Jadwiga Matuszewska (ur. 1946, Głogów) – absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego, kierunek bibliotekoznawstwo (1972). Pracowała jako kierowniczka Biblioteki Pedagogicznej w Lubaniu (1965-1979), bibliotekarka w Bibliotece Pedagogicznej w Oleśnicy (1979-1982), Szkole Podstawowej nr 4 w Oleśnicy (1982-1984) i ponownie w Bibliotece Pedagogicznej (1984-2000). W latach 1970-1984 była członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Od września 1980 w „S”, od listopada 1980 członek Zarządu KZ „S” w Bibliotece Pedagogicznej oraz Zarządu Międzyzakładowej Komisji Oświaty „S” w Oleśnicy. W czerwcu 1981 delegatka na I WZD Regionu Dolny Śląsk. W dniach 13-28 grudnia 1981 w ukryciu, potem internowana w Ośrodku Odosobnienia we Wrocławiu, a od 15 stycznia 1982 w Gołdapi, skąd została zwolniona 24 marca 1982. W latach 1982-1989 kolporterka pism podziemnych, m.in. „Z Dnia na Dzień”, „Solidarności Walczącej”, „Prawdy”, ulotek RKS „S” Dolny Śląsk wśród pracowników oświaty w Oleśnicy i sąsiednich gminach. W 1989 członkini Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” Ziemi Oleśnickiej. Do 1992 roku członkini NSZZ „Solidarność”. Od 2000 roku na emeryturze. [biogram na podstawie „Encyklopedii ‘Solidarności’”]
more...
less
[00:00:10] Ur. 14 października 1946 r. w Głogowie, pochodzi z rodziny Matuszewskich i Dobrzańskich, które przyjechały transportem przesiedleńczym ze Lwowa do Lubania. Dom wybrany przez dziadka Dobrzańskiego – stara karczma w Henrykowie – zrujnowana, ale pełna żywności. Dziadkowie: Michał i Franciszka Dobrzańscy. Marzenie o rychłym powrocie do Lwowa. Rodzina Matuszewskich trafiła na Pomorze. Mama spotkała się z ojcem w miejscowości Krzepów k. Głogowa, urodzenie trojga dzieci. Przeprowadzka do Henrykowa.
[00:02:23] Przyjazd boh. do Lubania, praca w bibliotece pedagogicznej, urodzenie córki [+]. Przeprowadzka do Oleśnicy za lepszą pracą w 1979 r., praca w bibliotece pedagogicznej. Samodzielne wychowanie córki Justyny.
[00:04:20] Po roku mieszkania w Oleśnicy powstanie NZSS „Solidarność”. Spotkanie z Anną Dereń, udział w spotkaniu w szkole nr 1 . Dyrektor Baliński, członek KW PZPR, wyzwał nauczycieli od „warchołów”, wyjście części nauczycieli, oficjalne przeprosiny dyrektora. Zebrania nauczycielskiej „S”. Zdzisław Nowakowski z Długołęki, Helena Zielińska i Franciszek Gołąb z Oleśnicy – oni prowadzili zebrania. Halina Gorzkiewicz, nauczycielka ze szkoły nr 2, przywoziła materiały.
[00:07:37] Wybór Józefa Stojanowskiego, matematyka z liceum w Oleśnicy, na przewodniczącego. Siedziba w budynku domu kultury, przy bibliotece pedagogicznej. Sekretarka Zdzisława Bielecka. Przeniesienie biblioteki do lokalu przy 3 Maja razem ze związkami zawodowymi. Urządzenie biura „S”. Komisja mieszkaniowa „S”. Drobiazgowa dokumentacja biura.
