Lucyna Alina Buraczewska z d. Borkowska (ur. 1927, Warszawa) opowiada o losach swojej rodziny podczas II wojny światowej. W powstaniu warszawskim należała do zgrupowania „Krybar”, służyła na Powiślu i w Śródmieściu. Koledzy z oddziału uważali, że przynosi im szczęście i na jej cześć swoją placówkę nazwali „Żaba”. Po kapitulacji została przewieziona do obozu Sandbostel, potem do Bergen-Belsen i Oberlangen. Po wyzwoleniu przebywała w Haaren – „Maczkowie”. Wstąpiła do 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. Po powrocie do Polski szybko włączyła się w upamiętnianie kolegów poległych w powstaniu warszawskim.
[00:00:00] – boh. urodzona w 1927 r. w Warszawie, mieszkała z rodzicami i dwójką starszych braci na ul. Dobrej. Ojciec: Mateusz Karol Borkowski, matka: Maria Wanda z d. Troszel.
[00:02:00] – dzieciństwo boh., matka prowadził kursy kroju w szkole dla biednych uczennic. Po urodzeniu syna ojciec zażądał, aby matka przestała pracować i zajęła się wychowywaniem dziecka. Pracował w magistracie. Dzieciństwo boh. było dobre. Chodziła do szkoły na ul. Drewnianej, dziewczyny były oddzielone od chłopców.
[00:04:00] – tłumaczenie boh. związane z trudnościami w mówieniu spowodowane urazem głowy i krwotokiem. Historia urazu.
[00:14:00] – 1 września 1939 r. – mąż siostry ojca boh. pracował w Teatrze Wielkim, był kierownikiem administracyjnym. Ojciec chciał ukryć się w podziemiu Teatru i przeczekać tam wojnę. Matka z braćmi nie chciała iść, boh. poszła do piwnicy z ojcem. Nalot. Słyszalny tętent koni na scenie.
[00:16:00] - okazało się, że w teatrze wybuchł pożar i ludzie zaczęli tratować się w ucieczce. Wojsko zaprowadziło porządek. Po wyjściu poszli w stronę domu na Dobrej. Trwał nalot, trupy padały obok nich. Powrót na Dobrą, bomba trafiła w dom. Ucieczka do piwnicy z resztą lokatorów.
[00:18:00] – matka kazała boh. stanąć w miejscu, gdzie nie dochodziły odłamki. Wpadł pocisk, zabił 12 osób, przeżywały tylko boh. z matką, które stały za kominem. [++] Po wyniesieniu zwłok boh. z matka wyszły. Początki wojny napawały boh. przerażeniem. 12 osób zginęło na rogu ul. Ordynackiej i Tamki.
[00:20:00] – mieszkała tam stryjenka i jej córki z dziećmi i mężami, stryjek, brat i siostra cioteczna, mieszkali na parterze. Bomba zwaliła na nich ścianę. Przysypani wołali o ratunek. Bracia z boh. zaczęli ich odgruzowywać, samolot zrzucił kolejną bombę i uwięzieni zginęli pod gruzami. Boh. z braćmi udało się uciec. 12 osób zginęło. [++] Powrót do mieszkania, ojciec załatwił drzewo i reperował zawalone schody.
[00:22:00] – schody były bardzo słabe. Początek szkoły, nauczycielka Stefania […], była wychowawczynią, wykładała historię i geografię. Opowiadała historię widzianą własnymi oczami. Jej brat był senatorem i dużo podróżowała.
[00:24:00] – koniec szkoły w 1942 r. Nauka w czasie okupacji – polski, historia, geografia. Nie było zeszytów, Niemcy sprawdzali, czy nie ma Żydów w klasie. Nauka niemieckiego.
[00:26:00] – lekcje odbywały się w szkole, szyby były powybijane od bomb, zaklejano okna tekturą, aby chronić od zimna. Rewizje Niemców, wyciąganie zeszytów do niemieckiego.
[00:28:00] – pokazowe deklinowanie po niemiecku. Były dwie Żydówki w klasie, podczas kontroli nie wydawano ich. Dziewczynka żydowska na zdjęciu szkolnym boh.
[00:30:00]– żydowskie dziewczynki były w klasie od pierwszej klasy. Jedna była z rodziny lekarzy, druga była biedna. Chodziły do szkoły do momentu utworzenia getta.
[00:32:00] – obok mieszkania boh. był żydowski sklep z koniną i zakład szewca. Zabrali ich z rodzinami do getta. Chłopiec Idel i dziewczynka, która chodziła do klasy żeńskiej z boh. Chłopcu udało się dwa razy uciec z getta, przyszedł do mamy boh., umyła go, obcięła mu włosy.
