Ks. Stanisław Czachor (ur. 1931, Niedzieliska) urodził się i wychował w rodzinie rolniczej
jego ojciec był lokalnym działaczem społecznym, przyjaźnił się z Wincentym Witosem, a w 1932 r. za działalność w PSL trafił do Berezy Kartuskiej. Stanisław Czachor w 1948 r. wstąpił do seminarium tarnowskiego. Po święceniach kapłańskich pracował na parafii w Borzęcinie, a potem przez 11 lat w Dębicy. W 1969 r. objął rektorat kaplicy szkolnej w Nowym Sączu (po ks. Józefie Gucwie, późniejszym biskupie pomocniczym diecezji tarnowskiej), a w 1977 r. został pierwszym proboszczem parafii św. Kazimierza. Działał na rzecz osób represjonowanych. Za swoje zasługi otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Nowego Sącza.
[00:00:10] Bohater jest kapłanem rzymsko-katolickim. Ma za sobą 60 lat kapłaństwa, od 2001 r. jest na emeryturze i mieszka przy parafii, w której czynnie działał od 1969 r. Był rektorem kościoła, katechetą w liceum oraz współtwórcą parafii.
[00:01:35] Urodził się w 1931 r. w Niedzieliskach w dawnym woj. krakowskim. Rodzeństwo Zofia i Błażej, matka Franciszka z d. Klich pochodziła z linii dawnych osadników niemieckich, ojciec Józef - z osadników węgierskich.
[00:03:00] Byli kmieciami, posiadali własną ziemię. Babka boh. od strony ojca dożyła 93 lat, dziadek zginął tragicznie w wieku 54 lat. Rodziców matki boh. nie poznał.
[00:04:15] W domu żywa pamięć I wojny św. Ojciec boh. brał w niej udział jako pisarz pułkowy, brat matki trafił na Sybir, wrócił po 7 latach wyniszczony.
[00:05:40] Pierwsze wspomnienie boh. to powódź z 1934 r., kiedy wylały rzeki Raby, Uszwicy, Dunajca i Wisły. Na podwórzu powstało jezioro, w którym jako dzieci bawili się. Skutki powodzi. Ojciec boh. dbał, aby żyli w godnych warunkach. Opis rodzinnego domu boh.
[00:07:30] W sieni wisiały ubrania robocze i codzienne. Kreacje na uroczystości trzymano w drewnianych skrzyniach. Ojciec był też stolarzem i mieli w domu wygodne meble. Wspomnienie zapachów wypieków mamy.
[00:09:00] Gospodarstwo rodziców boh. miało 9 hektarów. Historia podziału gruntów w rodzinie. Boh. przed wojną nie zaznał biedy. Ojciec był społecznikiem i zajmował się polityką, współpracował z Witosem. Organizował chłopów w walce o równouprawnienie, za co trafił do więzienia, gdzie przebywał z Piłsudskim.
[00:10:35] Ojciec zakładał sklepy, hasło „Katoliku - kupuj u katolika”. Kształcenie zdolnych chłopców i zatrudnianie jako ekspedientów. [+]
[00:11:25] Ojciec razem z hrabią Kępińskim, proboszczem Ludkiewiczem, p. Nitą i Sroką założyli mleczarnię okręgową w Szczurowej, która działa do dziś. Ojciec był też myśliwym.
[00:13:10] W domu boh. bywał Witos i proboszcz, matka gotowała dla gości obiady. Boh. był na pogrzebie Wincentego Witosa, towarzyszył konduktowi do Wierzchosławic. Postać Witosa i jego zdolności mobilizowania chłopów do walki o swoje.
[00:15:00] Życie polityczne w domu boh., patriotyzm. Flaga narodowa. Historia sztandaru z Matką Boską Częstochowską zagubionego podczas okupacji.
[00:16:20] Największym miastem w okolicach Niedzielisk było Brzesko, w pobliżu leżała Szczurowa, Radłów, Uście Solne. Rozwój Szczurowej dzięki drodze dalekobieżnej.
[00:17:20] Targi przed wojną. Po konie i tytoń udawano się do Koszyc w kieleckie, po nabiał i rzeczy do domu - do Szczurowej, po ubrania i w sprawach urzędowych - do Brzeska. Ciocia boh. była krawcową.
[00:18:30] Parafia boh. była w Szczurowej, tam miał chrzest kilka dni po urodzeniu. Prymicję po studiach teologicznych odbywał w Niedzieliskach, gdzie była już samodzielna parafia odłączona od Szczurowej. Pierwszym proboszczem był Władysław Kułakowski ze Lwowa.
[00:19:35] Ks. biskup Stepa był profesorem filozofii na uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i to on przydzielił Kułakowskiemu parafię. Proboszcz pochodził z rodziny ziemiańskiej.
[00:20:30] Kontakty ojca z Żydami – przedwojenne i podczas okupacji niemieckiej. Porada, by nie jechali do getta. Nie posłuchali. Były to trzy rodziny żydowskie, które prowadziły trzy sklepy.
