Wiesław Stypuła (ur. 1931, Równe) – jego ojciec, żołnierz KOP, jest jedną z ofiar zbrodni katyńskiej. 13 kwietnia 1940 roku Wiesław Stypuła został wraz z matką i bratem Ryszardem deportowany z Równego do kołchozu Berezniaki na Syberii. Jesienią 1941 roku rodzina uciekła do Nowosybirska. Dzięki pomocy Delegata Polskiego Rządu wyjechano na południe i Stypułowie trafili do Kasansay w Uzbekistanie. Tam Wiesław Stypuła oddzielił się od rodziny w błędnym przekonaniu, że brat i matka zmarli na tyfus. Wysłany z grupą polskich dzieci do Aszchabadu, trafił do placówki prowadzonej przez Michała Tyszkiewicza, gdzie spotkał Hankę Ordonównę. Ewakuowany drugim transportem do Indii, zamieszkał w osiedlu w Balachadi, które dla polskich uchodźców utworzył maharadża Jam Saheb Digvijayasinhaji. Po zakończeniu wojny mieszkał w osiedlu Valivade, skąd w 1948 r. przyjechał do Polski, do odnalezionej matki i brata. Wiesław Stypuła ukończył liceum w Gdańsku, po studiach w Warszawie i Krakowie uzyskał dyplom inżyniera gospodarki wodnej. W pracy zawodowej zajmował się kwestiami ochrony przeciwpowodziowej oraz zabezpieczaniem terenów Lubelszczyzny przed erozją wodną. Brał udział w akcji przeciwpowodziowej koło Płocka. Autor książek wspomnieniowych „W gościnie u ‘polskiego’ maharadży” i „We wszystkie strony świata”.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Równem.
[00:00:35] Ojciec pochodził z Podhala, w 1918 r. wstąpił wraz z bratem do Legionów i obydwaj brali udział w odsieczy Lwowa – odznaczeni Krzyżem Walecznych, stryj także Virtuti Militari. Matka pochodziła z Kujaw. Ojciec wstąpił do Korpusu Ochrony Pogranicza i służył w strażnicy Kobyla, potem przeniesiono go do Hoszczy, przed wybuchem wojny pracował w Równem – 17 września wyszedł na służbę i już nie wrócił do domu – po latach rodzina dowiedziała się, że jest jedną z ofiar zbrodni katyńskiej i spoczywa na cmentarzu w Bykowni.
[00:06:10] Po wybuchu wojny w mieście pojawili się uchodźcy. Po 17 września do Równego wkroczyli sowieci, w domu zamieszkał Rosjanin Stodulski, prawdopodobnie enkawudzista. 13 kwietnia 1940 r. rodzina została deportowana. Po latach boh. odnalazł dokument z wywózki podpisany przez Stodulskiego, który zajął cały dom i sprowadził rodzinę z Odessy. [+]
[00:12:15] Sytuacja rodziny po zniknięciu ojca. Do Równego dochodziły pogłoski o wywózkach w lutym 1940 r. Wspomnienie wyjścia ojca z domu 17 września. Zachowanie miejscowych komunistów po wkroczeniu sowietów.
[00:17:50] W Równem mieszkali Polacy, Żydzi i Rusini – stosunki przed wojną, rozrywki dzieciaków. Relacje z lokatorami, Rusinami. Pierwsze wspomnienia z dzieciństwa w strażnicy KOP – niania Rusinka i pies Redo, zdarzenie na drodze. Gdy rodzina wyprowadzała się ze strażnicy, pies pobiegł za samochodem. Dziecięce zabawy w Indian.
[00:28:24] Podczas sowieckiej okupacji utworzono gimnazjum rosyjskojęzyczne, boh. nie chodził w tym czasie do szkoły. Podczas deportacji zawieziono rodzinę na teren szkoły, gdzie były już inne osoby – wyjazd do Zdołbunowa, gdzie ludzi załadowano do wagonów. Warunki podczas podróży. W wagonie były dwie rodziny ukraińskie i kilkoro Żydów. [+]
[00:37:22] Moment wywózki – rewizja w mieszkaniu, zachowanie enkawudzistów i matki. Podróż pociągiem – atmosfera w wagonie, reakcje zesłańców. W wagonie było ok. 50 osób i bagaże. Szacunkowe wymiary wagonu. Zachowanie strażników – po jakimś czasie zaczęto otwierać drzwi wagonów. Na jednej ze stacji został chłopiec, który poszedł po jedzenie. [+]
[00:48:02] Pociąg dojechał do Bułajewa – przesiadka do ciężarówki. Rodzina boh., pani Piankowa z piątką dzieci oraz dwójka nastolatków trafiła do osady w tajdze. Warunki w chacie Juchima – pierwsza noc na Syberii – atak pluskiew, walka z wszami. Poznawanie tajgi z rówieśnikiem Kolą. Matka pracowała w lesie, ale nie wyrabiała normy, Dunia pomagała matce sprzedawać rzeczy zabrane z domu. [+]
[00:59:17] W kołchozie była owczarnia, na polanach w tajdze uprawiano zboże i roślinę kok-sagiz [mniszek gumodajny]. Plaga komarów w tajdze. Boh. dowiedział się, że w sąsiedniej wsi mieszka stary zesłaniec, Polak Wrona – spotkanie ze staruszkiem, który był na zesłaniu „od zawsze”. Rozminięcie się z bratem, który poszedł do sąsiedniej wioski. Spotkanie z wilkami. Pogryzienie boh. przez wiejskiego psa – brak opieki medycznej, stan zdrowia matki. Mielenie zboża w żarnach – głód. [+]
[01:14:05] Sprzedaż ubrań przywiezionych z Polski. Zbieranie jagód i ściąganie soku z brzozy. Podczas żniw i zwózki zboża można było ukraść ziarno. Boh. nie pracował, ale czasem pomagał matce. Brak odpowiedniego obuwia na zimę – Juchim podarował chłopcom stare walonki. Przeprowadzka do domu, którego właściciele zmarli – kłopoty z ogrzewaniem, prace dorywcze.
