Janowicz Janina
Janina Janowicz z d. Nietupska (ur. 1928, Poznań) wychowała się w Poznaniu. Wybuch wojny zastał ją w Białymstoku, gdzie przebywała z matką i siostrą u rodziny. Ojciec Julian Nietupski, farmaceuta i oficer Wojska Polskiego, został wzięty do niewoli pod Łuckiem i zginął w Katyniu. W kwietniu 1940 została wraz z matką, siostrą, stryjem i stryjenką wywieziona do Kazachstanu. Przebywała w Piatiryżsku nad Irtyszem (obłast pawłodarska) i w Irtyszsku. Za odmowę przyjęcia paszportu jej matka (Regina Nietupska) przez dwa lata odbywała karę w łagrze w Dubince. W kwietniu 1946 pani Janina wraz z matką i siostrą wróciły do Polski do zrujnowanego i rozszabrowanego domu w poznańskiej dzielnicy Winogrady. Pani Janina skończyła gimnazjum („mała matura”). Jako technik radiologii przepracowała 40 lat w poznańskich placówkach służby zdrowia. Mieszka w Poznaniu.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. Przedstawienie rodziny: Regina z d. Radomska i Julian Nietupscy. Tata był kapitanem WP i farmaceutą, pracował w aptece 7 szpitala wojskowego w Poznaniu. Dostał się do niewoli sowieckiej pod Łuckiem i zginął w Katyniu.
[00:01:05] Rodzina mieszkała we własnym domu przy ul. Winogrady w Poznaniu, wybudowanym w 1936 r. na zalesionej działce.
[00:02:17] Letnie wyjazdy na kolonie i do rodziny ojca w Białymstoku.
[00:02:45] Ojciec spędził dzieciństwo w Rosji, tam zaczął się kształcić. Z oddziałami gen. Lucjana Żeligowskiego brał udział w walkach na Wileńszczyźnie. Do Polski wrócił w 1919 roku, ukończył farmację we Lwowie.
[00:03:35] Boh. i młodsza siostra Barbara były przygotowywane na możliwość wybuchu wojny, w szkole odbywały się ćwiczenia przeciwlotnicze. Boh. interesowała się historią – lubiła słuchać opowieści mamy o zaborach i I wojnie.
[00:04:50] W sierpniu 1939 mama, za namową ojca, wyjechała z córkami do Białegostoku. Nadany na bagaż kufer z zimowymi rzeczami nie dojechał do Białegostoku, co miało potem swoje konsekwencje.
[00:05:56] Pobyt u stryja od września do kwietnia 1940 – przyjście NKWD w nocy – postawa mamy. Boh. nie była zaskoczona, bo słyszała o wywózkach w lutym. Wejście enkawudzistów do domu – rodzina stryja także była na liście do wywózki, stryjenka myślała, że to pomyłka i wzięła niewiele rzeczy. Mama za namową enkawudzisty spakowała co mogła. Z rodziną była kuzynka mamy, która wyjechała przed wojną z Lublińca – kobieta zaczęła się pakować, ale enkawudzista ją powstrzymał. [+]
[00:09:59] Droga ciężarówką na stację, zapakowanie do wagonu pociągu stojącego na bocznicy – wypuszczenie wieczorem dla załatwienia potrzeb naturalnych. Odjazd pociągu.
[00:12:35] Podróż przez Polesie oglądane przez okno, z którego wujek wyłamał deskę. Uderzająca pustka po przekroczeniu granicy z ZSRR. Wujek zabrał kalendarz, w którym była mapka – orientacja w kierunku podróży, podróż przez Ufę, Nowosybirsk, Omsk i dalsza podróż przez step.
[00:15:20] Step w Kazachstanie, właściwości stepowej trawy. Wiosenne odradzanie przyrody, obfitość paszy dla bydła.
[00:16:53] Droga na zesłanie – z wagonu wypuszczano starszych po wodę, kilka razy podano zupę, na większych stacjach można było kupić coś od miejscowych, dojadanie zapasów. Problemy z wodą, załatwianie się do dziury w podłodze. Nabieranie wody do wiader z tendera – przygoda mamy. Ciotka miała prymus – możliwość ugotowania wody na herbatę, kipiatok przynoszony na postojach.
[00:20:07] Droga przez pusty step do Pawłodaru, stepowa fauna. Przesiadka z wagonów do ciężarówek w Pawłodarze – opis ulic, budynków – przejazd na plac, gdzie oczekiwano na dalszą drogę. Sprawdzanie list z nazwiskami, po drodze opukiwanie wagonów – zdarzały się ucieczki, gdy wyrywano deski z podłogi.
