Citko Irena cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1562

16 grudnia 2021, Augustów

2:02

Irena Citko z d. Juszkiewicz (ur. 1931, Dalny Las), córka Aleksandra Juszkiewicza, zamordowanego w czasie Obławy Augustowskiej. Jej rodzice prowadzili gospodarstwo rolne w Dalnym Lasie w Puszczy Augustowskiej. W czasie wojny rodzina zajmowała się gospodarką, ojciec był członkiem Armii Krajowej (ps. „Olcha”), miał także kontakty z partyzantką sowiecką. W maju 1945 r. Irena Citko brała udział w uroczystościach odpustowych w Sanktuarium w Studzienniczej, podczas których NKDW aresztowało kilkadziesiąt osób. 17 lipca 1945 r. NKWD zabrało jej ojca Aleksandra Juszkiewicza - miał pomóc w kopaniu okopów i wrócić wieczorem. Nie wrócił nigdy. Po wojnie Irena Citko ukończyła szkołę podstawową i wyszła za mąż za swojego nauczyciela Bolesława Citko. W 1952 r. zamieszkali w Krasnem koło Lipska nad Biebrzą, w 1964 r. przenieśli się do Jeziorek, a w 1984 r. do Augustowa – w tych miejscach jako nauczyciel pracował mąż p. Ireny. Ona zajmowała się domem i trójką dzieci (Mieczysławem, Edwardem i Danutą).
more...
less

