odradzał. Strajk w PGR w Lubogórze – prowokacja przed stanem wojennym. Boh. był sprawozdawcą prasowym podczas strajków radomskich jesienią. Na początku stanu wojennego: fotografowanie, wydawanie gazetek. W poniedziałek 14 grudnia [1981] zatrzymanie z Janem Sobczykiem w Fabryce Automatów Tokarskich, areszt przy ul. Kleczkowskiej i internowanie w Grodkowie. Pałowanie przez ZOMO na politechnice.
[01:13:45] W czerwcu 1982 r. usunięcie z senatu PWr „za nieobecność”, we wrześniu ultimatum dla rektora Kasprzaka. Przywrócenie 30 studentów „odsiadujących” na studia, drugie 30 ukrywało się. Paweł Kasprzak, działacz NZS, syn rektora. Strajk po delegalizacji NSZZ „S”, zapychanie dziurek do kluczy. „Było fantastycznie”. [++]
[01:17:13] Wyjście z internowania po 8 miesiącach, amnestia 22 lipca [1982]. Transport do więzienia w Grodkowie w Wigilię 1981 r. Strajk internowanych (mundurki, zamykanie cel). Nowy Rok w Brzegu Opolskim. Represje wobec zatrzymanych. Wśród osadzonych „elita związkowa”, życie intelektualne. Warunki lokalowe, łamanie osadzonych. Różny poziom świadomości politycznej. Działacze z zakładów pracy: FAT, Polar, Hydral. Poczucie wolności w więzieniu.
[01:23:13] Trudna sytuacja osób ukrywających się na wolności. [+] Adam Lipiński z Akademii Ekonomicznej. Plany zawodowe i rodzinne. Sektor prywatny. Andrzej Kiełczewski, firma produkująca plastikowe koraliki zatrudniała wyrzuconych ludzi (Budrewicz, Fydrych). Usługi alpinistyczne w Gdańsku (Maciej Płażyński).
[01:26:00] Zarabianie pieniędzy. Propozycja od Bogdana Zdrojewskiego zajęcia się finansami miasta w 1990 r. – restrukturyzacja finansów Wrocławia. Piosenka „Po pierwszym zawale działacze studenccy”, odejście z NZS. Jerzy Terlecki, burmistrz Polanicy Zdrój, talent organizacyjny.
[01:31:11] Projekt reformy edukacji, Dolnośląska Rada Edukacji, produkcja kaset, materiałów metodycznych. Dolnośląska Szkoła Wyższa, Grażyna Tomaszewska, „prawdziwa rewolucjonistka”. Depresja połowy lat 80.
[01:33:00] Przyjazd papieża w czerwcu 1983, poluzowanie opresji. Do września 1986 r. opozycjoniści pod silną inwigilacją, akcja ujawniania opozycji, zdjęcie obstawy ubeków. Stopniowy schyłek socjalizmu, „pozornie nieudane” strajki z 1988 r. Pomysł okrągłego stołu, rozpoczęte w Warszawie negocjacje. Wpływ Pomarańczowej Alternatywy.
[01:36:12] Nieumiejętność wyczucia trendów politycznych przez Kornela Morawieckiego. Happeningi PA, obśmiewanie władzy. Szansa wyjścia z podziemia podczas obrad Okrągłego Stołu. Spotkanie młodzieży z Bernardem Afeltowiczem, rozmowa o działaniu przyszłego rynku. Stopniowe zmiany na uczelniach. Kawiarnia Kuba. Dynamika Okrągłego Stołu.
[01:40:05] Podziały wśród działaczy po Okrągłym Stole, środowisko związane z Dolnośląską Radą Edukacji (Jan Paszkiewicz, Grażyna Tomaszewska) sekowane przez Władysława Frasyniuka. Zaangażowanie boh. w drugą fazę wyborów pod koniec 1989 r. – samorządy. Prof. Regulski, Michał Kulesza, Jerzy Stępień, reforma samorządowa. Rafał Dutkiewicz został szefem wrocławskiego Komitetu Obywatelskiego – boh. był tam skarbnikiem – wybory do rady miasta.
[01:42:56] Początki „wojny na górze”, zabranie logo „S”, poparcie Kościoła katolickiego, wśród kandydatów we Wrocławiu przedstawiciele wszystkich grup społecznych (naukowcy, młodzież, rolnicy, środowiska gospodarcze) – miażdżące zwycięstwo. Radni siedzieli alfabetycznie, nie wg klubów. Kandydat na prezydenta Wrocławia Rafał Dutkiewicz zrezygnował, desygnował Bogdana Zdrojewskiego. Kontrkandydat Wysłouch.
[01:45:43] Boh. zajmował się finansami publicznymi, skład rady – większość z NZS – otwarcie na zmiany. Prof. Miękisz przewodniczył radzie miasta. Skupienie na zadaniach merytorycznych, zasady zarządzania miastem. Pierwszy problem – groźba strajku w MPK.
[01:48:14] Po 2 latach boh. został podsekretarzem stanu w rządzie Hanny Suchockiej. Bezkrwawe reformy w służbach komunalnych – bez strajków: kurs na liberalizację własności, założenie ksiąg wieczystych, komunalizacja usług, porządkowanie własności, prywatyzacja, odzyskanie ok. 100 ha nieruchomości. Burmistrz Drezna, trabant w kanalizacji.
[01:51:18] Krytyka remontu rynku Wrocławia i Ostrowa Tumskiego [+]. Badania działania elit posolidarnościowych Wrocławia i Łodzi. Złoty okres w historii Wrocławia.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.