[00:24:00] Do rodziny Nietupskich dołączyła samotna kobieta z Białegostoku, której mąż, policjant, zginął. Załadunek na ciężarówki i droga przez step do sowchozu Zanchar (Zangar). Zabudowania sowchozu – obory, w których trzymano owce – zesłańcy rozlokowali się w jednej z nich (owce pasły się w stepie).
[00:26:10] Mama spotkała zesłankę Niemkę, która zaprosiła rodzinę do swojej ziemianki – spanie na podłodze w kuchni, dobrze wychowana kaczka. Święto 1 maja w sowchozie. [+]
[00:28:52] Urodzaj w Kazachstanie w 1938 roku – kołchoźnicy w 1940 mieli jeszcze zapasy zboża, które wtedy otrzymali. Sposoby przechowywania zboża w stepie. Handel wymienny: żywność za ubranie ojca. Brak pracy dla Polaków w sowchozie.
[00:31:14] Mama i pozostałe kobiety „tynkowały” ścianę obory – wyrabianie nogami gliny z nawozem i obmazywanie ścian.
[00:32:20] Nabożeństwa majowe odprawiane przez Polaków.
[00:32:35] Sposoby gotowania, rośliny opałowe.
[00:33:56] Wyjazd po trzech tygodniach z sowchozu, droga przez step w stronę Omska. Stan dróg na stepie. Przyjazd do Piatiryżska, zabudowa wsi: lepianki – technologia budowy. W drewnianych domkach mieszkali potomkowie Kozaków dońskich. Skład narodowościowy wsi.
[00:38:18] Piatiryżsk leżał nad Irtyszem, powitanie przez przewodniczącego sielsowietu. Różnice między sowchozem a kołchozem.
[00:39:40] Rodzinę przyjęła jedna z kobiet, która oddała im pokój w swojej lepiance – spanie na polepie – jej konserwacja należała do obowiązków boh.
[00:41:07] Okna w lepiance były zabite deskami, ale wujek odbił je z jednego okna, ataki komarów, które gromadziły się w dzień pod łóżkiem. Położenie wsi, odległość od rzeki. Wspomnienie Wołgi, przejazd przez most zalany wodą z roztopów. Żegluga na Irtyszu, ogrody kołchoźników nad rzeką – możliwość zakupu warzyw.
[00:44:40] Mama i boh. pomagały kołchoźnikom w pracach na poletkach, pieliły grządki w zamian za kapustę, ogórki, pomidory. Żyzne gleby dzięki wylewom rzeki.
[00:45:30] Grubość lodu na Irtyszu, przejazdy wyładowanych ciężarówek – omijanie oparzelin. Wytyczanie dróg przez lód.
[00:46:50] Przynoszenie wody: do picia z zasilających Irtysz strumyków, do prania z Irtysza ze względu na miękkość wody – trudności w zdobyciu mydła. Zaopatrzenie sklepiku we wsi – w czasie pobytu w Piatiryżsku tylko trzy razy przywieziono towar. Mamie udało się kupić kawałek perkalu. Trudności z bielizną. Boh. chodziła w uszytych przez mamę majtkach. Wełna w paczce z Polski – dzierganie rajstop. [+]
[00:49:31] Brak ubrań na zimę. Proces produkcji pimów – boh. i siostra miały jedną parę na spółkę.
[00:51:52] Podczas pierwszej zimy boh. nie miała pimów, mama kupiła jej buty na gumowej podeszwie.
[00:52:28] Ubieranie się zimą, osłanianie twarzy. Noszenie wody z rzeki na koromysłach.
[00:53:32] Przeprowadzka do drewnianego domu Kozaczki, babci Anfisy – lepsze warunki, spanie na podłodze w pokoju. Wizyta syna enkawudzisty, któremu nie podobało się, że musi spać w kuchni.
[00:54:54] Syberyjskie mrozy i burany. Śmierć polskiej zesłanki w zamieci. Tragiczne żniwo pierwszej zimy. [+]
[00:57:35] Problemy z opałem zimą. Kozaczka Anfisa miała zapasy drewna i pozwalała z nich korzystać za opłatą. Gotowanie na piecu, wygląd garnków. Zabezpieczanie okien i wejścia do domu, okopywanie domów na zimę. Odkopywanie okien po buranach.
[01:00:58] Sześć lat w Kazachstanie – rodzina wróciła do Poznania w czerwcu 1946.
[01:01:12] Pierwszej zimy boh. przemroziła twarz – strupy na ranach, które się nie goiły. Podczas wywózki stryjek felczer, zaskoczony sytuacją, nie pomagał podczas pakowania, ale zabrał trochę medykamentów, z których potem robił maści i okłady na twarz boh. Ślady na nosie utrzymywały się jeszcze po powrocie do Polski. [+]
[01:03:38] Członkowie rodziny uniknęli odmrożeń kończyn – porównanie z osobami wywiezionymi do tajgi, które zimą musiały chodzić do pracy.