[00:21:30] W Szczurowej była osada cygańska. Wymordowanie wszystkich przez folksdojcza, ocalała jedna dziewczyna, ukryta pod mostkiem cmentarnym. Wyszła za mąż za Polaka, jeden z jej synów został kapłanem. [++]
[00:23:10] Ojciec boh. cieszył się autorytetem u Cyganów, z okazji jego imienin grywali mu pod domem. Matka przyjmowała ubogich w domowej kuchni, nigdy w progu. Szkoła w Niedzieliskach. 1 września 1939 r. dyrektor szkoły, Władysław Roczniak, odwołał zajęcia. [+]
[00:25:10] W Niedzieliskach nie było młyna, a jedynie większe gospodarstwa, łąki, lasy i posiadłości gminne. Ojciec zmobilizowany na wojnę. Brat ukończył 7 klasę, uciekł z kolegami na wschód, z Przemyśla wrócił do domu.
[00:26:40] Sąsiedzi zaproponowali mamie ucieczkę, ale postanowiła zostać i pilnować domostwa. Najwartościowsze rzeczy zniosła do piwnic, tam spali podczas nalotów. Matka chodziła z dziećmi po ogrodzie i odmawiała różaniec za powrót męża.
[00:27:40] Ojciec został aresztowany przez Rosjan, uciekł w przebraniu, wracał pieszo. Zaatakowany przez Ukraińca widłami. Po powrocie do domu przez rok ukrywał się w piwnicach. [+]
[00:31:20] Podczas okupacji w domu boh. mieszkali Niemcy. Boh. był ministrantem, proboszcz uczył go niemieckiego. Oficer niemiecki mieszkający w domu boh. był przeciwko Hitlerowi, miał fabrykę w Niemczech, żonę i dzieci. Ocalił ojca, kiedy do miejscowości weszli Ukraińcy. [+]
[00:33:30] Niemcy egzekwowali kontyngent, bieda we wsi. Matka piekła dzieciom niesmaczne placki z kukurydzy. Chleb z cukrem lub cebulą i solą był rarytasem.
[00:35:00] W okolicy mieszkali osadnicy niemieccy. Matka dostała list z propozycją podpisania folkslisty, rzuciła go do ognia wśród żartów rodziny. Niektórzy Polacy współpracowali z Niemcami. Partyzanci zastrzelili kobietę donoszącą Niemcom oraz małżeństwo kolaborantów. [+]
[00:37:00] Partyzantka w okolicy. Ojciec chował na szafie ulotki dotyczące zbrodni katyńskiej.
[00:38:30] Osiedlenie ludzi z powstania warszawskiego. Boh. chodził z nimi do szkoły średniej w Szczurowej, potem wyjechali.
[00:39:30] Nauka czytania i rachunków podczas okupacji. Pan Roczniak z żoną oraz nauczyciele boh., uczyli dzieci patriotyzmu. W święta 1 maja i 11 listopada dyrektor szkoły grał na skrzypcach i uczył dzieci piosenek patriotycznych. [+]
[00:41:10] Ksiądz prof. Stanisław Pycior był katechetą boh. i przygotowywał go do I Komunii. Odbyła się ona na plebanii w dzień powszedni. Poczęstunek komunijny. Boh. towarzyszył w czasie ceremonii ojciec, matka była wówczas chora.
[00:43:00] Brat boh. był na robotach przymusowych w Niemczech u pani, której męża zabrano na front. Ona również złorzeczyła na Hitlera. Brat wrócił po wyzwoleniu. Miał ze sobą kożuch, który podarowali mu Amerykanie.
[00:45:50] Powitanie wkraczającej Armii Radzieckiej kwiatami. Zainteresowanie Rosjan zegarami i kobietami.
[00:47:40] Boh. nie wie nic o ukrywania Żydów w Niedzieliskach. Ci, którzy pytali ojca o radę, zniknęli bez śladu. Żydowska religijność.
[00:50:20] Po zakończeniu wojny boh. uczył się w liceum handlowym w Szczurowej. Prof. Sroka z liceum w Tarnowie. Korepetycje z matematyki – korepetytor zginął w Tatrach. Korepetycje od ucznia nazwiskiem Młyniec. Z czasem matematyka stała się jednym z ulubionych przedmiotów boh.
[00:54:15] Boh. imponowała kultura uczniów, którzy mieszkali w tzw. małym seminarium, internacie dla kandydatów do kapłaństwa. Zamieszkał tam, będąc jeszcze uczniem liceum.
[00:56:00] Walka z komunizmem wśród uczniów liceum. Kolega czytający Marksa otrzymał stosowną reprymendę. Uznanie szkoły za „reakcyjną”, przyjazd kuratora. Ze 106 maturzystów 33 nie zdało matury. Boh. mimo przeszkód zdał egzaminy.
[00:58:30] Wspaniali nauczyciele: polonista Szawłowski, hrabina Zamoyska (angielski), pani Dyduszyńska (historia), matematyk Ziemba.
