Zbigniew Kołaczyński (ur. 1940, Warszawa) pochodzi z rodziny zaangażowanej podczas okupacji niemieckiej w ruch oporu na terenie Radzymina. Jego ojciec Kazimierz Kołaczyński w 1942 roku wywiózł z getta radzymińskiego rodzinę Kossowerów. Po wojnie został aresztowany przez UB i po sfingowanym procesie skazany na karę śmierci. Do zmiany wyroku przyczynił się list od uratowanej rodziny. W 1957 r. Kazimierz Kołaczyński został zrehabilitowany.
[00:00:10] Ur. 3 czerwca 1940 r. w Warszawie, w Szpitalu Przemienienia Pańskiego na Pradze, wychowywany w Radzyminie. Rodzice wynajmowali mieszkanie od organisty kościelnego: kilka pokoi i ogród. Dom stał przy głównej ulicy wiodącej do Białegostoku, Niemcy szli nią na wschód, a potem się wycofywali. W sąsiedztwie dworek, w którym zamieszkał folksdojcz, urzędnik urzędu pracy. Budzący trwogę cmentarz naprzeciwko mieszkania.
[00:04:22] Mama Maria dd. Mydlarz ur. w 1914 r. w Garwolinie, miała dwie siostry i dwóch braci. Jej ojciec był kapelmistrzem orkiestry pułku strzelców konnych, przemieszczał się razem z wojskiem (Garwolin, Ostrołęka, Wołkowysk), a rodzina razem z nim.
[00:05:45] Siostry mamy Krystyna i Wanda, bracia Zbigniew i Tadeusz. Matura mamy w Wołkowysku (Białoruś) przed wojną, dostała się na germanistykę w Warszawie, mieszkała w wynajętym pokoju przy ul. Ząbkowskiej. Zaradność i operatywność mamy, głęboka religijność, zarobkowała udzielając korepetycji na trasie Kolei Warszawsko-Petersburskiej.
[00:10:01] Ojciec boh. urodził się w Kutnie, jego ojciec (handlarz obuwiem) zmarł tragicznie, babcia boh. została sama z siedmiorgiem małych dzieci. Zajmowała się handlem na targu w Kutnie. Na początku I wojny światowej babcia boh. zaczęła budowę domu na przedmieściach Kutna.
[00:13:56] Po odzyskaniu niepodległości jej synowie zostali zawodowymi wojskowymi, jeden skończył podchorążówkę, drugi Centralny Instytut Wychowania Fizycznego (CIWF, obecnie AWF) i był instruktorem w wojsku w Kutnie. Ojciec boh. chodził do szkoły budowlanej w Białymstoku. Podczas postoju wojska gen. Hallera w Kutnie siostry ojca poderwały dwóch z żołnierzy z jego armii. Dalsze losy rodzeństwa ojca. [+]
[00:17:00] Wuj Amerykanin (Julian Witkowski) ukończył szkołę graficzną w Nowym Jorku. Projektował monety dla polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, kreślił projekty budowlane. Powrót rodziny do powiatowego Radzymina. Ojciec boh. pracował w drogownictwie (drogomistrz powiatowy), ożenił się w Warszawie z nauczycielką ok. 1934 r. Żona zmarła (ostre zapalanie wyrostka w czasie ciąży), ojciec ponownie się ożenił w 1937 r.
[00:22:45] Wspólne życie rodziców, plany budowy domu, mama studiowała, ojciec pracował i uczył się w liceum Władysława IV, by podjąć studia. Narodowo-prawicowe poglądy mamy, po wybuchu wojny uczestniczyła w manifestacjach pod ambasadami Francji i Wielkiej Brytanii. [+]
[00:25:25] Ucieczka rodziny motocyklem „w stronę granicy węgierskiej”, spotkanie samodzielnej grupy gen. Kleeberga pod Lublinem. Mama pomagała w sztabie, ojciec był łącznikiem na motorze.