[00:34:00] – matka chciała go ukryć, ale on wolał wrócić, bo zostawił chorą matkę w getcie i głodującą rodzinę. Matka przygotowała dla nich paczkę, bracia boh. odprowadzili go kawałek pod getto, dalej poszedł sam. Nigdy go więcej nie zobaczyli. Chłopiec nazywał się Idel Grochowski, miał 9 lat. Boh. przejeżdżała tramwajem przez getto, miał zamknięte okna i drzwi, jechał szybko.
[00:36:00] – kładka nad gettem pilnowana przez Niemców. Boh. widziała dzieci siedzące pod murem, starszych wychudzonych ludzi. Żydowska policja pilnowała ich razem z Niemcami.
[00:38:00] – pomoc Idelowi i paczki dla niego. Ostatni raz widzieli go przed powstaniem w getcie. Okupacyjny obraz Warszawy, łapanki.
[00:40:00] – rozstrzeliwania, potoki krwi pozostawiane po niemieckich egzekucjach. Zapalanie w tych miejscach zniczy i kwitów przez ludzi. Zginął kolega, który wprowadził boh. do konspiracji, ukrywał się u rodziny boh. Jego brat został rozstrzelany. Poszedł do partyzantki leśnej.
[00:42:00] – konspiracja. Brat kolegi był rozstrzelany na rogu ul. Nowy Świat i Wareckiej. Chłopcy ukrywali się u sąsiada na 1 piętrze – zapomniał zamknąć drzwi i boh. weszła, jak czyścił broń. Boh. prosiła go o wprowadzenie do konspiracji.
[00:44:00] – boh. przystąpiła do konspiracji, złożyła przysięgę w 1943 r. Miała pseudonim „Żaba”. Była na szkoleniu 3-4 razy, mieszkała na Powiślu, oni działali na Kole.
[00:46:00] – uczyła się, jak przenosić meldunek, jak tłumaczyć się przed Niemcami, jak udzielać pierwszej pomocy. Dołączyła do szkolenia chłopców z obsługi broni. Podczas powstania stała na warcie z bronią.
[00:48:00] – boh. miała Niemcom mówić, że była u koleżanki uczyć się niemieckiego. Raz przenosiła broń z kościoła do prywatnego mieszkania. Okoliczności składania przysięgi.
[00:50:00] – wprowadzenie boh. do zespołu konspiracyjnego. Powtarzanie przysięgi czytanej przez kolegę. Ceremonia miała miejsce w prywatnym mieszkaniu. Należała do oddziału na Woli, kolega wprowadzający ją odszedł do partyzantki. Noszenie przez boh. meldunków.
[00:52:00] – należała do oddziału sierżanta „Burzy” Piotra Żytnika. Nikt z rodziny nie wiedział, że boh. jest w konspiracji. Jej brat się ukrywał, bo był na liście niemieckiej. Dowiedziała się o tym, gdy zginął rozstrzelany w Pęcicach. Okoliczności śmierci brata, podróż do lasów sękocińskich w celu uzbrojenia się i powrotu z pomocą do Warszawy.
[00:54:00] – kopanie przez partyzantów własnych grobów, rozstrzelania. Dwór w Pęcicach. 2 sierpnia 1944 r. nastąpiły rozstrzelania. Współczesne obchody i msza święta pod pomnikiem pamięci w Pęcicach.
[00:56:00] – brat Tadeusz Borkowski, ps. „Winkiel”, zginął w wieku 21-22 lat. Wraz z nim zginęło ponad 90 chłopców. Na pomnik złożyli się rodzice. Opis pomnika. Boh. dowiedziała się o śmierci brata, gdy była zagranicą – od ojca, który szukał jej przez Czerwony Krzyż.
[00:58:00] – szukanie przez ojca dzieci biorących udział w powstaniu: córki Lucyny i dwóch synów: Edwarda i Tadeusza Borkowskiego. Edward walczył podczas powstania na terenie elektrowni, potem przeszedł w rejon kompanii boh. Wycofywanie się z Powiśla - boh. jako ostatnia. Edward przeżył, umarł w 2000 r.
[01:00:00] – wybuch powstania, zbiórka na rogu ul. Radnej i Browarnej. Podział kompanii, nazwiska dowódców.
[01:02:00] – zaopatrzenie, sanitariat, biuro wydające komunikaty, harcerstwo, komitety do gaszenia pożarów – wszystko podlegało pod zgrupowanie.
[01:04:00] - boh. była w 1 kompanii pod dowództwem porucznika „Dana”, który urzędował u sióstr w klasztorze na rogu Radnej i Browarnej. Atak od strony ulicy Gęstej, tu jedyny dom murowany zakład garbarskiego, jego właściciel, inżynier [Fajfer] był w konspiracji. W zakładzie byli powstańcy.