[00:59:25] Po lekcjach nauczyciele organizowali nieodpłatnie dodatkowe nauczanie od kątem pytań maturalnych. Po maturze boh. skończyła się patriotyczna historia tego liceum. Dyrektor i część nauczycieli została zwolniona, na ich miejsce przyszli „czerwoni”. [+]
[01:02:35] Wspomnienia boh. z seminarium i powody decyzji o pozostaniu w nim. Grupa kolegów wspierała się pod względem nauki, ale też jedzenia. Do tej grupy należał np. ks. Trytek, Eugeniusz Lis, Tadeusz Machnik i ks. Ozorka.
[01:04:30] Kazimierz Sroka, najlepszy kolega boh., wystąpił z seminarium i ukończył anglistykę. Był dziekanem wydziału anglistyki w Gdyni. Ks. Ozorka ukończył teologię w Rzymie.
[01:05:25] W liceum obowiązkowy udział w pochodzie 1-majowym. Boh. z kolegami odłączyli się od marszu, a z materiału z czerwonych flag uszyli sobie spodenki na gimnastykę prowadzoną przez prof. Struzika. Kłopoty nauczycieli, gdy szturmówki nie zostały zwrócone do szkoły.
[01:08:00] Klerycy współpracujący z księżmi-patriotami z Caritas zostali relegowani z seminarium, ich późniejsze losy.
[01:08:45] Odebranie święceń kapłańskich, ks. Karol Pękala. Prymicja.
[01:11:15] Boh. przez półtora roku nie dostawał zatwierdzenia przez władze kościelne. Podróże na misję pod Tarnów, litr miodu za spowiadanie ludzi. Spotkanie ks. Markiem Pociechą, który dał boh. pieniądze na powrót do domu.
[01:13:45] Ks. Kumor dostał zatrudnienie w Brzeźnie Lęborskim i zaprosił tam boh. z kolegą ks. Ozorkiem. Proboszcz [Stanisław] Galas, historia objęcia przez niego parafii.
[01:15:30] Kaszubska rodzina Labudów, która pomagała boh. w poruszaniu się po miejscowościach, w których odprawiał msze.
[01:17:10] Wyjazd do parafii w Łęgu k. Tarnowa, gdzie proboszcz Rajca został usunięty przez komunistów za odradzanie ludziom tworzenia kołchozów. Boh. nie mógł głosić kazań ani być katechetą, przepisywał więc księgi metrykalne.
[01:19:40] Wsparcie ks. Rajcy. Zatwierdzenie od kurii i wyjazd do Borzęcina, gdzie zachorował, a wkrótce zmarł proboszcz. Spór o kandydaturę ks. Nitki na proboszcza. Starcie kościoła komunistyczno-katolickiego z chrześcijańsko-narodowym.
[01:24:40] Ks. Winiarz przysłany przez biskupa. Urlop boh. na czas nieokreślony. Niesnaski między wiernymi, kościołem i biskupem dotyczące powołania nowego proboszcza. Ks. Stanisław Zając powołany na probostwo.
[01:28:00] Wizyta u przyjaciela, ks. Daniela Stanisława w Mysłowicach. Angaż w Dębicy, gdzie boh. spędził kolejne jedenaście lat. Od 6 stycznia 1969 w Nowym Sączu – na miejsce ks. bp. Gucwy.
[01:30:00] Boh. rozpoczął działalność najpierw jako rektor i wikary, a po roku jako rektor kościoła samodzielnego w Nowym Sączu. Miał opinię antykomunisty, był wzywany na SB i kazano mu się tłumaczyć z podżegania ludzi w Dębicy i wspierania uczniów, którzy chcieli wieszać krzyże w klasach.
[01:31:00] Boh. pisał listy do dzieci, które nie chodziły na religię. Był za to wzywany na UB i szykanowany.
[01:32:30] Rozbudowa plebanii, trudności w zakupie materiałów budowlanych. Pomoc szkolnego kolegi Domagały.
[01:33:30] Szykany, anonimy po patriotycznych kazaniach. Wsparcie siostry.
[01:35:10] W 2001 r. boh. przeszedł na emeryturę. Zorganizował i wybudował z Romanem Porębskim hospicjum. Za fundusze przekazane przez p. Wandę Wietwajko z KIK-u wybudowano Dom Brata Alberta. Działania MOPS i p. Eugeniusza Cygana.
[01:37:00] Udział w ruchu Lekarze Nadziei, zrzeszającym lekarzy leczących za darmo ludzi bezdomnych. Inne inicjatywy dobroczynne: apteka leków darmowych, szkoła logopedyczna, kuchnia z obiadami dla biednych dzieci.
[01:38:00] Geneza dobroczynnej działalności boh. Pomoc boh. dla „Solidarności” nowosądeckiej, żal, że część z jej członków odeszła od idei solidarnościowych. Wartości „wiara”, „polskość”, „bliźni”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.