[01:04:20] Gwałtowne przyjście wiosny. Kłopoty z obuwiem. Wspomnienie ślizgawki na Irtyszu. Wyprawa z synem Anfisy na drugą stronę zamarzniętej rzeki, gdzie na łęgach wycinano tał (krzak na opał). Skutki mrozów: zamarznięte zaspy, ziemia spękana na skutek niskiej temperatury. Transport tału, rąbanie drewna. [+]
[01:07:50] Latem boh. pracowała z mamą na działkach kołchoźników – wynagrodzenie w warzywach. Siedmioletnia siostra pilnowała dziecka kołchoźnicy i dostała za to pomidory.
[01:09:10] Wiosną stryjek zrobił wędkę i łowił ryby. Zimowe połowy w przeręblu. Ryby łowione przez stryjka były ważną pozycją w jadłospisie rodziny. Rzadkie okazje, by zjeść mięso – brak świń. Sposoby przyrządzania ryb, zupa rybna.
[01:11:33] W pierwszym roku zesłania rodzina dostawała paczki od rodziny mieszkającej na Białostocczyźnie. Paczka z opłatkiem, mydłem i żywnością przed pierwszą Wigilią – sensacje żołądkowe po przejedzeniu. [+]
[01:13:25] Działalność poczty w ZSRR – dostarczanie przesyłek.
[01:14:00] Życie codzienne na zesłaniu: pranie, mycie się – możliwość skorzystania z bani, kąpiele zimą
[01:16:52] Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej – nadzieje kołchoźników. Powołania do wojska mężczyzn z osady. Wielu znajomych zginęło na froncie, m.in. syn Anfisy Andriej.
[01:19:02] Podpisanie układu Sikorski-Majski – amnestia dla Polaków, mama nie odważyła się na podróż na południe, ale rodzina przeprowadziła się do powiatowego Irtyszska – zabudowa miejscowości, jedyny murowany budynek: dawna cerkiew przerobiona na młyn.
[01:20:45] Rodzina młynarza mieszkała w służbowym mieszkaniu przy młynie. Częste zmiany mieszkań w Irtyszsku. Mama była kucharką w kuchni działającej dzięki pomocy UNRR-y, mieszkanie w klitce przy kuchni – piec z kotła do gotowania zupy. Zima 1941-42, gwiazdka zorganizowana dla Polaków, jasełka. Zupa dla Polaków mieszkających w Irtyszsku.
[01:23:10] Pomoc UNRR-y – do Ityszska trafiały końcówki: letnie ubrania w zimie, zniszczone futerko. Szycie ubrań.
[01:24:12] Lato 1942: kiszenie ogórków, kapusty. Odległość od rzeki: beczkowóz. Zamarzanie studni zimą – technika nabierania wody. Wyprawy do lasów po drzewo.
[01:26:52] 1943 – zmiana sytuacji po wyjściu Armii Andersa. Paszportyzacja – mama, stryjenka i stryj zostali uwięzieni w łagrze. Boh. i młodsza siostra zostały same – wymiana rzeczy na jedzenie, zaręczynowy pierścionek z brylantem wymieniony za 10 litrów mleka. Do Polski wrócił pierścionek z platyny, którego nikt nie chciał. [+]
[01:28:47] Mama została skazana przez sąd na dwa lata łagru. Zamknięcie polskiej stołówki, budynek zajęły rodziny ewakuowane przed frontem, m. in. Rosjanki z Leningradu, jedna z nich przeżyła oblężenie miasta.
[01:30:06] Pozytywny stosunek Rosjan do Polaków, nawet po aresztowaniu mamy boh. nie odczuła zmiany nastawienia. Boh. szybko nauczyła się języka rosyjskiego i była tłumaczką mamy.
[01:31:20] Po wyrzuceniu boh. i siostry ze stołówki przygarnęła je sąsiadka Rosjanka, u której już mieszkała Polka Franciszka Wigant. Obie kobiety bardzo pomagały dzieciom. Rosjanka była kierowniczką składnicy ziemniaków, więc w domu było co jeść. Dania z ziemniaków, placki z obierek.
[01:33:14] Poprawa warunków żywieniowych latem. Przepis na zacierkę. Boh. pilnowała dzieci młynarzowej, lepsze jedzenie – uczta marchewkowa, agrest z ogrodu. Zimą boh. pracowała w artelu – robiła rękawiczki i skarpety dla wojska.
