Edward Zamiara ps. „Hrabia” (ur. 1934, Porozów) jest synem podoficera 77 pułku piechoty Wojska Polskiego, żołnierza Zgrupowania AK „Jeleń”. Jako 10-letni chłopiec trafił przypadkowo podczas powstania warszawskiego jako łącznik do Batalionu „Golski” Armii Krajowej. 15 września 1944 na ul. Koszykowej został ciężko ranny w wyniku ostrzału moździerzowego. Po kapitulacji powstania trafił wraz z matką i siostra do obozu w Pruszkowie. Po zakończeniu II wojny światowej w czerwcu 1945 roku osiedlił się wraz z rodziną w Czaplinku na Ziemiach Odzyskanych, a następnie zamieszkał w Szczecinie. Od 1990 roku jest działaczem Związku Powstańców Warszawskich w Szczecinie.
[00:00:10] Data urodzenia boh., nazwisko panieńskie matki.
[00:00:30] W 1939 r. rodzina mieszkała w Porozowie, gdzie ojciec był komendantem policji. 1 września 1939 r. ojciec wyjechał do swojej jednostki w Lidzie. Potem walczył w szeregach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Rodzinę zabrał z Porozowa do Jałówki wuj Bolek [Rygorowicz] – okupacja sowiecka. Zaangażowanie Żydów w pomoc sowieckiej władzy – oczekiwanie na ojca, który nie wrócił w rodzinne strony, a przedostał się do Warszawy. Przed wyjazdem do niemieckiej strefy matka sprzedała rzeczy Żydom. W kwietniu 1940 r. rodzina wyjechała do Brześcia, gdzie nastąpiła przesiadka do niemieckiego pociągu – spotkanie z ojcem w Warszawie. Powody, dla których rodzina nie została deportowana.
[00:07:12] Konspiracja na początku okupacji – Dywizjon „Jeleń”. Podczas powstania żołnierze „Jelenia” walczyli w Alei Szucha. Ojciec był policjantem i pracował na posterunku przy ul. Wilczej – telefony do ojca. Po wybuchu powstania w getcie matka pojechał z dziećmi pod jego mury, by zobaczyć, co się dzieje.
[00:10:38] Rodzina mieszkała przy ul. Marszałkowskiej 31a, podczas okupacji do domu przychodziły żydowskie dzieci, które prosiły o jedzenie.
[00:12:03] Do rodziny nie docierały wiadomości o wydarzeniach na Zachodzie, możliwe, że ojciec wiedział co się dzieje, ale nie mówił tego dzieciom. Podczas I wojny ojciec służył w armii niemieckiej. Jego postawa podczas sowieckich bombardowań Warszawy – czas spędzany z ojcem. W Porozowie mieszkało wielu Żydów – ich współpraca z ojcem jako komendantem policji, sytuacja narodowościowa w miasteczku przed wojną – stosunki polsko-żydowskie.
[00:16:25] Łapanka na ulicy Freta. Droga do szkoły z ul. Marszałkowskiej w Aleje Szucha, dzieci nie mogły same wychodzić do miasta. Boh. nie był świadkiem ulicznych egzekucji, ale odwiedzał miejsca straceń. Tablica na domu, w którym mieszkał boh., upamiętniająca śmierć Polaków. Po wybuchu powstania matka uciekła z dziećmi z Marszałkowskiej. Rozstrzeliwanie ludności cywilnej podczas powstania. Rozważania na temat zakłamywania historii.
[00:24:20] Szkoła podczas okupacji – po przyjeździe do Warszawy boh. chodził do przedszkola na ul. Oleandrów. W 1941 r. rozpoczął naukę w szkole w Alei Szucha – zdany egzamin do drugiej klasy. W roku 1944 Niemcy wyrzucili szkołę z Alei Szucha – przeprowadzka na ul. Polną. W czwartej klasie na lekcjach polskiego uczono historii i geografii – szkolne świadectwa przepadły podczas powstania.
[00:29:40] Sytuacja przed wybuchem i pierwsze dni powstania.
[00:32:56] Podczas powstania boh. nie stykał się z Armią Ludową ani Narodowymi Siłami Zbrojnymi. W 1958 r. w Szczecinku, wstępując do ZBOWiD, musiał napisać, że walczył w szeregach Armii Ludowej.
[00:37:03] Matka zgromadziła przed wybuchem powstania zapasy jedzenia, ale po ucieczce z mieszkania do piwnicy nie udało się po nie wrócić. Matce nie udało się zamienić obrączki na bochenek chleba. Wspomnienie obozu dla jeńców sowieckich na Świętym Krzyżu. Podczas powstania boh. chodził do kuchni na Wydziale Architektury. Ojciec przynosił żywność z browaru.