[01:25:55] Rola naczelnika kołchozu, który jako jedyny dostawał gazetę – dostarczała informacji i skręcano z niej papierosy. Predsiedatiel nie powiedział Polakom o amnestii. Pewnego dnia w 1941 r. we wsi pojawił się Polak zwolniony z łagru, który szukał swojej rodziny. Łagiernik powiedział o amnestii i zostawił boh. maść do smarowania pogryzionej nogi. [+]
[01:33:18] Okoliczności spotkania znajomego Janka Gajewskiego i ucieczki z kołchozu – przyjazd do Bułajewa, gdzie rodzina zatrzymała się u pani Gajewskiej. Informacja o delegaturze polskiego rządu w Nowosybirsku. Podróże czasu wojny – jeden bilet za złotą obrączkę, pomoc Janka Gajewskiego w dostaniu się do pociągu. Na jednej ze stacji wsiadł ranny oficer – jego interwencja, gdy konduktor odkrył ukrytych chłopców. Wigilia w pociągu. Zwłoki zamarzniętych osób na stacji w Nowosybirsku. Dzięki pomocy znajomego oficera rodzinę wpuszczono do poczekalni. Pożegnanie z oficerem. [+]
[01:50:37] Ucieczka z kołchozu Berezniaki – dotarcie do Nowosybirska zimą 1941-42. Skutki dostępu do jedzenia. Delegat rządu zorganizował wyjazd grupy Polaków na południe do formującej się Armii Andersa – wyjazd do Dżambułu. Boh. został sam na stacji i ukradziono mu walizkę z dokumentami z Równego. Wyjazd na obrzeża pustyni, które zagospodarowywano. Podczas podróży na południe ktoś nadepnął boh. na nogę i rana się otworzyła. Większość zesłańców nie chciała iść w głąb pustyni.
[02:02:54] Przewiezienie grupy zesłańców do miasta Kasansay w Uzbekistanie. Podczas podróży kilka osób zmarło, między innymi dziecko Wójcików, którzy nie chcieli oddać zwłok i zawieziono je do Kasansay. Rodzina zamieszkała wraz z grupą Polaków w stajni kołchozu. Przeżycia podczas trzęsienia ziemi. Stan zdrowia matki.
[02:11:22] Matka pracowała jako nosiłkowa przy kopaniu kanałów, boh. z bratem pomagali jej – różnica między mieszkańcami Syberii a Uzbekami. Muły dostawały wytłoki do jedzenia – podbieranie paszy, którą pieczono na ognisku. Boh. chodził w góry w poszukiwaniu żółwi i jajek. Lepioszki za pracę – kolejki do sklepu, specyfika zimy w Uzbekistanie. Jedzenie pestek moreli, które Uzbecy żuli i wypluwali.
[02:21:02] Epidemia tyfusu – wysoka umieralność z powodu braku możliwości leczenia. Z wielodzietnej rodziny Wójcików zostały dwie siostry: Julka i Pola, podobnie w rodzinie Szymańskich. Brat i matka też zachorowali i zostali zabrani do ośrodka w Kasansaju – sytuacja boh. – wspomnienie matki i brata leżących w szpitalu. Boh. myślał, że matka i brat nie żyją – powody, dla których brat nie dał znaku, że żyje. [+]
[02:27:35] Spotkanie z kobietą, która dała boh. kanapkę – warunek przyjęcia do ośrodka dla osieroconych dzieci. W ośrodku były dzieci różnych narodowości, w tym kilkunastu Polaków. Niektórzy z wychowanków byli drobnymi przestępcami – gangi w ośrodku, szef gangu stał przy okienku do kuchni i zabierał z misek większe kąski. W ośrodku byli bracia Bożkowie i Stasiek Walas, którzy bronili słabszych Polaków. Sposoby zdobywania jedzenia. [+]
[02:38:38] W ośrodku pojawił się jeden z Delegatów Polskiego Rządu i zabrał dzieci do polskiego sierocińca w Namanganie – spotkanie z Julką Wójcik. Droga pociągiem do Aszchabadu, gdzie był sierociniec, w którym działała Hanka Ordonówna i jej mąż [Michał Tyszkiewicz]. Wiadomość o wyjeździe do Indii. Boh. wyjechał drugim transportem – droga do Iranu przez góry. Życie kulturalne w Aszchabadzie – zaangażowanie pani Dobrostańskiej, koncert Hanki Ordonównej. Zajęcia w szkole – pisanie patykami na ziemi.
[02:49:20] Trasa z Równego do Aszchabadu – wyjazd ze Zdołbunowa do Bułajewa, pobyt w Berezniakach. Ucieczka z Syberii – wyjazd do Nowosybirska, droga do Dżambułu i Kasansaju w Uzbekistanie. Podróż przez Namangan do Aszchabadu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.