Wiesław Stypuła (ur. 1931, Równe) – jego ojciec, żołnierz KOP, jest jedną z ofiar zbrodni katyńskiej. 13 kwietnia 1940 roku Wiesław Stypuła został wraz z matką i bratem Ryszardem deportowany z Równego do kołchozu Berezniaki na Syberii. Jesienią 1941 roku rodzina uciekła do Nowosybirska. Dzięki pomocy Delegata Polskiego Rządu wyjechano na południe i Stypułowie trafili do Kasansay w Uzbekistanie. Tam Wiesław Stypuła oddzielił się od rodziny w błędnym przekonaniu, że brat i matka zmarli na tyfus. Wysłany z grupą polskich dzieci do Aszchabadu, trafił do placówki prowadzonej przez Michała Tyszkiewicza, gdzie spotkał Hankę Ordonównę. Ewakuowany drugim transportem do Indii, zamieszkał w osiedlu w Balachadi, które dla polskich uchodźców utworzył maharadża Jam Saheb Digvijayasinhaji. Po zakończeniu wojny mieszkał w osiedlu Valivade, skąd w 1948 r. przyjechał do Polski, do odnalezionej matki i brata. Wiesław Stypuła ukończył liceum w Gdańsku, po studiach w Warszawie i Krakowie uzyskał dyplom inżyniera gospodarki wodnej. W pracy zawodowej zajmował się kwestiami ochrony przeciwpowodziowej oraz zabezpieczaniem terenów Lubelszczyzny przed erozją wodną. Brał udział w akcji przeciwpowodziowej koło Płocka. Autor książek wspomnieniowych „W gościnie u ‘polskiego’ maharadży” i „We wszystkie strony świata”.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Równem.
[00:00:17] Przyjazd do Aszchabadu, gdzie był polski sierociniec, do którego przywożono dzieci z różnych miejsc. Kierownikiem ośrodka był Michał Tyszkiewcz, działała w nim jego żona Hanka Ordonówna – koncert przed ewakuacją pierwszej grupy do Indii. Wyjazd ciężarówkami, którymi przywieziono pomoc humanitarną. Droga przez góry Kopet-dag do Meszhedu i przejazd przez Iran – zmiana trasy z powodu powodzi w Indiach. Pobyt w bazie wojskowej w Quettcie – przeprawa tratwami przez Indus – przyjazd do Jamnagaru. [+]
[00:12:00] Zaproszenie polskich dzieci przez maharadżę Nawanagaru, który znał Ignacego Paderewskiego. Sytuacja polityczna w Indiach. Pochodzenie środków na finansowanie osiedla. Wspomnienie maharadży – jego stosunek do polskich dzieci.
[00:20:10] Zabudowa osiedla, przyjazdy transportów z Polakami – szacunkowa ilość osób w osiedlu i jego kadra – do grupy kobiet dołączyli dwaj mężczyźni – Antoni Maniak, były piłkarz lwowskiej „Pogoni” i Feliks Wronko, nauczyciel historii. Komendantem osiedla był ks. Franciszek Pluta, kierowniczką szkoły Maria Skórzyna – podział na klasy i początki nauki – kolega Stasiek Polak przepisał ręcznie podręcznik do historii. Młodzież przebywała w Mount Abu. Zajęcia sportowe organizowane przez pana Maniaka – mecze rozgrywane z żołnierzami z pobliskiej jednostki.
[00:33:20] Działalność harcerstwa, którym opiekowała się Janina Ptakowa – podczas drogi do Indii, w Meszhedzie zmarł jej syn Józek. Pani Tarnogórska zajmowała się aprowizacją obozu, przed wojną pracowała w komendzie policji w Równem i znała ojca boh. Janina Dobrostańska, aktorka, zajmowała się organizacją życia kulturalnego w osiedlu – działalność teatru. Życie religijna w osiedlu – spowiedź u księdza, Hindusa.
[00:41:18] W osiedlu pracowali dwaj lekarze Hindusi, podczas epidemii malarii przyjechał jeszcze doktor z Delhi, który zorganizował kurs antymalaryczny dla harcerzy. Podczas kursu łapano komary i badano krew. Okoliczności powstania orkiestry, w której boh. grał na instrumentach dętych. Maharadża bywał na przedstawieniach w osiedlu, czasem zapraszał młodych artystów do pałacu. Niedaleko osiedla była letnia rezydencja maharadży – zaproszenia na podwieczorki. Stosunki z Hindusami. Kolega Fredek Burdzy zorganizował farmę, hodował zwierzęta i ptaki. Wycieczki rowerowe i wyprawa brzegiem morza.