[01:36:32] Brak opakowań, papieru. Z gazet robiono papierosy. Do czynności higienicznych używano liści (latem), siana (zimą). Z książek sprzedawanych w sklepie nie można było skręcać papierosów, bo papier był za gruby. Ciężka dola nałogowych palaczy – trudności w zdobywaniu machorki i papieru. [+]
[01:39:00] Boh. była na rozprawie, na której skazano mamę, ale także znajomą p. Ziutę, której pięcioletnią córką Hanią boh. opiekowała się jakiś czas. Dziewczynkę później wzięli Białorusini, znajomi matki dziecka, którzy przyjęli paszporty i władza się nimi nie interesowała. Narodowości na zesłaniu: Ukraińcy, Żydzi.
[01:40:13] Duża grupa Polaków odmówiła przyjęcia rosyjskich paszportów, klauzula o włączeniu terenów Zachodniej Białorusi i Ukrainy do ZSRR. Białorusini przyjęli paszporty, bo chcieli wrócić do domu nad Dźwinę.
[01:41:35] Po rozprawie sądowej nie pozwolono dzieciom pożegnać się z matkami.
[01:41:55] Pani Wigantowa, która początkowo opiekowała się dziewczynkami, wyjechała ze znajomą Rosjanką do Pawłodaru. Mieszkanie u rodziny Kurajewych. Praca boh. – sianokosy, pilnowanie dzieci.
[01:42:38] Korespondencja z mamą – boh. pisała listy do łagru po rosyjsku. Siostra chodziła przez rok do szkoły, ale zimą szkołę zamknięto, bo zamarzał atrament.
[01:43:10] Pomoc sąsiadki-Rosjanki, której mąż pracował w elewatorze. Położenie Irtyszska.
[01:44:11] W 1944 sąsiad-Rosjanin pozwolił boh. zasadzić kartofle na swojej działce w stepie. Instruktaż znajomych Rosjanek – boh. zebrała sześć worków ziemniaków. Letnia burza na stepie, spłoszone stado krów. [+]
[01:46:48] Przymusowa praca przy żniwach – daleka podróż zaprzęgiem wołów. Miraż na stepie. Słone jeziora, dostatek soli. Boh. nie miała butów odpowiednich do chodzenia po ściernisku – obuwie z opony. Ciężka praca przy zbiorze prosa – zaprzęganie wołów do jarzma. Wyprawa po wodę, cedzenie brudnej wody przez chustkę. Skromne racje żywnościowe – kazachskie lepioszki. Wyśrubowane normy załadunku wozów, wzajemna pomoc. [+]
[01:54:32] Jedna z młodych Rosjanek namówiła boh. i dwóch chłopaków, Żydów, do ucieczki (boh. znała ich z polskiej szkoły, która działała po ogłoszeniu amnestii). Droga przez step na północ, dotarcie do posiołka. [+]
[01:56:47] Boh. miała ze sobą trochę herbaty, którą dostała w paczce wysłanej z Teheranu przez wujka, żołnierza Armii Andersa. Wujek wysłał 10 paczek, ale boh. z rąk przedstawiciela Związku Patriotów Polskich dostała jedynie trzy. Zawartość paczek: żywność, mydło.
[01:59:10] Wartość mydła, mycie się zimą i latem, pranie. Gotowanie ługu, pranie w drewnianym korycie. Brak pościeli.
[02:00:58] Boh. uszyła sobie biustonosz, by móc się kąpać w Irtyszu. Pojenie koni w rzece. Kąpiele chłopaków, pływanie łodzią. [+]
[02:04:17] Udana ucieczka ze żniw. Chodzenie boso bez odbijania pięt.
[02:06:07] Mieszkanie z Rosjanką Marusią, opieka nad jej krową, zbieranie krowiego nawozu w stepie.
[02:07:40] Sianokosy na nadrzecznych łęgach – do pracy chodziły kobiety. Marusia Frołowa, u której mieszkała boh. z siostrą, była księgową, ale też chodziła na sianokosy – transport siana zaprzęgami wołów. Różnice między krowami a wołami.
[02:08:52] Boh. zajmowała się zimą zbieraniem krowiego nawozu zimą (krowa stała w przedsionku domu) – produkcja kiziaku. Leczenie nogi zranionej widłami – w apteczce wujka było trochę nadmanganianu potasu, którym boh. wyleczyła się.
[02:12:00] Boh. schodziły paznokcie i nie mogła pracować. Ukaranie krnąbrnej siostry. Wychowanie dziewczynek przed wojną, wspomnienie rodziców. Mama czytała dzieciom książki, tata bawił się z córkami.
[02:15:40] Mama w obozie chorowała, ale wyleczył ją lekarz-Żyd. Ciocia, która też była w obozie, zaraziła się brucelozą i zmarła – objawy choroby. Hodowla owiec w łagrze, wycinanie kindziuków.
