Szadaj Jakub
Jakub Szadaj (ur. 1948, Gdańsk) – syn Mosze Liska, przedwojennego obywatela Wolnego Miasta Gdańska, polski działacz społeczności żydowskiej, działacz antykomunistyczny w okresie PRL. W latach 1967-68 należał do antykomunistycznej organizacji nazwanej przez SB Gdańską Młodzieżową Grupa Wywiadowczą, za co 3 kwietnia 1968 został aresztowany i skazany na 10 lat pozbawienia wolności. Przebywał w areszcie przy ul. Kurkowej w Gdańsku, potem w zakładach karnych w Mielęcinie i Potulicach. Zwolniony po pięciu latach, otrzymał dwuletnie przymusowe skierowanie do pracy. Wyrokiem Sądu Najwyższego z 15 stycznia 1992 został całkowicie oczyszczony z zarzutów postawionych mu w 1968 r. Jest założycielem i przewodniczącym Niezależnej Gminy Wyznania Mojżeszowego, przewodniczącym oddziału gdańskiego oraz członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. W 2005 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, w 2008 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1948 r. w Gdańsku.
[00:01:34] Matka Emmi, urodziła się w Gdańsku. Babcia miała sklep kolonialny, a dziadek był właścicielem cegielni. Babcia została pobita w 1945 r. przez szabrowników i zmarła. Rodzice, sportowcy z zamiłowania, poznali się przed wojną – ojcu zaimponowała dziewczyna, która ćwiczyła na drążku. Podczas wojny matka wyszła za mąż – okoliczności, w których zdecydowała się zostać w Polsce z ojcem boh.
[00:06:10] Ojciec Mosze, przed wojną studiował stomatologię w Gdańsku. Dziadkowie mieli wytwórnię wód gazowanych w Kole. Przed wojną rodzina liczyła ok. 150 osób – wojnę przeżyły cztery osoby. Członkowie rodziny z Warszawy zginęli w powstaniu w getcie oraz powstaniu warszawskim. Śmierć dziadka i jego 10-letniego syna na Rynku w Poznaniu. Ciotka trafiła do Oświęcimia, ponieważ wydała ją koleżanka z klasy. Ojciec pomagał kuzynowi Heńkowi Lisakowi – po latach wujek był w grupie żołnierzy, która ustawiała czołg-pomnik w Gdańsku. [+]
[00:10:52] Ojciec urodził się w Kole w 1910 r., do Gdańska przyjechał na studia. Matka była gdańszczanką, urodziła się w 1919 r. Ojciec miał wyjechać na praktykę dentystyczną do Paryża, ale poznał przyszłą żonę i został w Gdańsku. W Paryżu mieszkał kuzyn, ojciec aktorki Simone Signoret – ojciec miał u nich mieszkać podczas praktyk.
[00:14:40] W obozie ojciec był zapaśnikiem, bokserem. Zabierał boh. na mecze bokserskie – wejście na ring i wygranie walki. Sparing z ojcem.
[00:16:10] Gdańsk pod koniec lat 30. – ojciec był silny i nikt go nie zaczepiał. Rodzice spotykali się w „Złotej karczmie”, na granicy Wolnego Miasta. Ojciec grał w piłkę nożną, był zawodnikiem klubu „Polonia”.
[00:18:54] Matka w czasie wojny wyszła za Szadaja, który zaginął. Po wojnie wyszła za Mosze Liska – boh. urodził się, gdy sąd poszukiwał Szadaja i w urzędzie zapisano dziecko pod nazwiskiem pierwszego męża. Potem okazało się, że Szadaj mieszkał w Niemczech, zmarł w 1962 r. Zawiłe sprawy narodowościowe – matka była Niemką żydowskiego pochodzenia, dziadkowie przeszli na katolicyzm.
[00:21:38] Rodzina matki nazywała się Roeder, nie podejrzewano ich o to, że są Żydami. Spotkanie z gdańszczanką, która pamiętała dziadków boh., od jego babci dostawała lizaki.
