Filozof Stanisława
Stanisława Filozof z d. Malec (ur. 1937, Pawłów) – jej rodzice zajmowali się rolnictwem, ojciec zmarł w 1939 roku tuż po wybuchu wojny. 1 kwietnia 1944 podczas napadu na wieś nacjonaliści ukraińscy zamordowali starszą siostrę pani Stanisławy, Zofię, oraz jej narzeczonego Franciszka Jarosławskiego. Pani Stanisława wraz z młodszą siostrą zostały uratowane przez sąsiada-Ukraińca. Po tej zbrodni rodzina uciekła z Pawłowa do Woli Roźwienickiej. W 1946 roku rodzina Malców wyjechała na Ziemie Odzyskane do wsi Opoczka. Pani Stanisława została nauczycielką i mieszka obecnie w Mościsku koło Dzierżoniowa.
więcej...
mniej
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1937 r. w Pawłowie w woj. tarnopolskim.
[00:00:27] Rodzice byli rolnikami, pochodzili z Pawłowa. Ojciec zmarł po wybuchu wojny i matka została z piątką dzieci – ucieczka przed banderowcami w 1944 r. Wspomnienia rodzinnej wsi.
[00:02:24] Przedstawienie rodziców: Marii i Stanisława. Boh. była najmłodszą z pięciu sióstr, Zofia zginęła podczas napadu banderowców. Po śmierci ojca matce pomagały w gospodarstwie starsze siostry – zbieranie runa leśnego.
[00:05:12] Okoliczności śmierci pierwszego męża matki – duże koszty leczenia. Ojciec był starszy od matki o 30 lat i miał dorosłe dzieci – relacje w rodzinie. Ojciec nie ukończył budowy nowego domu.
[00:11:05] Początek wojny – niemiecki samolot ostrzelał siostrę wyprowadzającą krowy na pastwisko.
[00:12:40] Wspomnienia z dzieciństwa, zabawy dzieciaków – karuzela na kieracie, okoliczności kopnięcia przez źrebaka. Zabawy na zalanej wodą łące. Stosunki polsko-ukraińskie, we wsi był kościół i cerkiew.
[00:17:52] Kazanie w cerkwi podburzające ludność ukraińską. 1 kwietnia 1944 banderowcy napadli na wieś – wcześniejsze informacje o mordach popełnianych na Polakach. 1 kwietnia zamordowano w Pawłowie 39 osób. Matki tego dnia nie było w domu, najstarszą siostrę Katarzynę Niemcy wywieźli na roboty. Siostra Zofia, urodzona w 1928 r., była krawcową, we Lwowie poznała Franciszka Jarosławskiego i przyjechała z nim do Pawłowa. Zabójstwo Franciszka Jarosławskiego i ciężkie zranienie ciężarnej Zofii Malec. Banderowcy chcieli zabić młodsze dzieci, ale interweniował sąsiad Ukrainiec. Siostry pobiegły do sąsiada Kutuna, który nie wypuścił ich z domu. Rankiem siostra Zofia już nie żyła, została dobita strzałem w głowę. [+]
[00:27:43] Po kilku dniach matka wróciła do domu ze Lwowa. Na stacji w Chołojowie spotkała znajomych i dowiedziała się, że jej dzieci nie żyją. W domu matka zobaczyła ciała córki i jej narzeczonego. Rodzina ukrywała się, spędzając noce w różnych miejscach. Po kilku tygodniach przyjechał znajomy, który zabrał rodzinę do Radziechowa – zostawienie dzieży z zaczynionym ciastem. Na drugi dzień matka przyjechała z żołnierzami po rzeczy, ale dom był okradziony. [+]
[00:34:47] Po kilku dniach w Radzichowie rodzina wyjechała do Lwowa – bombardowanie dworca kolejowego. Stan siostry Antoniny po nalocie – wyjazd lorami na zachód, dotarcie do Jarosławia. W Woli Roźwienickiej mieszkała rodzina matki – zamieszkanie w domu po Ukraińcach, którzy wyjechali na wschód. Rodzina mieszkała w Woli Roźwienickiej przed dwa lata, w 1946 r. przeniesiono się do Opoczki na Ziemiach Odzyskanych, gdzie zajęto gospodarstwo po Niemcach.