[02:18:14] Mama i ciocia poszły do obozu w ubraniach z UNRR-y. Chora ciocia prosiła, by nie chować jej w gołej ziemi i została pochowana w koszu wyplecionym przez jednego z więźniów. Po wyjściu z obozu mama, przed wojną tęga, ważyła 45 kg.
[02:19:40] Marzec 1945, oczekiwanie na mamę, która miała wyjść z obozu. Przeprawy promowe przez Irtysz. Boh. zrobiła dla mamy zakwaskę (rodzaj jogurtu).
[02:21:36] Powrót mamy – powitanie. Mama nie poznała boh. Kłopoty mamy z zabraniem się z Pawłodaru – nikt nie chciał jej zabrać na pakę ciężarówki. Postawa kierowcy, gdy dowiedział się, że mama wyszła z łagru. Podróż ciężarówką na północ. [+]
[02:24:30] Rodzina mieszkała u Marusi do jesieni [1945]. Boh. sprzedała jej pierścionek z brylantem, ale Marusia zamieniała go z inną kobietą na pierścionek z kolorowym oczkiem.
[02:26:16] Warunki mieszkaniowe po wyprowadzce od Marusi – kolejne miejsca zamieszkania. Jeden z gospodarzy przeklinał – reakcja mamy. Oświetlenie: kopciłki.
[02:28:23] Zamieszkanie w murowanej letniej kuchni domu młynarzowej Kurajewej. Odkopywanie chatki po buranach. Lampa-kopciłka – konstrukcja. Praca boh. i mamy: robienie skarpet dla wojska – dzienna norma: trzy pary. Metody kradzieży wełny.
[02:31:40] Mieszkanie w letniej kuchni. Boh. spała sama na piecu. Siostra latem znalazła kota, który zamieszkał z rodziną. Kot Waśka podkradał ryby sąsiadkom, a nocami pchał się pod pierzynę – zachowanie kota. Rodzina chciała go zabrać wracając do Polski, ale Waśka został u sąsiadek. [+]
[02:36:25] Pomoc dla Polaków organizowana przez Związek Patriotów Polskich – żywność i trochę pieniędzy na drogę do kraju. Wkład ZPP w zorganizowanie transportów do Polski.
[02:38:22] Mama po wyjściu z obozu miała rosyjskie obywatelstwo, ale niczego nie podpisała. Opinia boh. o porozumieniu w Jałcie.
[02:39:07] Droga do Polski – wyżywienie podczas podróży. Gotowanie grochu na postojach, wciąganie drapki do jadącego pociągu.
[02:40:32] Przygotowania do wyjazdu, NKWD domagało się dokumentów poświadczających, że przed wojną mieszkało się w Polsce. Mama nie była wywieziona ze swojego domu i nie miała żadnych papierów. Rodzinę uratował obrazek od komunii należący do boh., z pieczęcią poznańskich Sióstr Urszulanek. Reakcja enkawudzisty na widok obrazka i pieczęci. [+]
[02:42:54] Słuchanie wiadomości z kołchoźników, które czasem łapały zagraniczne stacje. Boh. wiedziała, że Armia Czerwona weszła do Poznania i że podczas walk o Cytadelę zniszczono jej okolice.
[02:44:45] Mama nie pisała listów do Poznania, bo nie wiedziała, gdzie je adresować. Kontakt z rodziną w Białymstoku, która przekazała wieści do Poznania. Odbieranie poczty na zesłaniu. Oczekiwanie poznańskiej rodziny na repatriantki.
[02:47:10] Rodzina wypłynęła z Irtyszska 13 kwietnia 1946, a do Poznania przyjechała 13 czerwca [maja?]. Przyjazd repatriantów do Gniezna, dalsza droga do Poznania. Wygląd siostry po sześciu latach zesłania, edukacja siostry.
[02:48:55] Droga do Polski, wyżywienie podczas transportu. Postój pociągu repatriacyjnego w Moskwie. Zwiedzanie miasta w towarzystwie znajomych Białorusinów: Ziny i Koli (na zesłaniu robił pimy) – wrażenia z moskiewskiego metra i Placu Czerwonego, atrapy towarów na wystawie sklepu. Przygoda podczas jazdy tramwajem. Niepokój mamy. [+]
[02:57:40] Zniszczenia wojenne w okolicach Mińska. Postój w Mińsku – próba zakupów na rynku, bieg za ruszającym pociągiem.
[02:58:50] Podróż do Kazachstanu, podczas przejazdu przez jakieś miasto boh. widziała chłopca biegnącego wzdłuż pociągu – reakcja na jego ubranie.