[00:27:05] Spotkanie rodziców z bolszewikami (pijani, karabiny na sznurkach, „bandziory”), zabranie ojcu motocykla, zamknięcie w komórce – mama za wódkę wykupiła ojca. Przejście rodziców do dziadków do Wołkowyska, stamtąd powrót przez granicę do Radzymina. Ojciec podjął pracę w starostwie.
[00:30:15] Przyjście boh. na świat w szpitalu praskim 3 czerwca 1940 r., uczulenie na mleko krowie, zakup kozy. Początek działalności rodziców w strukturach AK. Wuj Józef Sobolewski, powstaniec śląski, policjant Komendy Głównej, od 1939 r. działał w konspiracji, z całą grupą aresztowany i wywieziony do Auschwitz. Wyzwolony przez Anglików w 1945 r., uczestniczył w powojennych procesach sądowych esesmanów. [+]
[00:36:20] Wspomnienia wuja, Pilecki i Józef Cyrankiewicz w Auschwitz. Działalność ojca boh. w starostwie, inż. Rudnicki z wydziału budownictwa starostwa, dowódca zgrupowania „Sosna”. Młodszy brat Eugeniusz Kołaczyński ukrywał się na terenie Wołomina. Stworzenie na terenie Wołomina struktury AK – obwód „Rajski Ptak”. Ojciec działał jako cywilny „delegat rządu londyńskiego na powiat radzymiński” oraz w kontrwywiadzie AK. [+]
[00:41:50] Przygotowania do powstania warszawskiego, przyjście na świat braci Wiesława i Andrzeja. Z powodu licznej rodziny ojciec nie planował walczyć w powstaniu. Geopolityka, „zostaliśmy sprzedani w Jałcie”.
[00:45:05] Wspomnienia z czasu wojny: przejazd na kierownicy roweru z ojcem do Marek/Strugi. W pociągu do Warszawy ludzie wiozący żywność na sprzedaż. Mama pracowała w powiatowym urzędzie pracy. Wywózki na roboty do Niemiec. Opinia UB o mamie. Ojciec pracował w starostwie, miał przepustkę, swobodę poruszania się, „dobrą kenkartę”.
[00:48:53] Wspomnienie rozświetlonego kościoła w Strudze, wizyt w łaźni w Radzyminie (brak łazienki w domu), kontakty z sąsiadami, spotkania z rodziną folksdojcza – przerażenie rodziców. [+]
[00:50:40] Ojciec pokazał boh. płonącą Warszawę podczas powstania.
[00:52:20] Wyjazd na ślub stryja. Jego narzeczona urodziła bliźniaki, które „nigdy nie widziały swojego ojca” ‒ zginął w powstaniu. Wyganianie rodziny przez Niemców [1939], zakopywanie rzeczy w komórce, ucieczka do znajomej rodziny Piątkowskich z Radzymina. Pomysłowy schron na podwórku uchronił mężczyzn przed zabraniem do robót fortyfikacyjnych. [+]
[00:56:50] Atak Armii Radzieckiej pod koniec lipca [1944], ucieczka Niemców ulicą Wyszkowską. Ruchy wojsk w obrębie Radzymina. Wyzwolenie Radzymina z użyciem amerykańskiego sprzętu. Szkoła ogrodnicza prowadzona przez zakon dolorystów.
[01:00:00] Ujawnienie się AK, radosny przejazd strażaków z polską flagą do Marek (ul. Żołnierska), zabici przez Rosjan serią z karabinu. Oddanie hołdu zamordowanym zorganizowane przez AK pod okiem młodej agentki radzieckiej. Aresztowania członków demonstracji przez NKWD, wywózka za Ural ze stacji w Klembowie. Aresztowanie ojca boh. i ucieczka z aresztu.
[01:06:20] Związki pracowników lokalnej administracji publicznej z AK i rządem londyńskim.