[00:09:55] Aktywna Komisja Oświaty w Oleśnicy, współpracowały sąsiednie zakłady: ZNTK, fabryka obuwia, Fruktowin, Sinol, Poczta, PGKiM, powstanie MKK (Piotr Graf). Rejestracja poszczególnych komisji na pl. Czerwonym. „Zmiany zachodziły z dnia na dzień”. Wojciech Brym z Regionalnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (RPGKiM) przekonał boh. do startu w wyborach do zarządu regionu. Rekomendacja lekarki Marii Piątkowskiej, pielęgniarka „Lucia” Matuszewska (siostra).
[00:13:53] Wybór do Zarządu Regionu Dolny Śląsk. Trudna praca, chaos, dwie kobiety w delegacji (Eryka Muczyńska i boh.) i 38 mężczyzn. Silne ekipy, Szulc z Wałbrzycha, Sawicki z Legnicy. Spory wśród delegatów, większość uchwał przechodziła jednogłośnie. [+]
[00:16:28] Pływacki mistrz świata Marek Petrusewicz obsługiwał uczelnie wyższe. Delegaci na zjazd w Gdańsku w większości pochodzili z zarządu regionu. Projekt ustawy Resicha o szkolnictwie wyższym dla rektora AWF, specyfika współpracy w zarządzie. Poseł Janusz Sanocki – radykał z Nysy.
[00:20:14] W 1981 r. delegatka na I Walny Zjazd [Regionu Dolny Śląsk], intensywne obrady prowadził Kazimierz Hellebrandt. Wybory, prezentacja kandydatki, „pochodzenie historyczne, chłopskie” [+]. Przeglądanie teczek w urzędzie. Wybór Karola Modzelewskiego. Wpływ ludzkich wyborów na następców. [++]
[00:25:30] Kobieta na dworcu w Oleśnicy – Lidia Dębska. Wybór boh. – osoby całkiem nieznanej do zarządu regionu. Delegacja z Nysy (Sanocki) – odmowa Karola Modzelewskiego przyjęcia do regionu Ziemi Nyskiej. Jelenia Góra nie przystąpiła do Regionu Dolny Śląsk. Strajk w Gencjanie (Jelenia Góra), Fabryki Maszyn Papierniczych „Fampa”. Czołowy przedstawiciel władzy, młody aparatczyk Stanisław Ciosek z KW w Jeleniej Górze.
[00:30:09] Wybory do zarządu w czerwcu 1981 r. – działanie przez pół roku. Dekret o stanie wojennym. W wrześniu 1981 r. w tygodniku „Solidarność Dolnośląska” (Maciej Zięba miał tam felieton na ostatniej stronie) rozważania na temat ewentualnego wprowadzenia stanu wojennego.
[00:32:16] W październiku wyjazd na obrady Komisji Krajowej. Kornel Morawiecki bywał na zebraniach Zarządu Regionu. Raz przeczytał apel polskich żołnierzy opisujący sytuację w wojsku. Kornel Morawiecki był jednym z inicjatorów „Posłania do narodów Europy Wschodniej” [+]. Wiktor Stasik, Aleksander Labuda.
[00:36:35] Wprowadzenie stanu wojennego – nieoczekiwane. 13 grudnia rano z Haliną Gorzkiewicz zabrały dokumentację z biura, książeczkę czekową i pieczątki. Pozostały segregatory osób ubiegających się o mieszkanie. Schowanie dokumentów pod węglem w zaprzyjaźnionym domu.
[00:40:14] Barbara Bartczak ze Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), który bezprawnie przejął konto „S” i fundusze. Likwidacja biura i dokumentacji, spalenie deklaracji i książeczki czekowej. Dyrektor Fedoryszyn, wykradzenie dokumentacji 13 grudnia. Zatrzymanie kilkunastu działaczy z ZNTK i fabryki obuwia.
[00:43:09] Zagrożenie boh. aresztowaniem, nocowanie u przyjaciół z ul. Leśnej. Wywiezienie córki Justyny do rodziców. Po wyjściu z internowania wystąpienie o rozwód, powrót do nazwiska rodowego. Mąż emerytowany milicjant z wyższym wykształceniem, szybko został emerytem. Losy męża, nazwisko Piskulska.