[03:00:16] Powrót do Polski – przekroczenie granicy w Brześciu, tygodniowy postój. Przejazd przez Lubelszczyznę. Na małej stacji boh. poszła po wodę, nieprzyjemne spotkanie przy studni. Różnice w stosunku ludności wschodniej Polski i Wielkopolski do repatriantów. Transporty z jeńcami niemieckimi jadące na wschód. [+]
[03:04:15] Rodzina wracając do Polski nie wiedziała, że ojciec nie żyje. Rodzina w Poznaniu miała niemieckie gazety z nazwiskami zamordowanych. [+]
[03:05:07] Wizyta w gnieźnieńskim Urzędzie Repatriacyjnym, pieniądze na dalszą podróż. Przyjazd do Poznania wieczorem. Droga do ciotki mieszkającej przy ul. Niegolewskich. Spotkanie z rodziną Radomskich (bratowa mamy). [+]
[03:08:50] Pierwsza kolacja przy stole, na którym leżał obrus. Wstyd za młodszą siostrę, która dużo zjadła. Wiadomość o śmierci ojca – reakcja mamy i boh. Brat mamy został zamordowany przez Niemców w Rawiczu. W jednym z pokojów mieszkał lokator – zachowanie ostrożności podczas rozmów. [+]
[03:12:06] Rozlokowanie się w mieszkaniu ciotki. Pani Ziuta z Hanią trafiły do sąsiadów, ziemiańskiej rodziny wyrzuconej z majątku do sutereny w kamienicy.
[03:13:18] Droga na Winogrady – by zobaczyć, co się stało z domem. Zniszczone ulice i domy w okolicach Cytadeli, ludzie mieszkający w ruinach. Wejście na posesję, zdziczały ogród. Pierwsze wrażenia z wyszabrowanego przez Polaków domu. [+]
[03:15:35] Spotkanie mamy z siostrą Wandą, wspomnienie rodziny mamy. Wspólne zamieszkanie w piwnicy domu. Szabrownicy zaczęli już rozbierać budynek i zabierać cegły. [+]
[03:18:26] Pierwsza wizyta ciotki w domu, trupy końskie na ulicach. Pomoc syna ciotki, akowca, który wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną i przyjechał do Poznania (potem zmienił nazwisko i ukrywał się). Gdy ciotka była w domu pierwszy raz, to widziała ubrania wiszące w szafach. Szaber podczas walk o Cytadelę. Rodzina, która mieszkała w willi podczas okupacji, oddała tapczan. [+]
[03:22:53] Przeprowadzka do piwnicy willi. Spotkanie z synem sąsiadów Wojtkiem, który przy pomocy dwóch jeńców niemieckich porządkował swój dom, okopy w ogrodach.
[03:26:18] Stan pomieszczeń w piwnicy, elektryczność. Ciocia ocaliła drzwi i ramy okien wynosząc je do sąsiadki.
[03:29:00] Przeprowadzka – przejazd wózkiem ciągniętym przez osiołka, dobytek i piecyk.
[03:30:50] Załatwianie przez mamę spraw urzędowych, sprawy spadkowe. Prośba o pożyczkę. Pozytywne skutki starań.
[03:32:31] Pomoc sąsiada murarza przy odbudowie domu, zakładanie elektryczności, która w części domu jest do dziś.
[03:34:20] Duża pomoc rodziny, wuj młynarz sfinansował odbudowę piętra domu. Pomoc rodziny ojca mieszkającej na wsi – przysyłanie żywności.
[03:35:33] Edukacja – mała matura. Praca w wojewódzkim Zakładzie Radiologii, zdobycie zawodu technika radiologii. Przepracowanie 40 lat w zawodzie.
[03:36:37] Edukacja siostry – warunkowe przyjęcie na studia ze względu na „złe” pochodzenie.
[03:37:46] Boh. zdała małą maturę w 1949 r. Praca w Zakładzie Radiologii, założenie rodziny, zmiana miejsca pracy – klinika przy ul. Polnej. Podarunki świąteczne z kliniki do dnia dzisiejszego.
[03:39:30] W 1953 boh. zachorowała na gruźlicę. Specyfika pracy w Zakładzie Radiologii – poniemiecka aparatura. Porównanie techniki prześwietleń w czasach pracy boh. i współcześnie. Stan zdrowia boh. Prześwietlanie kobiet w ciąży.
[03:43:30] Ciąża – codzienne dojazdy do pracy, lżejsze czynności. Wychowanie córki.
[03:46:00] Mąż pracował w Palmiarni – długie dojazdy rowerem do pracy. Choroba męża, objawy, leczenie, przejście na rentę. Majsterkowanie w domu, robienie mebli. Śmierć męża.