[00:24:52] We wrześniu 1939 r. ojciec był sanitariuszem w wojsku, gdy został ranny, pojechał do Gdańska, potem do Koła – dobrowolne pójście do obozu w Oświęcimiu, który dopiero budowano. Ojciec uważał, że w obozie ma szansę na przeżycie. W latach 70. ojciec dowiedział się, że jeden z obozowych strażników, major, stanie przed sądem – list w jego obronie. Okoliczności, w jakich ojciec miał zostać powieszony – postawa majora. Stosunek ojca do Niemców i Niemiec. Podczas wizyty w Niemczech boh. poznał kuzynkę, której ojciec pomógł wyjechać do Niemiec, ratując ją przez czerwonoarmistami. Matka miała jedenaścioro rodzeństwa, kilkoro przeżyło wojnę. Głód lat powojennych. [+]
[00:34:08] W 1945 r. matka została w Gdańsku opiekując się babką pobitą przez szabrowników – przyrodnie rodzeństwo boh. wyjechało do Niemiec. Po przyjeździe ojca matka zdecydowała się zostać w mieście, ale nalegała na sprowadzenie dzieci. Ojciec odziedziczył majątek po zamordowanych krewnych – opinia jego siostry na temat małżeństwa z „Niemką”. Ciotka, Róża Lisek, podobnie jak ojciec przeżyła Oświęcim. Dzięki staraniom szwedzkiego hrabiego [Folke Bernadotte] wyjechała do Szwecji, potem do Palestyny – powody zabójstwa hrabiego.
[00:38:14] W Oświęcimiu ojciec pracował w szpitalu. Niemiecki major, który uratował mu życie, został przez sąd uniewinniony. Traumatyczne wspomnienia z obozu.
[00:41:40] Izraelskie kontakty rodziny synowej boh. W 1968 r. naciskano, by ojciec wyjechał do Izraela, ale boh. był wtedy w więzieniu i ojciec nie wyjechał.
[00:43:37] Okoliczności nawiązania kontaktu z kuzynem-pułkownikiem mieszkającym w Izraelu. Rodzina młodszego syna, Dawida, relacje z synową.
[00:45:35] Ojciec opowiadał dzieciom o pobycie w Oświęcimiu – sceny obozowe. Okoliczności ucieczki z marszu śmierci.
[00:48:40] Ojciec tylko raz odwiedził boh. w więzieniu, ale dbał, by syn miał pieniądze. Rozmowa podczas widzenia.
[00:50:12] Wejście Armii Czerwonej do Gdańska – zachowanie żołnierzy, gwałty na kobietach. Ojciec załatwił matce zaświadczenie po polsku i rosyjsku, że pracuje dla wojska. Boh. wychowywała starsza siostra – wizyty w więzieniu. Siostra brała udział w podpalaniu Komitetu [PZPR], poszukiwana przez SB wyjechała do Niemiec.
[00:53:05] Po wyjściu z obozu ojciec ruszył do Gdańska, by odszukać matkę. Wspomnienie pobytu boh. w więzieniu – rola wizyt dziewczyny. Zachowanie strażnika.