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1931 r. w Dalnym Lesie.
[00:00:25] Rodzice byli rolnikami, boh. miała dwójkę młodszego rodzeństwa: Stanisławę i Czesława. W okolicy działali radzieccy partyzanci, matka dawała im jeść. Z powodu zbliżającego się frontu, który zatrzymał się nad jeziorem Serwy, Niemcy wysiedlili rodzinę do wsi Gatne – warunki bytowe. Stan domu po przejściu frontu, w pobliskim bunkrach znajdowano granaty, w lesie deski, które ojciec przywiózł, by dokonać napraw w domu. Gdy front się przesunął, mieszkańcy Gatnego przenieśli się do Dalnego Lasu – wspólne Boże Narodzenie.
[00:09:18] Ojciec służył przed wojną w wojsku, podczas okupacji działał w partyzantce, ale przy dzieciach o tym nie mówiono. Po wojnie ojciec i wuj Józef przygotowali budynek szkoły, znaleźli nauczycielkę i boh. rozpoczęła naukę.
[00:11:55] Boh. była na pierwszym po wojnie odpuście w Studzienicznej. Ksiądz rozpoczął kazanie, gdy podjechały samochody i usłyszano strzały – ucieczka wiernych do kościoła. Weszło tam dwóch sowieckich żołnierzy, którzy stanęli koło ołtarza – reakcja ludzi. Niektórzy z okolicznych mieszkańców uciekli do lasu w obawie przed represjami. Rosjanie odwiedzali nauczycielkę Janinę Wasilewską, która mieszkała w domu boh., potem mówiono, że była w UB. [+]
[00:16:30] Ojciec chciał wyjechać na Ziemie Odzyskane, ale dziadkowie nie chcieli się przeprowadzać. 17 lipca [1945] wczesnym rankiem przyszli dwaj radzieccy żołnierze, którzy powiedzieli, że zabierają ojca do pracy przy okopach. Z sowietami był stryj, który był sołtysem we wsi. Boh. widziała przez okno żołnierzy na podwórku, a potem ojca i sąsiadów: Puczyłowskiego i Makarewicza. Widziała też samochód stojący koło domu stryja i wsiadających mężczyzn. Matka szukała ojca, ale niczego się nie dowiedziała. Rosjanin, który odwiedzał nauczycielkę powiedział jej, że ojciec nie wróci. Jeden z aresztowanych został wypuszczony i mówił, że przetrzymywano ich w Płocicznie. Ojcu zarzucono przynależność do partyzantki. [+]
[00:24:12] We wsi aresztowano Jana Makarewicza, Franciszka Puczyłowskiego, Aleksandra Juszkiewicza (ojciec), Józefa Juszkiewicza (stryj) i Jana Chmielewskiego. Boh. nazywano potem „córką bandyty”. Partyzanci z podziemia antykomunistycznego urządzali zabawy we wsi. Rodziny poszukiwały zaginionych bliskich, pisano do Bieruta, Stalina i do Czerwonego Krzyża. [+]
[00:28:00] Boh. wyszła za mąż mając 18 lat, mąż był nauczycielem w Krasnem. W 1952 r. w okolicy działało podziemie antykomunistyczne, a wieś zwano „bandycką wioską”. Podczas wyborów boh. ugotowała obiad i zaprosiła milicjantów, jeden z nich powiedział, że dom był pod obserwacją. Pewnego dnia mąż późno wrócił z Augustowa, ponieważ milicja robiła obławę i zatrzymała autobus. Partyzantów stopniowo wyłapano, najdłużej ukrywał się Skok z Krasnego, inni to Makarewicz i Krysiuk – okoliczności jego aresztowania. Po latach boh. spotkała Krysiuka na cmentarzu.
[00:37:05] Sytuacja po zabraniu ojca – ciężka praca w gospodarstwie. Druga nauczycielka, która podjęła pracę we wsi, pisała podania ludziom poszukującym bliskich. Pierwszą nauczycielkę widywano w UB. Ojciec kupił mundur oficerski o czym wiedział sąsiad, który pracował w UB – zabranie munduru po aresztowaniu ojca. [+]
[00:42:05] Podczas obławy zginęli także brat matki oraz Zygmunt Jaworowski, brat cioteczny Marian Ambrosiewicz z Krasnopola – losy pięciu braci Ambrosiewiczów.
[00:44:35] Na listy z pytaniem o ojca nie odpowiadano albo pisano, że nie ma o nim wiadomości. Symboliczny grób ojca w Studzienicznej.
[00:47:50] Wspomnienie pierwszych świąt bez ojca. Rodzina nigdy nie dostała pomocy z UNRRA. Kilka osób z Krasnego także zginęło podczas obławy. Współczesna pamięć o Obławie Augustowskiej, rola Danuty Kaszlej.
[00:51:50] Po ojca przyszli radzieccy żołnierze. Wspomnienie funkcjonariusza UB Jana Szostaka. Boh. miała złe przeczucia, gdy ojca zabierano z domu. Ojca uznano za zmarłego wiele lat po obławie. Po kilkudziesięciu latach rodzina dostała odszkodowanie. Aresztowanych mężczyzn wywieziono ciężarówką.