[03:50:42] Rozważania o współczesnym życiu. Sytuacja materialna rodziny.
[03:53:03] Rodzina siostry – profesje członków rodziny. Śmierć męża boh. Czasy współczesne: siostra-domatorka opiekuje się kilkoma kotami.
[03:55:40] Wolny czas w PRL-u – niedzielne podróże Syreną, partyjki brydża.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[03:57:00] Przedwojenne lata w Poznaniu, komunikacja miejska w dzielnicy.
[03:58:17] Domowa edukacja spowodowana podejrzeniem gruźlicy. Nauka w trzeciej klasie u Sióstr Urszulanek – droga do szkoły. Wspomnienie szkolnej koleżanki Reni.
[04:02:16] Spacery z ciocią, wizyty w kawiarni na Starym Rynku. Zakup ciastek za 10 groszy.
[04:04:20] Wianki na Warcie, sztuczne ognie, parada łodzi z klubu wioślarskiego. Widok Warty z ulicy Szelągowskiej.
[04:06:13] Zawody wioślarskie „Pod mostami Poznania”. Plaża przy odprowadzeniu ciepłej wody z elektrowni (ciepły rowek) – pływanie z tatą.
[04:07:42] Pływanie córki i wnuczki. Siedmioletnia córka chciała uczestniczyć w zawodach pływackich, pasje pływackie.
[04:09:58] Śmierć Piłsudskiego – boh. słuchała transmisji radiowej z pogrzebu Marszałka. Rodzina mieszkała w mieszkaniach dla oficerów na terenie Fortu Reformatów.
[04:11:30] Pożegnanie z tatą na dworcu kolejowym w 1939 r. – mama z córkami jechała do Białegostoku.
[04:12:31] Boh. chodziła z tatą na defilady wojskowe, trybuny na Placu Mickiewicza. Mundur taty.
[04:13:30] Pożegnanie i pakowanie się przed wyjazdem, boh. cieszyła się, że jedzie do cioci, którą lubiła.
[04:14:03] 1 września 1939, Białystok – boh. poszła z mamą do kościoła, alarm przeciwlotniczy, ksiądz z ambony powiedział o wybuchu wojny. Kopanie rowów przeciwlotniczych, widok pierwszego niemieckiego samolotu.
[04:16:25] Położenie domu wujostwa, okolica nie była bombardowana. Wujek prowadził w domu sklepik kolonialny, gromadzenie zapasów.
[04:17:30] Wrażenia z przedwojennego Białegostoku, zabudowa ulicy Lipowej.
[04:18:27] Okupacja sowiecka – braki żywności, kolejki po cukier. Pomoc rodziny mieszkającej w okolicach Białegostoku – artykuły żywnościowe, fura drzewa.
[04:21:27] Pobyt w Białymstoku u stryja Józefa Nietupskiego, śmiertelny wypadek dziadka.
[04:23:00] Wywózka w lutym 1940 – sąsiadki: żona i teściowa policjanta, czuły się zagrożone, bo wywieziono wiele rodzin policjantów. Także rodziny leśników i osadników wojskowych – deportacje na północ, ciężkie warunki pracy i życia w tajdze.
[04:25:18] Podczas wywózki ciężarówka zatrzymała się koło domu sąsiadki, żony policjanta, ale enkawudzista nie zastał ich, bo kobiety uciekły. Wiele osób z lutowej deportacji należy do Związku Sybiraków.
[04:26:24] Wejście Niemców do Białegostoku, ostrzał okolicy domu – walka polskich żołnierzy broniących się przed niemieckim natarciem idącym od strony wsi Bacieczki. Rodzina schowała się w piwnicy, ucieczka do lasu – ostrzał z niemieckiego samolotu. Wejście dwóch niemieckich żołnierzy, Mazurów, na podwórko – pomoc medyczna: krople inoziemcowa. [+]
[04:32:00] Kolumny niemieckiego wojska, przejazd sprzętu wojskowy, łomot podkutych butów.
[04:32:50] Powitanie wojska wracającego z poligonu w Biedrusku w 1946 r.
[04:33:20] Dom stryja był przy ul. Antoniukowskiej, obecna zabudowa. Syn stryja, Mietek, studiował medycynę w Wilnie, po wojnie ukończył ją w Lublinie i pracował w Białymstoku.
[04:34:10] Boh. nie widziała żołnierzy niemieckich razem z radzieckimi. Wejście żołnierzy Armii Czerwonej do miasta. Boh. widziała wjazd oddziału Czerkiesów.
[04:35:25] W wagonie, którym jechała boh. nikt nie umarł, nie było w nim niemowląt.