[01:06:00] – topografia ulicy Browarnej, na ulicach niemieckie zasieki z drutów kolczastych z pozawieszanymi na nich granatami ręcznymi. Plan odbicia Uniwersytetu Warszawskiego.
[01:08:00] – ukrycie się powstańców w piwnicy Audytorium Maximum. Nieudana próba odbicia UW – oddział pomocy natknął się na warty niemieckie.
[01:10:00] – walki powstańców z Niemcami na Karowej. Wycofanie, przekazanie meldunku przez boh. Wycofywanie się boh. przez Karową i Bednarską.
[01:12:00] – podłużne paki z trupią główką. Wyjście boh. na Audytorium Maximum, zejście na dół, przekazanie przez boh. rozkazu wycofania.
[01:14:00] – pomoc innej grupie partyzanckiej, niemieckie punkty obserwacyjne, pomost z działem, automatami. Reflektor oświetlający praski brzeg. Przybycie 4 kompanii.
[01:16:00] – współczesny pomnik na ulicy Tamka znajduje się w miejscu powstańczej kwatery kompanii boh. Kwaterowali u żony oficera w sztabie Marynarki Wojennej, dowódcy łodzi podwodnych.
[01:18:00] – gościna u pani, rozmiary pokoi i ich podział dla walczących, herbata i kawa. Beczka śledzi znaleziona przez powstańców, odsalanie. Suchary.
[01:20:00] – placówka, której nadano imię „Żaba”, opis okolicy.
[01:22:00] – pałac Czartoryskich od ul. Smolnej, próba zajęcia placówki. Teren od Tamki do ul. Smolnej. W Al. Jerozolimskich muzeum, od niego rewir 2 kompanii pod dowództwem porucznika „Bicza”.
[01:24:00] - porucznik „Antek’, adiutant kpt. Kepara, był chorowity, zaczął gorączkować, nie mógł prowadzić kancelarii i sekretariatu. Przekazanie porucznikowi „Jasiowi”. Upadek Starówki, major „Róg”, narada.
[01:26:00] – porucznik „Bicz” nie został zaproszony, obraził się. 2 kompania składała się z uczniów szkoły z ul. Królewskiej. Produkcja granatów na terenie częściowo zburzonej szkoły. Granaty robili bracia porucznika „Bicza” i jego żona. Przynoszono tam też broń do składania. 2 kompania była najlepiej uzbrojona.
[01:28:00] – obrażony porucznik „Bicz” zebrał wszystkich i chciał uderzać na Czerniaków. Konsultacja rozkazu z kpt. Keparem, który zarządził obsadzenie placówki ludźmi porucznika „Jasia”.
[01:30:00] – „Bicz” jako dowódca zgrupowania, „Krymar”. Nie doszli do Czerniakowa, Niemcy zajęli Mokotów, rozstrzeliwanie ludzi. Rzeź cywilów, matek z dziećmi.
[01:32:00] – wycofanie do ul. Wilanowskiej, 2 kampania zatrzymała się na ul Czerniakowskiej 257. Na ul. Wilanowskiej była przystań rzeczna ze statkiem „Bajka” i kajakami. Nieudana próba dostania się do „Bajki”.
[01:34:00] - przedostawanie się łodziami na drugą stronę rzeki. Ostrzał, silny prąd rzeki i dużo ofiar. Po wojnie boh. dowiedziała się, że matka jest bardzo chora. Wróciła do niej z Anglii przez Lubekę. Repatrianci.
[01:36:00] – oczekiwanie na transport w Lubece. Rejs powrotny, warunki podróży, podróżujący. Dopłynięcie do Polski, bomby z kolcami. W Polsce boh. nie mogła dostać pracy ani dostać do szkoły.
[01:38:00] – brakowało jej dwóch klas do matury. Kuratorium przy ul. Miodowej, wizyta boh. w kuratorium, zaginięcie do dokumentów. Ukończenie zaocznie technikum kolejowego.
[01:42:00] – spotykanie się boh. z kolegami z AK na cmentarzu. Nazwiska [niezrozumiałe]. Porucznik „Lewar”, Jan Piotrowski i boh. prosili księdza o mszę 23 sierpnia za zdobycie Kościoła św. Krzyża.
[01:44:00] – spotkanie kolegi z Kampinosu. Rysowanie klepsydr.
[01:46:00] – ogłoszenia o mszy, rozwieszanie klepsydr, także na drzwiach PKO na ul. Traugutta. Alojzy Graczyk, wachmistrz Piłsudskiego, potem pracował jako główny księgowy.
