Stypuła Wiesław cz. 1
Wiesław Stypuła (ur. 1931, Równe) – jego ojciec, żołnierz KOP, jest jedną z ofiar zbrodni katyńskiej. 13 kwietnia 1940 roku Wiesław Stypuła został wraz z matką i bratem Ryszardem deportowany z Równego do kołchozu Berezniaki na Syberii. Jesienią 1941 roku rodzina uciekła do Nowosybirska. Dzięki pomocy Delegata Polskiego Rządu wyjechano na południe i Stypułowie trafili do Kasansay w Uzbekistanie. Tam Wiesław Stypuła oddzielił się od rodziny w błędnym przekonaniu, że brat i matka zmarli na tyfus. Wysłany z grupą polskich dzieci do Aszchabadu, trafił do placówki prowadzonej przez Michała Tyszkiewicza, gdzie spotkał Hankę Ordonównę. Ewakuowany drugim transportem do Indii, zamieszkał w osiedlu w Balachadi, które dla polskich uchodźców utworzył maharadża Jam Saheb Digvijayasinhaji. Po zakończeniu wojny mieszkał w osiedlu Valivade, skąd w 1948 r. przyjechał do Polski, do odnalezionej matki i brata. Wiesław Stypuła ukończył liceum w Gdańsku, po studiach w Warszawie i Krakowie uzyskał dyplom inżyniera gospodarki wodnej. W pracy zawodowej zajmował się kwestiami ochrony przeciwpowodziowej oraz zabezpieczaniem terenów Lubelszczyzny przed erozją wodną. Brał udział w akcji przeciwpowodziowej koło Płocka. Autor książek wspomnieniowych „W gościnie u ‘polskiego’ maharadży” i „We wszystkie strony świata”.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1931 r. w Równem.
[00:00:35] Ojciec pochodził z Podhala, w 1918 r. wstąpił wraz z bratem do Legionów i obydwaj brali udział w odsieczy Lwowa – odznaczeni Krzyżem Walecznych, stryj także Virtuti Militari. Matka pochodziła z Kujaw. Ojciec wstąpił do Korpusu Ochrony Pogranicza i służył w strażnicy Kobyla, potem przeniesiono go do Hoszczy, przed wybuchem wojny pracował w Równem – 17 września wyszedł na służbę i już nie wrócił do domu – po latach rodzina dowiedziała się, że jest jedną z ofiar zbrodni katyńskiej i spoczywa na cmentarzu w Bykowni.
[00:06:10] Po wybuchu wojny w mieście pojawili się uchodźcy. Po 17 września do Równego wkroczyli sowieci, w domu zamieszkał Rosjanin Stodulski, prawdopodobnie enkawudzista. 13 kwietnia 1940 r. rodzina została deportowana. Po latach boh. odnalazł dokument z wywózki podpisany przez Stodulskiego, który zajął cały dom i sprowadził rodzinę z Odessy. [+]
[00:12:15] Sytuacja rodziny po zniknięciu ojca. Do Równego dochodziły pogłoski o wywózkach w lutym 1940 r. Wspomnienie wyjścia ojca z domu 17 września. Zachowanie miejscowych komunistów po wkroczeniu sowietów.
[00:17:50] W Równem mieszkali Polacy, Żydzi i Rusini – stosunki przed wojną, rozrywki dzieciaków. Relacje z lokatorami, Rusinami. Pierwsze wspomnienia z dzieciństwa w strażnicy KOP – niania Rusinka i pies Redo, zdarzenie na drodze. Gdy rodzina wyprowadzała się ze strażnicy, pies pobiegł za samochodem. Dziecięce zabawy w Indian.
[00:28:24] Podczas sowieckiej okupacji utworzono gimnazjum rosyjskojęzyczne, boh. nie chodził w tym czasie do szkoły. Podczas deportacji zawieziono rodzinę na teren szkoły, gdzie były już inne osoby – wyjazd do Zdołbunowa, gdzie ludzi załadowano do wagonów. Warunki podczas podróży. W wagonie były dwie rodziny ukraińskie i kilkoro Żydów. [+]
[00:37:22] Moment wywózki – rewizja w mieszkaniu, zachowanie enkawudzistów i matki. Podróż pociągiem – atmosfera w wagonie, reakcje zesłańców. W wagonie było ok. 50 osób i bagaże. Szacunkowe wymiary wagonu. Zachowanie strażników – po jakimś czasie zaczęto otwierać drzwi wagonów. Na jednej ze stacji został chłopiec, który poszedł po jedzenie. [+]
[00:48:02] Pociąg dojechał do Bułajewa – przesiadka do ciężarówki. Rodzina boh., pani Piankowa z piątką dzieci oraz dwójka nastolatków trafiła do osady w tajdze. Warunki w chacie Juchima – pierwsza noc na Syberii – atak pluskiew, walka z wszami. Poznawanie tajgi z rówieśnikiem Kolą. Matka pracowała w lesie, ale nie wyrabiała normy, Dunia pomagała matce sprzedawać rzeczy zabrane z domu. [+]
[00:59:17] W kołchozie była owczarnia, na polanach w tajdze uprawiano zboże i roślinę kok-sagiz [mniszek gumodajny]. Plaga komarów w tajdze. Boh. dowiedział się, że w sąsiedniej wsi mieszka stary zesłaniec, Polak Wrona – spotkanie ze staruszkiem, który był na zesłaniu „od zawsze”. Rozminięcie się z bratem, który poszedł do sąsiedniej wioski. Spotkanie z wilkami. Pogryzienie boh. przez wiejskiego psa – brak opieki medycznej, stan zdrowia matki. Mielenie zboża w żarnach – głód. [+]
[01:14:05] Sprzedaż ubrań przywiezionych z Polski. Zbieranie jagód i ściąganie soku z brzozy. Podczas żniw i zwózki zboża można było ukraść ziarno. Boh. nie pracował, ale czasem pomagał matce. Brak odpowiedniego obuwia na zimę – Juchim podarował chłopcom stare walonki. Przeprowadzka do domu, którego właściciele zmarli – kłopoty z ogrzewaniem, prace dorywcze.