[00:51:50] Zdobywanie pieniędzy na drobne przyjemności – sprzedaż pawich piór. Klimat, warunki podczas pory monsunowej – spędzanie czasu podczas deszczu – różne gry. Języka angielskiego uczyli dwaj bracia zakonni: Czech i Słowak, którzy uciekli przed Japończykami z Birmy. Nocny mecz w piłkę nożną.
[00:58:15] Boh. szukał ojca przez Czerwony Krzyż. Ojciec Staszka Polaka walczył pod Monte Cassino – makieta bitwy. Dzieci pisały listy do polskich żołnierzy – korespondencja z sierżantem Strzeleckim. Poczucie wspólnoty mieszkańców osiedla – polska flaga na maszcie. Do osiedla docierały wiadomości o wydarzeniach na świecie: śmierci gen. Sikorskiego i powstaniu w Warszawie. Pisma wydawane w osiedlu.
[01:04:15] Sytuacja Polaków po zakończeniu wojny – Anglicy chcieli, by dzieci z sierocińca wyjechały do Polski – bunt młodzieży. Z inicjatywy maharadży i majora Clarka dokonano zbiorowej adopcji sierot, zapobiegając ich przymusowemu wyjazdowi do Polski Ludowej. Polskie władze wysłały swoich delegatów do wszystkich obozów, by agitowali za powrotami do kraju. Boh. dowiedział się, że matka i brat żyją – nawiązanie kontaktu przez Czerwony Krzyż. Przyjazd do Polski w 1948 r. – powitanie na dworcu w Sławnie. [+]
[01:10:50] W osiedlu Valivade mieszkały rodziny wojskowych – zmiany po przyjeździe, grupa z Balachadi została dołączona do zakładu wychowawczego. Zastęp boh. włączono do drużyny prowadzonej przez Jerzego Krzysztonia, który namówił go na ukończenie kursu introligatorskiego. Rodzina Krzysztonia mieszkała w Lublinie, stryj boh. w Sławnie – kontakty z polskimi harcerzami.
[01:17:18] Wspomnienie księdza Peszkowskiego, który prowadził harcerstwo w osiedlu. Wyprawa rowerowa, zabytki w okolicy, obóz harcerski na skraju dżungli – boh. zdobył sprawność trzech piór, co wiązało się ze spędzeniem nocy w dżungli.
[01:24:58] Wrażenia z wizyty w pałacu maharadży, współczesny stan budynku. [+]
[01:28:30] Adopcji polskich sierot dokonali: maharadża, major Clark i ksiądz Pluta. Przedwojenna Polska boh. – obawy przed wyjazdem do nowej, nieznanej Polski.
[01:30:30] Kultywowanie polskich tradycji w osiedlu w Balachadi – wpływ na młodzież lwowianina Antoniego Maniaka. Robienie wielkanocnych palm – do święcenia i do bicia, śmigus-dyngus. Dla dzieci maharadży uszyto polskie stroje ludowe, które córka maharadży przechowała do dziś. Atmosfera wśród mieszkańców osiedla.
[01:40:41] Obchody 3 Maja – wspomnienie uroczystości w Równem. Dzieci brały udział w pochodzie u różnych strojach – boh. był policjantem, jego brat rycerzem – wpływ deszczu na papierowe stroje.
[01:41:50] Refleksje na temat pobytu w Indiach. Ekumenizm w stanie Gudżarat – kościoły w Jamnagarze. Kontakty z burmistrzem Jamnagaru – na terenie osiedla wybudowano szkołę.
[01:47:15] Stroje codzienne i galowe – długie spodnie i białe koszule. Poznanie nowej koleżanki – psikus kolegi Romka. Koleżanka została zakonnicą i mieszkała w Stanach Zjednoczonych – spotkanie po latach.
[01:56:08] Boh. ukończył w Indiach pierwszą klasę gimnazjum. Refleksje na temat powrotu do Polski. Wyjazdy Polaków z Valivade, przeniesienie pozostałych osób do Południowej Afryki – rozjeżdżanie się po świecie, pani Dobrostańska z synami wyjechała do Australii. Wielu kolegów trafiło do Kanady. Boh. w 1948 r. wyjechał do Polski.
[02:02:52] Wspomnienie kolegów: w zastępie boh. był prawnuk Marii Konopnickiej, Janek Bielecki. Kolega Jurek Sito był po wojnie tłumaczem Szekspira. Jeden z kolegów miał braci w wojsku – brat służył w dywizjonie bombowym, po wojnie wyjechał do Kanady, gdzie musiał przez dwa lata pracować na wyznaczonej farmie. Jego szefem był Niemiec, były żołnierz.