[00:47:26] Wigilia u rodziców z siostrą w Lubaniu, poszukiwanie przez milicję, nasłuch Wolnej Europy. Po powrocie do Oleśnicy boh. poszła sama na komendę. Butelka z mlekiem pod drzwiami. Przewiezienie do Wrocławia (ul. Mazowiecka, Łąkowa, Kleczkowska), pożegnanie z milicjantem. Przesłuchujący ubek [Roszko], namawianie do podpisania lojalki. Przydzielenie do „lepszej, czteroosobowej celi”: Urszula Kowaliszyn z Żeglugi Śródlądowej, Małgorzata Goetz z Polskiego Radia, Aleksandra Pankowska z Fadromy.
[00:55:42] Serdeczna atmosfera w celi. Msza w świetlicy, ołtarz ze stołu bilardowego. Dwie Alicje, Maria Jakłowska. Dyscyplina, stały rozkład dnia na Kleczkowskiej, zasady jak w więzieniu.
[00:58:12] Luźne zasady w Gołdapi, swoboda, wolność zajęć. Komfortowe warunki – postępująca depresja. Klawiszka idealistka na Kleczkowskiej. Zwolnienie zatrzymanej kobiety ze Zgorzelca, której poszukiwały dzieci po więzieniach. Wiadomość o internowaniu w Gołdapi [+], przejazd autobusem obrzeżami miast.
[01:02:10] Przyjazd do Gołdapi, wojsko. Świetnie wyposażony ośrodek wczasowy PRiTV – dużo zieleni i światła. Internowane dziennikarki Barbara Trzeciak, Agnieszka Kocot. Rozwój Gołdapi, burmistrz miasta.
[01:04:40] Czteroosobowe pokoje z łazienkami, gorąca woda. [+] Komfort pierwszych dni. Wśród internowanych: Anna Walentynowicz, Alina Pieńkowska, Joanna Duda-Gwiazda, Anka Kowalska. Spotkania, wykłady, większość miała wyższe wykształcenie. Potem kilka kobiet przewieziono karnie do Darłówka (Trzeciak, Mikołajska).
[01:07:08] W celi boh. siedziały kobiety z Wałbrzycha: Marta Gąsiorowska, Krystyna Czachor. Gąsiorowska: „Tu jest wszystko polityczne”. Rodzina Gąsiorowskich, mąż w PZPR. [++]
[01:09:33] Karne przeniesienie do innych pokoi – boh. w pokoju 320, tu m.in. Halina Sarul. Poranna gimnastyka na tarasie. Stopniowe izolowanie się internowanych w pokojach, zakończenie zajęć i wykładów. Barbara Malak, rozmowa na temat przesłuchań. Ochrona samotnych matek, zwolnienie pod koniec marca. Anna Macierewicz. Widzenia.
[01:15:05] Spotkania z maturzystami, zainteresowania młodzieży. Opowieść o widzeniu z córką w Gołdapi [++]. Wanda Szkudlarek. Paczki z darami od warszawiaków pod koniec stycznia: Maja Komorowska i ks. Józef Hass. Życie blisko przyrody, zwały śniegu. Paczki żywnościowe: „W sklepach ocet, a my palimy marlboro, jemy pomarańcze”. Przygotowanie paczek dla rodzin. Narastająca depresja. Krystyna Sobierajska. 20-letnia Marlena z Poznania zniszczona przez ciężką depresję. [++]
[01:21:26] Unikanie posiłków. Pakowanie paczek dla rodzin na wolności, paczka dla Justyny i siostry Luci. Dokument o internowaniu wyniesiony w bucie. Spotkanie z Justynką w sali przesłuchań, „nie wolno płakać”, szloch córki. [++]
[01:24:45] Powrót z internowania. Rozmowa z ubekiem. Zwolnienie wszystkich matek dzieci do lat 14. Pieniądze od Lidii Dębskiej. [+] Mężczyźni z zakładów obuwia i ZNTK internowani w Grodkowie i Nysie. Urodziny dzieci internowanych: Grzegorz Graf i Radek Tomala s. Ryszarda. W celi z boh. mieszkała Bożena Steinborn, dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie. Lidia Dębska zawiozła do osadzonych mężczyzn ich świeżo urodzonych synków – poznali ich w więzieniu. Barszcz z uszkami dla więźniów.