[01:08:06] Przyjazd ciotki do Radzymina w 1941 r. Powrót rodziny z Wołkowyska do domu na ul. Wyszkowską – wykradzione przez Rosjan wszystkie rzeczy, które rodzice wcześniej zakopali. Pomoc rodziny Piątkowskich (ul. Reymonta w Radzyminie), wytrzymały schron dla wielu rodzin. Wypędzenie rodziny przez Niemców.
[01:11:39] Ryzykowne przechodzenie uciekających przez tereny walk. Linia kolejowa dla pociągów pancernych w stronę Tłuszcza, przejście rodziny do kolonii letniskowej Rejentówka.
[01:13:53] Wkroczenie Armii Czerwonej do Radzymina pod koniec lipca 1944 r. Rozkaz dowództwa AK, by ujawniać się władzom radzieckim. Nawoływanie Rosjan do angażowania się w powstanie warszawskie przez polskojęzyczną radiostację wojskową. Początkowa euforia wobec Rosjan. Opinia boh. o Rosjanach.
[01:18:27] Początek powstania 1 sierpnia, pierwsze aresztowanie członków AK przez Rosjan, zmiana komunikatu radiostacji. Z powodu wcześniejszego ujawnienia się ojciec musiał uciekać. Działalność konspiracyjna ojca: zbieranie informacji wśród ludzi, przesyłanie meldunków kontrwywiadowczych. Przekonanie ojca o przywróceniu status quo sprzed wojny.
[01:22:10] Brutalne przesłuchiwania ojca w więzieniu, odwiedzanie go na Gęsiówce. Silne emocje związane z aresztowaniem i przesłuchiwaniem ojca. Przekazywanie informacji przez ojca dowództwu okręgu warszawskiego AK.
[01:25:30] Przekonanie urzędników administracji terenowej o pracy ojca dla rządu londyńskiego. Bliskie związki rodziców z przedstawicielami władzy lokalnej – syn burmistrza Radzymina był ojcem chrzestnym boh.
[01:27:00] Ojciec wyprowadził z getta w Radzyminie żydowską rodzinę Kossowerów. Ojciec skontaktował uciekinierów z getta z inż. Olgierdem Rudnickim z AK. Dom, w którym przechowywał się ojciec po ucieczce z Gęsiówki – na strychu u rodziny Kowalskich.
[01:33:20] Drugie zatrzymanie ojca przez Rosjan (pierwsze w 1939 r.) w 1944 r. – ucieczka. W październiku 1950 r. aresztowanie ojca, gdy wychodził do pracy z mieszkania – ubek wciągnął go do citroena. [+]
[01:35:34] Wiadomość o aresztowaniu ojca po roku, wmawianie rodzinie, że ojciec uciekł za granicę. Niedowierzanie mamy, własne śledztwo. Aresztowanie inwalidy-archiwisty kontrwywiadu okręgu warszawskiego AK, który w śledztwie wsypał ojca i innych ludzi, wskazał miejsce zakopania dokumentów.
[01:39:55] Dziewczyna opiekująca się mieszkaniem przy Marszałkowskiej należącym do wiceministra bezpieczeństwa, Żyda. Książki znalezione przez boh. w mieszkaniu: tłumaczenia odkodowanych akowskich raportów.
[01:42:05] Brak informacji o ojcu w 1950 r., poszukiwanie go w warszawskich więzieniach – chodzenie z matką pod pretekstem zostawienia paczki, w ten sposób odnalezienie miejsca osadzenia ojca.
[01:42:37] Zatrudnienie ojca w „strukturach PKWN” w Lublinie (marzec-kwiecień 1945 r.) dzięki protekcji „prominentnych Żydów” uratowanych z getta w Radzyminie – stanowisko naczelnika ds. odzyskiwania zagrabionego przez Niemców mienia w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Możliwość poruszania się po kraju, kontakty z dawnym AK. Uznanie ojca za „bardzo ważnego szpiega” przez UB.