[01:25:55] Rola naczelnika kołchozu, który jako jedyny dostawał gazetę – dostarczała informacji i skręcano z niej papierosy. Predsiedatiel nie powiedział Polakom o amnestii. Pewnego dnia w 1941 r. we wsi pojawił się Polak zwolniony z łagru, który szukał swojej rodziny. Łagiernik powiedział o amnestii i zostawił boh. maść do smarowania pogryzionej nogi. [+]
[01:33:18] Okoliczności spotkania znajomego Janka Gajewskiego i ucieczki z kołchozu – przyjazd do Bułajewa, gdzie rodzina zatrzymała się u pani Gajewskiej. Informacja o delegaturze polskiego rządu w Nowosybirsku. Podróże czasu wojny – jeden bilet za złotą obrączkę, pomoc Janka Gajewskiego w dostaniu się do pociągu. Na jednej ze stacji wsiadł ranny oficer – jego interwencja, gdy konduktor odkrył ukrytych chłopców. Wigilia w pociągu. Zwłoki zamarzniętych osób na stacji w Nowosybirsku. Dzięki pomocy znajomego oficera rodzinę wpuszczono do poczekalni. Pożegnanie z oficerem. [+]
[01:50:37] Ucieczka z kołchozu Berezniaki – dotarcie do Nowosybirska zimą 1941-42. Skutki dostępu do jedzenia. Delegat rządu zorganizował wyjazd grupy Polaków na południe do formującej się Armii Andersa – wyjazd do Dżambułu. Boh. został sam na stacji i ukradziono mu walizkę z dokumentami z Równego. Wyjazd na obrzeża pustyni, które zagospodarowywano. Podczas podróży na południe ktoś nadepnął boh. na nogę i rana się otworzyła. Większość zesłańców nie chciała iść w głąb pustyni.
[02:02:54] Przewiezienie grupy zesłańców do miasta Kasansay w Uzbekistanie. Podczas podróży kilka osób zmarło, między innymi dziecko Wójcików, którzy nie chcieli oddać zwłok i zawieziono je do Kasansay. Rodzina zamieszkała wraz z grupą Polaków w stajni kołchozu. Przeżycia podczas trzęsienia ziemi. Stan zdrowia matki.
[02:11:22] Matka pracowała jako nosiłkowa przy kopaniu kanałów, boh. z bratem pomagali jej – różnica między mieszkańcami Syberii a Uzbekami. Muły dostawały wytłoki do jedzenia – podbieranie paszy, którą pieczono na ognisku. Boh. chodził w góry w poszukiwaniu żółwi i jajek. Lepioszki za pracę – kolejki do sklepu, specyfika zimy w Uzbekistanie. Jedzenie pestek moreli, które Uzbecy żuli i wypluwali.
[02:21:02] Epidemia tyfusu – wysoka umieralność z powodu braku możliwości leczenia. Z wielodzietnej rodziny Wójcików zostały dwie siostry: Julka i Pola, podobnie w rodzinie Szymańskich. Brat i matka też zachorowali i zostali zabrani do ośrodka w Kasansaju – sytuacja boh. – wspomnienie matki i brata leżących w szpitalu. Boh. myślał, że matka i brat nie żyją – powody, dla których brat nie dał znaku, że żyje. [+]
[02:27:35] Spotkanie z kobietą, która dała boh. kanapkę – warunek przyjęcia do ośrodka dla osieroconych dzieci. W ośrodku były dzieci różnych narodowości, w tym kilkunastu Polaków. Niektórzy z wychowanków byli drobnymi przestępcami – gangi w ośrodku, szef gangu stał przy okienku do kuchni i zabierał z misek większe kąski. W ośrodku byli bracia Bożkowie i Stasiek Walas, którzy bronili słabszych Polaków. Sposoby zdobywania jedzenia. [+]
[02:38:38] W ośrodku pojawił się jeden z Delegatów Polskiego Rządu i zabrał dzieci do polskiego sierocińca w Namanganie – spotkanie z Julką Wójcik. Droga pociągiem do Aszchabadu, gdzie był sierociniec, w którym działała Hanka Ordonówna i jej mąż [Michał Tyszkiewicz]. Wiadomość o wyjeździe do Indii. Boh. wyjechał drugim transportem – droga do Iranu przez góry. Życie kulturalne w Aszchabadzie – zaangażowanie pani Dobrostańskiej, koncert Hanki Ordonównej. Zajęcia w szkole – pisanie patykami na ziemi.
[02:49:20] Trasa z Równego do Aszchabadu – wyjazd ze Zdołbunowa do Bułajewa, pobyt w Berezniakach. Ucieczka z Syberii – wyjazd do Nowosybirska, droga do Dżambułu i Kasansaju w Uzbekistanie. Podróż przez Namangan do Aszchabadu.
more...
less