[01:27:58] Mieszkańcy Oleśnicy przesyłali żywność do więzień, przekazywali pieniądze. Stanisław Proszkowski z PGR – zabicie świni dla internowanych. Ks. Jan Suchecki raz rozwiózł paczki. Trudności z otrzymaniem przepustki dla brata. [+]
[01:29:49] Spotkanie w 20. rocznicę powstania „S”, ks. Ozimek. [+] Wnioski o wyjazd na Zachód. Urszula Kowaliszyn wyjechała do Kanady. Dobre przyjęcie internowanych.
[01:33:38] Przyrzeczenie złożone w Gołdapi. Karne przeniesienie do biblioteki w szkole nr 4, po 2 latach powrót do biblioteki pedagogicznej. Zawiązanie Komitetu Obywatelskiego przez Piotra Grafa. Wybory pierwszej Rady Miejskiej z listy KO. Andrzej Szachnowski, wolne wybory burmistrza – Piotr Graf vs. boh. Kandydat Czesław Górecki, harcerz. Graf był radykałem, wycofał się.
[01:40:20] Burmistrz Ryszard Zelinka „beznadziejny”, bez inicjatywy. Grzegorz Świtoń (inwestycje komunalne), prof. Władysław Dynak – komisja ds. społecznych. Nazwy ulic, likwidacja studium medycznego. Udział boh. w sesjach rady jako mieszkanka.
[01:44:31] Strachliwy burmistrz Zelinka. Owocna i kadencja rady miasta. Andrzej Szachnowski – obywatel do spraw trudnych. Uroczystości 11 listopada Święto Niepodległości, płk./gen. Stec (komisarz wojskowy) nie został wpuszczony do kościoła. Wypowiedź boh. na radzie miasta. [+]
[01:47:52] Debata na temat zamku w Oleśnicy, trudności władz lokalnych z utrzymaniem zabytkowych obiektów (Lubiąż). Zadośćuczynienie finansowe za internowanie – 18 tys.
[01:51:32] Przyjazd na radę miasta szefów Komendy Wojewódzkiej OHP Zbigniew Rychlicki i Socha. Głos boh. za oddaniem zamku w Oleśnicy do użytkowania OHP.
[01:54:07] W czasie internowania inspektor oświaty Bogdan Kozłowski pisał do boh. listy, cenzurowanie korespondencji. List do gen. Steca od Kozłowskiego w sprawie boh. Kurator Tomaszewska mianowała Kozłowskiego szefem delegatury kuratorium oświaty w Oleśnicy. [+]
[02:00:00] Odizolowanie boh. w bibliotece szkolnej. Bibułę do biblioteki pedagogicznej przynosili Marek Płócienniczak i Janusz Piec. Stopniowe zamieranie „Solidarności”. Inspektor Ostrowski – przeniesienie boh. do szkoły nr 4. „Sprawa Piskulskiej”. Dyr. Czuczwara, udział w pochodach pierwszomajowych. Powrót do biblioteki pedagogicznej.
[02:02:52] Niezaangażowanie Kościoła w działalność opozycyjną w Oleśnicy. Ks. Edward Janiak, ks. Tadeusz Faryś.
[02:05:38] Problemy oświaty w czasie pierwszej Solidarności MKK Ziemi Oleśnickiej: usunięcie inspektora Piątnickiego, wybór Bogdana Kozłowskiego, system mianowania nauczycieli. Losy Kozłowskiego po 1989 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.