[01:47:10] Przywiezienie rodziny z Radzymina do Warszawy wojskowym samochodem w kwietniu 1945 r., zaanektowanie budynku przy ul. Lwowskiej dla pracowników Ministerstwa Przemysłu i Handlu, w mieszkaniu „kołchoz”, poza ciotką i wujem mieszkała Felicja Dziatlik, pracownica Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego PKPG Hilarego Minca. Mama skończyła studia i do końca życia pracowała w bibliotece przy Koszykowej. Działalność ojca w rządzie, zarzadzanie ocalałymi budynkami w Warszawie, m.in. zaanektowane kamienice Jana Kiepury. [+]
[01:50:16] Początek edukacji szkolnej boh: „najlepsze lata”. Przeczuwanie przez ojca aresztowania, „bieda była straszna”. Skazanie ojca na 6,5 roku więzienia.
[01:51:30] Otrzymanie wiadomości od nieznanej kobiety po aresztowaniu ojca: „Pani mężowi grozi kara śmierci”. Reakcja mamy: zatrudnienie adwokata z ul. Wilczej, napisanie listu do Izraela z prośbą do uratowanych Żydów o wstawiennictwo. Uratowanie ojca przez Żydów. Trudy mieszkania w nieogrzewanym mieszkaniu, poparzenie twarzy o piecyk. [++]
[01:57:10] List mamy do znajomych Żydów w Izraelu, odpowiedź poświadczona w biurze notarialnym, uwiarygodnienie postaci ojca jako „porządnego człowieka”. Przedstawienie listu przez adwokata jako dowodu obrony.
[02:00:15] Poszukiwanie ojca po więzieniach, kolejki „tysięcy ludzi: stojących do więzienia na Gęsiówce wśród ogromnych bloków. Odmrożone w kolejce nogi. [++]. Najcięższe więzienie przy ul. Rakowieckiej, tam ojciec leżał na oddziale szpitalnym. Przewiezienie ojca na Gęsiówkę, do „lżejszego więzienia”. Pośredni kontakt z ojcem.
[02:05:42] Metoda odkrywania, gdzie kto siedzi w więzieniu dzięki zanoszonym paczkom. Więzienie dla kobiet „Toledo” przy ul. Namysłowskiej. W czasie studiów medycznych boh. dorabiał w pogotowiu – pomagał przetrzymywanym tam kobietom. Metoda ubecka – przebieranie więźniów akowców pracujących przy odbudowie Warszawy w niemieckie mundury, „sowiecka perfidia”. Stosunek boh. do ojca, ambiwalencja boh. wobec władzy komunistycznej, „bałem się tych sukinsynów”. [+]
[02:09:07] Wspomnienie najścia rodziny (ok. 1952 r.) przez komisję kwalifikującą do wykwaterowania z Warszawy. „Czuliśmy przez skórę, że coś się tu szykuje niedobrego”. [+]
[02:10:10] Zakończenie studiów przez mamę, nakaz pracy w bibliotece publicznej przy ul. Koszykowej jako kierownik informatorium. Losy ojca po przyjściu listu z Izraela – złagodzenie wyroku. Zatrudnienie ojca w brygadzie więźniów na dolnym Mokotowie przy budowie „osiedla dla ubowcow” w pobliżu Łazienek. Przywożenie jedzenia ojcu, wyjście ojca na wolność. Fałszywe zarzuty oskarżenia: „szli na rękę władzy hitlerowskiej” (mały kodeks karny).
[02:15:25] Dzięki listowi z Izraela zmiana wyroku na 6,5 roku więzienia. Po wyjściu z więzienia ograniczenie praw, konieczność meldowania się do 1957 r. Występowanie ojca o rehabilitację za odsiadkę i niesłuszne skazanie, „nie zostało wytarte” – możliwość szantażowania ojca, „był na cenzurowanym do końca życia.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.