[00:55:05] Boh. poznał Leszka Wróblewskiego, Jerzego Wolszczaka – działalność konspiracyjna młodych ludzi. Ulotki i marzenia o wysadzeniu radzieckiego konsulatu. Rozwieszanie plakatów antyradzieckich w mieście. Grupa miała swój sztandar. [+]
[00:58:55] Autorem plakatu był Leszek Wróblewski, wiersza Wasilek. Rozrzucanie ulotek koło klubu „Żak” – pałowanie studentów. Bójka z milicjantami koło teatru Wybrzeże. [+]
[01:03:17] Zarzuty wobec boh. po jego aresztowaniu 3 kwietnia [1968]. Boh. został przewieziony do Warszawy – zachęta do ucieczki. Członkowie grupy zostali aresztowani na skutek donosu. Przebieg przesłuchania – reakcja na przystawienie pistoletu do głowy. [+]
[01:08:20] Zachowanie kolegów podczas rozprawy – branie winy na siebie. Reakcja kolegi Leszka, gdy boh. bito w więzieniu. Choroby w więzieniu – leczenie w więziennym szpitalu – rada prokuratora. Zachowanie lekarki i pielęgniarek, którym powiedziano, że boh. jest amerykańskim szpiegiem. Pobyt w zakładach karnych w Mielęcinie i Potulicach – tu boh. przebywał w pawilonie dla przewlekle chorych – pomoc lekarki. Grypsowanie, więzienne obyczaje. Zachowanie strażnika na dzień przed zwolnieniem warunkowym. [+]
[01:18:15] Boh. był w więzieniu często karany zabieraniem wypiski i wstrzymaniem widzeń. Należał do grypsujących – traktowanie przez współwięźniów. Warunki w celi zimą. Boh. w więzieniu ważył 42 kg. – wspomnienie ojca, więźnia Oświęcimia. Stan psychiczny po widzeniach z dziewczyną. Pomoc jednego ze strażników. Oczekiwanie przez dwa tygodnie na zwolnienie warunkowe. Po 1989 r. prokurator pracował w banku – boh. powstrzymał kolegę, który chciał mu zaszkodzić. [+]
[01:24:40] Po wyjściu z więzienia boh. zachorował – pobyt w szpitalu zakaźnym, gdzie opiekowała się nim dr Trocha, rokowania lekarzy. Wpływ pobytu w więzieniu na stan zdrowia.
[01:30:10] Ojciec znał sopockiego jubilera Liwszyca – jego poparcie podczas wyborów na przewodniczącego Gminy Wyznaniowej Żydowskiej – powody rozłamu w Gminie. Sprawa sądowa, którą boh. wygrał.
[01:36:45] Boh. chodził do klasy z Leszkiem Wróblewskim i Jerzym Wolszczakiem – założenie tajnej organizacji – zasady jej działania, sztandar grupy, konspiracyjne zebrania. Plany wysadzenie radzieckiego konsulatu. Antyradzieckie akcje ulotkowe w tramwajach, podrzucanie ulotek do Komitetu. Na boh. doniósł sąsiad, przyjaciel. Powody zapisania się kolegi Wasilka do ZMS. Bójka pod Teatrem Wybrzeże – milicjanci zatrzymywali tramwaje i wyciągali ludzi myśląc, że przyjechali, by brać udział w rozróbie. [+]
[01:43:33] Ojciec po wojnie miał przedsiębiorstwo transportowe – zniszczenie firmy domiarami. Odzyskanie rodzinnego majątku. Rodzice Leszka Wróblewskiego byli w Armii Andersa – szykany po powrocie do Polski. Organizacja nie miała nazwy, ale przez SB została nazwana Gdańską Młodzieżową Grupą Wywiadowczą. Składanie przysięgi na sztandar. [+]
[01:48:50] Boh. najpierw był sądzony z 36 artykułu, potem z 14 małego kodeksu karnego. Organizacja dysponowała trotylem i amunicją, stąd surowe kary. Jerzy Wolszczak był zwolennikiem wysadzenia konsulatu – obawy boh., że podczas akcji ktoś zginie. Boh. był szefem organizacji i dostał najwyższy wyrok – 10 lat – moment jego ogłoszenia. Różnica między pobytem w areszcie i więzieniu. [+]
[01:58:40] Boh. został odznaczony przez prezydenta Kaczyńskiego. Otrzymał także Krzyż Wolności i Solidarności – komentarz wnuczki.