[00:45:18] Wspomnienie kazań księdza Cegłowskiego – jego losy podczas powstania.
[00:48:25] Kolega Janek został ranny [1 sierpnia 1944] – powrót do kamienicy. Przykuwanie przejścia do sąsiedniej kamienicy – boh. widział Janka leżącego na noszach przy dziurze w ścianie. Latem 1946 r. boh. spotkał Janka i jego matkę w Szczecinku – oglądanie rany od kuli dum-dum. [+]
[00:55:22] Podczas powstania boh. był łącznikiem – dźwięki „Warszawianki”.
[00:57:32] Jako jeden z „Januszków” boh. był w cywilnym ubraniu, ale miał furażerkę z orzełkiem wyszytym przez matkę. Brał udział w przygotowywaniu szpitala w szkole na ul. Śniadeckich.
[00:59:40] Boh. został ranny 15 września – pomoc kobiety, która obwiązała mu rękę chustką. Pod murem leżały ciała zabitych i rannych. Na schodach w szpitalu przy Śniadeckich leżeli ranni – opatrunek boh. Omdlenie podczas zmiany opatrunku. We wrześniu 1945 r. rodzina zamieszkała w Szczecinku – kontakty z radzieckim pułkownikiem, który zainteresował się raną boh. Leczenie w radzieckim szpitalu – wyjęcie odłamka z ręki. [+]
[01:10:06] Powstanie klubu sportowego Darzbór Szczecinek – zainteresowanie żeglarstwem, udział w zawodach. Szef klub, kapitan Jankowski, kazał boh. wiosłować. Rehabilitacja ręki – gra na pianinie pod kierunkiem organisty Romanowskiego. Gra na innych instrumentach.
[01:17:08] Boh. recytuje wiersz o powstaniu autorstwa Tadeusza Rossa. Od 1981 r. boh. działa w Związku Powstańców Warszawskich. Powstańcza trauma.
[01:20:57] W 1952 r. boh. rozpoczął studia na wydziale Budownictwa Wodnego Politechniki w Szczecinie. Atmosfera w 1954 r. – sekretarka z dziekanatu pokazała mu opinię z adnotacją „niepewny politycznie”, napisaną przez dyrektora szkoły w Szczecinku – oblany egzamin z matematyki.
[01:24:32] Kolega z pracy, Rysiek, jako nastolatek był w partyzantce, za co skazano go na 7 lat więzienia – pobyt w Rawiczu.
[01:25:45] W 1946 r. ojciec był komendantem milicji w Szczecinku – zniknięcie piekarza Władysława Lutomskiego. Okoliczności spotkania z Lutomskim w latach 80. – ojciec ostrzegł go, że interesuje się nim UB i kazał mu zniszczyć dokumenty. Lutomski został skazany na 14 lat więzienia, wyszedł po odsiedzeniu siedmiu lat. W 1947 r. ojciec przestał pracować w milicji. Boh. widział donos z 1953 r., że był akowcem i walczył w powstaniu.
[01:34:16] Boh. ukończył studia w trybie wieczorowym i zaocznym. Realizacja życiowych celów.
[01:35:25] Dorastanie w czasie okupacji – boh. brał udział w powstaniu mając 10 lat, bał się nosić butelki zapalające, ponieważ jego kolega się spalił – porównanie z własnymi dziesięcioletnimi wnukami.
[01:28:26] W 1970 r. boh. mieszkał w dzielnicy Niebuszewo – zachowanie Żydów. Reakcja podczas wydarzeń grudniowych [1970]. W lata 80. boh. kolportował znaczki „Solidarności”.
[01:42:50] Rodzina przyjechała do Czaplinka w czerwcu 1945 r., ojciec był tam komendantem milicji. W mieście mieszkali Niemcy, wiele domów było pustych – przyjazdy szabrowników. Powołanie ORMO dla obrony mienia, także przed czerwonoarmistami, którzy wywozili skradzione rzeczy ciężarówkami. Pędzenie na wschód stad bydła. Ojciec objął gospodarstwo koło Czaplinka i sprowadził tam swojego brata – zmiana sytuacji po wyjeździe rodziny z Czaplinka. Rabowanie stoczni w Szczecinie. Boh. i siostra chodzili do niemieckiej szkoły – edukacja po przyjeździe do Szczecinka. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.