[04:35:57] Mama była w łagrze koło Karagandy. Było to gospodarstwo hodowlane, także miejsce, gdzie wysyłano młodych więźniów z kopalni dla podreperowania zdrowia. Stryj Józef miał ponad 60 lat, gdy trafił do kopalni, tu szybko zmarł.
[04:36:45] Mama przebywała w łagrze w Dubince.
[04:37:10] Obieranie się paznokci – domowe sposoby leczenia, wizyta w ambulatorium. Pracowała tam Żydówka, dentystka, żona męża zaufania w Irtyszsku oraz Niemka, Lidka, wywieziona znad Donu, żona Polaka, która zobaczyła boh. i kazała jej wyjść z brudnego ambulatorium, gdzie mogłaby się czymś jeszcze zarazić. Zejście paznokci, leczenie aloesem. [+]
[04:39:27] Sąd nad grupą Polaków, którzy nie przyjęli radzieckich paszportów – trójka sędziów za stołem. Pani Ziuta Rudomina była wywieziona do łagru za Bajkał, praca w lesie, klimat Buriacji.
[04:41:08] Zofia Nietupska, żona Józefa. zmarła w łagrze w Dubince.
[04:41:20] Wiadomość o końcu wojny – 9 maja [1945] boh. szła po wodę do rzeki i spotkała biegnącą dziewczynę krzyczącą, że wojna się skończyła. Nadzieja na powrót do domu. Wiec w Irtyszsku, podsumowanie pijaka. Zaufanie do Polaków, większa otwartość w rozmowach.
[04:44:00] Religia na zesłaniu – w Piatiryżsku starsze kozaczki miały w domach ikony i żegnały się przed nimi. Rozmowy z Rosjankami o wierze. Na początku pobytu na zesłaniu Polacy wspólnie odprawiali nabożeństwa majowe. Modlitwy z mamą.
[04:46:18] Boh. nie spotkała księży na zesłaniu. Jeden ze znajomych Sybiraków spotkał księdza, który dobrowolnie wyjechał na zesłanie i został tam.
[04:46:50] Podróż powrotna, przekraczanie granicy – postój w Brześciu, modlitwa w cerkwi. Ekumeniczne podejście mamy do religii.
[04:48:08] Wielka radość po przekroczeniu granicy. Przejazd przez małe miejscowości w Polsce.
[04:49:23] Ciasnota w wagonie podczas repatriacji, rodzina boh. miała miejsce do spania na podłodze.
[04:50:37] Po przyjeździe do kraju boh. nie opowiadała o zesłaniu ani o ojcu oficerze. W gimnazjum często pytano kim był ojciec, odpowiedź boh.
[04:52:17] Przyzwyczajenia z zesłania – porównanie łyżek metalowych drewnianych wypadało na korzyść drewnianych. Warunki mieszkaniowe, pierwsza zima w Polsce, trudności z ogrzaniem pokoju, w którym były duże okna – życie w małej kuchni, zapraszanie gości.
[04:54:15] Opalanie domu drewnem, ścinanie brzóz w lasku, piłowanie i rąbanie.
[04:55:11] Choroby mamy po zesłaniu. Prace domowe boh., gdy było duże pranie, to mama zwalniała ją ze szkoły. Uprawa ogrodu, kwiaty i owoce na sprzedaż.
[04:56:30] Po powrocie do kraju nowe wrażenia przytłumiły przeżycia z Kazachstanu. Boh. nie dręczyły sny o zesłaniu.
[04:57:07] Po powrocie do kraju boh. była gorzej ubrana niż jej rówieśniczki. Nosiła rzeczy, które zostawiła uciekająca z miasta Niemka, pracodawczyni cioci. Wojenne losy wujenki, która przyjęła rodzinę po powrocie.
[04:58:33] Boh. chciała się wybrać na egzekucję Arthura Greisera, ale mama jej zabroniła. Stosunek boh. do Niemców po obejrzeniu w czasach szkolnych wystawy o Oświęcimiu. Boh. miała w klasie koleżanki pracujące u Niemców – porównanie warunków na zesłaniu i stosunku Rosjan do Polaków z tym, jak Polaków traktowali Niemcy. Na egzekucji były tłumy, ale nikt ze znajomych boh. [+]
[05:01:10] Do Irtyszska przyjeżdżało objazdowe kino – film propagandowy o Zoi Kosmodiemjanskiej. Mama podczas pobytu w łagrze siedziała w karcerze, ale nie była bita.
[05:01:50] Przyczyna pobytu w karcerze – mama nie wydała kobiety, która dała jej ziemniaki za skarpetki.
[05:03:55] Śmierć wujostwa w łagrze, poczucie winy.
more...
less