[02:02:50] Propozycja Bogdana Borusewicza, by pomóc uciec na Zachód synowi niemieckiego opozycjonisty – podrobienie wizy. Z akt IPN boh. dowiedział się, że służby wiedziały, że pomaga przerzucać ludzi za granicę – polecenie dla WOP, by go złapać na gorącym uczynku. Incydent na promie z udziałem przyszłej żony. Boh. dowiedział się, że donosił na niego brat chłopaka siostry. [+]
[02:07:55] Stosunki z kościołem – duch ekumenizmu. Spotkania z klerykami w seminarium – przyznanie tytułu „Amicus Noster”. Wieloletnia przyjaźń z księdzem kanclerzem – pewnego dnia w latach 70. boh., właściciel dyskoteki w Sopocie, odwoził księdza – napad na samochód. [+]
[02:15:55] Wiosną 1968 boh. siedział w celi nr 5 aresztu przy ul. Kurkowej. Towarzysz z celi, Górka, okazał się konfidentem i zeznawał potem przeciwko niemu. Przeniesienie do innej celi – kontakt przez ścianę z Bogdanem Borusewiczem. Wspólne działania po wyjściu na wolność. Boh. zaprosił Borusewicza na urodziny, dostał od niego książkę z dedykacją przypominającą miejsce, gdzie się poznali.
[02:18:46] Po wyjściu boh. zajął się interesami, odziedziczył ziemię po ojcu. Matce odebrano majątek rodzinny – zachowanie ubeków, gdy boh. podjął próbę odzyskania.
[02:20:08] Życie w rodzinie dwóch religii. Próba wyswatania boh. z Żydówką. Boh. przyjaźni się z Selimem Chazbijewiczem, przewodniczącym Gminy Muzułmańskiej. Religia w domu rodzinnym – katolicyzm matki i judaizm ojca. Prośba Liwszyca, by ojciec odprawił za niego kadisz. Synom boh. dokuczano jako „Żydom”. Praca zawodowa – czas dla kota. [+]
[02:29:47] Pobyt w areszcie śledczym – „przewinienia” boh. i kary wymierzane przez esbeków oraz strażników. Porównanie aresztu i więzienia. W areszcie siedzieli zatrzymani polityczni, w tym ksiądz, oraz defraudanci. Boh. został rozdzielony z przyjaciółmi. Relacje ze współwięźniami w zakładzie karnym – zachowanie strażników. [+]
[02:35:15] Obecny stan zdrowia boh. – znajomość z antysemitą, który zmienił poglądy.
[02:36:18] Postawa w więzieniu. Po otrzymaniu odznaczenia boh. stanął przed sądem i otrzymał zadośćuczynienie za lata więzienia. Syn-prawnik prowadził sprawy jego nieżyjących kolegów Wróblewskiego, Wolszczaka i wygrał je. Syn miał dostęp do akt boh. – jego reakcja po lekturze. Rozważania na temat współczesnej polityki, stosunek do kościoła katolickiego.
[02:43:00] Znęcanie się nad boh. w więzieniu. Obecny stan zdrowia, aktywność fizyczna.
[02:44:48] Duma synów z przeszłości boh., pewność obranej drogi.
[02:45:40] W więzieniu boh. śnił o wolności, teraz śni mu się więzienie. [+]
[02:47:10] Po wyjściu z więzienia ojciec pomógł boh. założyć własną działalność – satysfakcja z oddania pożyczonych pieniędzy. Boh. prowadził bary i kawiarnię w Operze Leśnej oraz kilka innych lokali. Wspomnienie klubu „Maxim” w Gdyni, interesy z właścicielem Michałem Antoniszynem. Znajomość z „Nikosiem”, który był szkolnym kolegą żony – incydent po zakupie samochodu.
[02:53:40] Ojciec dostał odszkodowanie z Niemiec, ale nie przyjął pieniędzy – pomoc siostrze mieszkającej w Izraelu. Ojciec nie chciał emigrować z Polski. Religie w rodzinie. Ciężar bycia Żydem w Polsce.
[02:58:43] Rozważania o wojennej traumie – sny po opowieściach ojca, strach o niego. Sny ojca o ucieczce z obozu – zachowanie pielęgniarek w szpitalu. Ciężar obozowych przeżyć ojca i pobytu w więzieniu. [+]
[03:01:20] Kłopoty dnia codziennego. Rola księdza Dariusza Ławika. Więzienna trauma. Stan zdrowia boh.
more...
less