[00:59:20] Boh. nazywano „bandyckim dzieckiem”. Wspomnienie ojca. Przyszły mąż był nauczycielem w Dalnym Lesie i znał historię rodziny. Ojciec działając w partyzantce czasem prosił boh. o przekazanie wiadomości fryzjerowi Rywińskiemu, nosiła też jedzenie do lasu. Boh. poszła do Puczyłowskich, by zawołać ojca do domu i trafiła na partyzancką naradę.
[01:05:44] Boh. jechała z mężem na mszę za partyzantów – komentarz znajomego. Pamięć o ojcu. Boh. opowiadała dzieciom i wnukom o dziadku.
[01:09:20] Podczas okupacji niemieckiej ojciec był w partyzantce, po wyzwoleniu już nie. Ojciec nie był zadowolony, gdy przychodzili kuzyni Stefanowscy, partyzanci.
[01:11:10] Po wybuchu wojny rodzice zgromadzili zapasy soli. W szkole było radio i mieszkańcy wsi słuchali przemówienia Rydza-Śmigłego. Polskie tabory zostały ostrzelane przez niemieckie samoloty. Gajowy uciekł z rodziną do lasu i niemal zginął.
[01:14:20] Boh. starając się o odszkodowanie zeznawała w sądzie w Suwałkach. Hołubowicz był kolegą ojca, wstąpił do polskiego wojska i uniknął obławy. Potem był świadkiem w procesach o odszkodowania. Mąż zbierał dokumenty dotyczące obławy.
[01:16:38] [w kadrze pojawia się pani prowadząca, przed kamerą przechodzą członkowie ekipy, słychać rozmowy zza kadru] Przeglądanie i czytanie dokumentów, komentarze. Boh. przegląda listę aresztowanych podczas obławy. Pani prowadząca wspomina Mirosława Basiewicza, który był jedną z pierwszych osób zajmujących się sprawą obławy.
[01:23:00] Postawienie krzyża w Gibach – opinia boh. Znalezienie zwłok koło Gib.
[01:25:54] Po wojnie we wsi była zabawa, na którą przyszli partyzanci, którzy się ujawnili, wspomnienie jednej z kobiet, która płakała, ponieważ straciła rodzinę i dom podczas wojny. [+]
[01:28:15] Piotr Hołubowicz opowiedział boh. o ojcu i był świadkiem w sądzie w Suwałkach. Zadania boh. podczas okupacji. Boh. czyta listę kolegów ojca, którzy zginęli w obławie. Ojciec pracował w gminie w Nowince i tam wstąpił do partyzantki. Ksiądz w Monkiniach pomagał partyzantom i Niemcy go zabili.
[01:35:00] Przeglądanie dokumentów dotyczących obławy. Większość z nich zgromadził mąż boh. Kuzyn męża był w partyzantce za Lipskiem, podczas wyprawy do młyna po mąkę przyszli tam inni partyzanci, ale kuzyn myślał, że to Niemcy i popełnił samobójstwo.
[01:40:32] W czerwcu [1944] w Serwach Niemcy dokonali egzekucji grupy Polaków, ojciec w tym czasie wyjechał z domu, a matka ukrywała się dziećmi na bagnie. Kuzynka została zabrana przez Niemców i rozbierała trupy, nie poznała przy tym swojego znajomego. Mężczyźni zostali powieszeni, dwie kobiety zastrzelono. Zwłoki ofiar egzekucji ekshumowano [w 2013] i przeniesiono na cmentarz w Studzienicznej. [+]
[01:44:10] Boh. słyszała opowieści o pacyfikacji wsi Jasionowo dokonanej przez Niemców, jeden z gospodarzy, Sztukowski, ukrył się na strychu, gdzie zobaczył go Niemiec, który go nie wydał. Mąż boh. brał udział w rozbiórce domów w Jasionowie, nakazanej przez Niemców.
[01:47:20] Mąż był nauczycielem w Dalnym Lesie, potem w Krasnem kierownikiem szkoły. Pracował też w szkole w Jeziorkach. Wspomnienie rodziny z Krasnopola.
[01:50:22] Ojciec urodził się Dalnym Lesie, dziadkowie byli rolnikami. Traktowanie boh. po wojnie – udział w czynach społecznych, podczas których oczyszczano las z powojennych pozostałości.
[01:52:55] W kilka godzin po zabraniu ojca boh. widziała żołnierzy idących tyralierą przez pole. Przez jakiś czas nie można było chodzić do lasu.
[01:56:15] Po wojnie pewnego dnia do wsi przyszedł oddział partyzancki, który zajął kwatery we wsi. Jeden z partyzantów był chory, ale nauczycielka dała mu leki i poczuł się lepiej. W sąsiednich Macharcach zatrzymało się w tym czasie UB.
[02:00:15] W Suchej Rzeczce był dom letniskowy, w którym podczas okupacji stacjonowało SS. Niemcy brali konie i furmanki od okolicznych chłopów, konia odprowadzała matka ponieważ ojciec nie chciał się pokazywać Niemcom.
more...
less

Ciszewska Marta

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego

Film