[02:08:35] Droga do Polski – rejs z Bombaju do Neapolu. Wyjazd pociągiem do kraju. Boh. wiózł kilka paczek przekazanych w obozie oraz dużą walizkę, którą podał właściciel sklepu – zaginięcie bagażu. Wyjazd ze Sławna na południe po odnaleziony bagaż. Wspomnienie syna Antoniego Maniaka – Wiesława Maniaka, lekkoatlety i medalisty olimpijskiego.
[02:15:36] Sytuacja rodziny boh. po wojnie – brat przez sześć lat pobytu na zesłaniu nie chodził do szkoły. Matka wróciła ciężko chora – powody wyjazdu do Sławna. Trudności z podjęciem nauki w szkole. Brat nadrobił zaległości, znał bardzo dobrze język rosyjski, po ukończeniu studiów pracował w wydawnictwie Wiedza Powszechna.
[02:20:20] Rodzinie pomagał stryj, matka pracowała w sklepie. Boh. wyjechał do Gdańska i uczył się w liceum, potem studiował w Warszawie i Krakowie. Boh. wstąpił do harcerstwa w Sławnie i zajmował się sportem. Wspólny obóz harcerzy i Służby Polsce – prace w pasie nadmorskim. Powody wystąpienia z harcerstwa – zmiany w organizacji.
[02:29:15] Matka zabroniła synom mówienia o Syberii. Boh. jako jedyny w Sławnie chodził w berecie i miał ubranie z Indii. Opisanie wywózek w podręczniku do historii, z którego uczyła się córka boh.
[02:32:50] Boh. przed wojną zdał do drugiej klasy, ale nie podjął nauki. W Związku Radzieckim nie chodził do szkoły. W Indiach rozpoczął naukę w czwartej klasie i do wyjazdu ukończył dwie klasy gimnazjum. Po powrocie do Polski zdał małą maturę i ukończył liceum w Gdańsku. Po przyjeździe do Warszawy studiował zaocznie, uzyskał dyplom inżyniera gospodarki wodnej, zajmował się kwestiami ochrony przeciwpowodziowej, był generalnym projektantem w biurze projektów. Brał udział w akcji przeciwpowodziowej koło Płocka. Zajmował się zabezpieczaniem terenów Lubelszczyzny przed erozją wodną.
[02:36:46] Obchody Dnia Niepodległości Indii 15 sierpnia 1947 r. – uroczystości i wspólny posiłek z Hindusami. Postać Wandy Dynowskiej, Umadevi, współpracownicy Gandhiego – pomoc Polakom.
[02:44:00] Obchodzenie świąt narodowych przez polskich uchodźców. Boh. grał na instrumentach dętych w orkiestrze w Valivade, po powrocie do Polski grał na trąbce.
[02:47:44] Jedzenie w Indiach – maharadża sprowadził do Balachadi siedmiu kuchcików, Hindusów z Goa, którzy mieli już do czynienia z Europejczykami. Prowadzenie kuchni bez elektryczności i lodówek. Wspomnienie zupy z żółwia i łowów na węża.
[02:52:35] Warunki życia, temat rozłąki. Dwóch chłopców z Valivade zmarło – jeden z nich, Bolek Jarosz, nie mógł sobie poradzić z utratą rodziców, jego zwłoki znaleziono w zbiorniku wodnym. W 1985 r. boh. był na cmentarzu w Jamnagarze i odnalazł groby kolegów – nielegalne wejście na cmentarz, który znajdował się na terenie bazy wojskowej – zachowanie hinduskich oficerów. Podczas ostatniej wizyty w Jamnagarze odprawiono mszę na cmentarzu – ptasi koncert. [+]
[03:05:27] Wyjazdy do Indii – spotkanie z hinduskimi lekarzami, którzy pracowali w osiedlu. Jeden z nich podarował boh. „Odę do młodości” przetłumaczoną na język gudżarati. Ostatnia podróż do Indii – przebieg uroczystości na terenie szkoły kadetów, zwiedzanie miasta Jamnagar. Film na podstawie wspomnień boh. kręcony przez Monikę Kowaleczko-Szumowską.
[03:16:15] Film „Mała Polska w Indiach” w reżyserii Hinduski Anu Radhy. Tablica na pomniku maharadży, który znajduje się na skwerze przy ul. Opaczewskiej w Warszawie. Brak możliwości wyjazdu do Quetty, która znajduje się obecnie w Pakistanie. Zdjęcia do filmu Moniki Kowaleczko-Szumowskiej – spotkania z Hindusami z sąsiedniej wsi. Szkoła kadetów w Balachadi dołączyła historię osiedla do swojej historii.
[03:29:06] Trauma pobytu w Uzbekistanie. Powody, dla których boh. nigdy nie odwiedził Równego. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.