[01:48:00] – złapanie boh. przez milicjanta przy wieszaniu ostatniej klepsydry na pl. Narutowicza. Boh. powiedziała, że ma pozwolenie, milicjant puścił ją. [01:50:00] – 1947-48 r. Placówka „Żaba” nazwana na cześć boh., która była łączniczką, a jednocześnie należała do grupy bojowej. Zanoszenie meldunków przez boh.
[01:52:00] – skuteczność boh. w przenoszeniu meldunków. Boh. przynosiła szczęście, przewidywała zagrożenie kolegów, wiedziała, którzy zginą, próbowała ich ratować przez zmianę rozkazów dowódców.
[01:54:00] – 1948 r., pierwsza msza za kolegów. Boh. ranna w Powstaniu, historia postrzału boh. w brzuch.
[01:56:00] – łącznik „Kajtuś” miał dotrzeć do boh., uciekł na widok Niemców. Zameldował, że „’Żaba’ chyba zginęła”. Boh. z bronią przeszła przez zarośnięty ogród Czartoryskich, potem piwnicami dalej. Likwidacja szpitala polowego przez Niemców.
[01:58:00] – szpital polowy mieścił się w mieszkaniach na ul. Ordynackiej 11 (11a). Leżących w nim powstańców Niemcy pozabijali. Boh. widziała, jak któryś wyskoczył z balkonu. [++] Boh. piwnicami wdrapała się na górę do Nowego Światu.
[02:00:00] – pocisk „krowa”, „berta”, niewypał. Wyrzutnia pocisków.
[02:02:00] – opis działania wyrzutni pocisków. Omyłkowy atak Niemców na swoich, radość powstańców. Przedostanie się boh. pod ostrzałem Niemców do kolegów stacjonujących w dawnym kinie „Studio”. Została ranna w nogę, sama wyjęła sobie kulę. [++]
[02:06:00] – opatrunek, meldowanie się do dowódcy i radość kolegów z jej powrotu. Po kapitulacji była w obozie Sandbostel stalag XIb, potem zabrana do Bergen-Belsen, a następnie skierowana do Hanoweru do zasypywania torów kolejowych.
[02:08:00] - kolejny obóz – Oberlangen, obóz karny, który miał być wysadzony powietrze. Ten obóz był najgorszy. Poranne pobudki, apele w mrozie, ruda aufzejerka.
[02:10:00] – na śniadanie zabarwiona ciepła woda jako herbata. Ładowanie torfu do wagoników. Pies gryzł każdego więźnia, który się zatrzymywał.
[02:12:00] – obóz polskich podchorążych, trzęsawiska i bagna wokół obozu. Tylko jedna droga dawała dojście do obozu, brak możliwości ucieczki. Na Boże Narodzenie Niemiec przyniósł im choinkę, rzuca nią o podłogę. Wspomnienia domu i rodziców, szloch.
[02:14:00] – podminowanie obozu i druty kolczaste ze skaczącymi iskrami. Wsłuchiwanie się w odgłosy wieszczące wyzwolenie obozu.
[02:16:00] – patrol na motocyklu z karabinem maszynowym. Zawrócenie patrolu, przekazanie informacji o obozie kobiet polskich i żołnierzy AK, który ma być wysadzony w powietrze.
[02:18:00] – meldunek do dowództwa, odbicie obozu, wcześniejsza ucieczka rudej auzfejerki. Potem boh. poszła do szkoły w Haaren – „Maczkowie”, uczyli ich wojskowi.
[02:20:00] - boh. wyszła pierwszy raz za mąż w Holandii w Amsterdamie za p. [Stanickiego], po jego śmierci za Buraczewskiego. Pierwszy mąż był w dywizji gen. Maczka, boh. też była w tej dywizji.
[02:22:00] – małżeństwa dostawały mieszkania, cały dzień spędzało się w pułku, na ćwiczeniach. Wyjazd do Anglii, rozwiązanie dywizji. Szkoła boh., zaliczenia.
[02:24:00] – choroba matki i powrót do Polski, mąż nie chciał jechać do Polski, był oficerem, boh. miała wrócić lub mąż dojechać.
[02:26:00] – mąż przyjechał z UNRRa. Ślub w Urzędzie Stanu Cywilnego, nazajutrz mąż wrócił do Anglii. 1948-49 rok. Problemy męża z powodu członkostwa w Polskich Siłach Zbrojnych, niemożność dostania pracy. Dzięki koledze dostał posadę pracownika socjalnego w Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Mąż umarł w 1956 r. Drugi mąż był cywilem i boh. żałuje, że za niego wyszła, błędy młodości.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.