[00:38:24] Boh. ukończyła szkołę podstawową i Liceum Pedagogiczne w Świdnicy. Po skończeniu liceum podjęła pracę w szkole w Mościsku, pracując ukończyła studia.
[00:39:10] Najstarsza siostra wróciła z robót przymusowych w 1945 r., matka zostawiła ją z młodszymi dziećmi, a sama pojechała na Ziemie Odzyskane w poszukiwaniu domu – wyjazd po żniwach do Opoczka. Siostra pracowała u bauera, gospodyni źle traktowała robotników przymusowych, jej mąż starał się im pomagać. Po wkroczeniu Armii Czerwonej siostra z koleżanką, Francuzką, schowały się przed żołnierzami w stercie gnoju. W tym czasie zgwałcono gospodynię i jej córki. [+]
[00:43:43] 1 kwietnia 1944 r. banderowców do domu przyprowadził sąsiad Iwan Przystański. Po wkroczeniu oddziałów radzieckich członkowie rodziny Przystańskich zostali zabici przez czerwonoarmistów. Sąsiad Kutun, u którego boh. się schroniła, był Ukraińcem.
[00:47:35] Siostra matki wyszła za Ukraińca i mieszkała koło Sokala. Nie wiedząc o zbrodni i wyjeździe rodziny szukała ich przez Czerwony Krzyż. W latach 50. matka wysyłała paczki żywnościowe siostrze, która została na Ukrainie. Losy przyrodniego rodzeństwa – nawiązanie kontaktu z przyrodnim bratem – wizyta matki na Ukrainie w latach 60. Boh. pierwszy raz była na Ukrainie w 1970 i 2003 r.
[00:53:24] Boh. będąc w Pawłowie poszła do rodzinnego domu ze swoim przyrodnim bratem – przyjęcie przez ukraińską rodzinę, która tam mieszkała. W sadzie rosły jabłonie sadzone przez ojca. Podróże po Ukrainie – przepustki wydawane przez milicję w 1970 r. Boh. będąc we Lwowie rozmawiała z bratem po polsku – uwaga poczyniona przez Ukrainkę.
[00:59:06] Powrót matki do domu w kwietniu 1944. Pogrzeb siostry i jej narzeczonego odbył się bez księdza, którego zamordowali banderowcy – przyrodnie siostry bały się przyjść na uroczystość. W 2003 r. boh. nie odnalazła grobu siostry na zaniedbanym cmentarzu. [+]
[01:01:33] Siostry boh. były chorowite, boh. opowiedziała matce o przebiegu zbrodni. Sąsiad, Polak, przyszedł pod dom zobaczyć, co się dzieje i Ukraińcy zastrzelili go wychodząc. [+]
[01:03:50] Podczas napadu zamordowano 39 osób, pan Grzeszczuk z Dzierżoniowa napisał książkę o napadzie i wymienił nazwiska zamordowanych. Boh. składała zeznania w IPN we Wrocławiu. Po przyjeździe na Ziemie Odzyskane matka wyszła za mąż, zmarła w 1973 r.
[01:06:46] Pogrzeby ofiar napadu odbyły się wcześniej niż pogrzeb siostry.
[01:07:33] Rozważania na temat ukraińskiego nacjonalizmu i możliwości pojednania. Antoni Grzeszczuk był w polskiej samoobronie i opowiadał boh. o tym, co się działo na Wołyniu. Wrażenia z pobytu na Ukrainie w 2003 r., dom Przystańskich był opuszczony, u Kutunów mieszkali krewni.
[01:11:57] Przejawy traumy – koszmarne sny. Mieszkając w Woli Roźwienickiej boh. bała się, że matka ją zostawi – wyprawy do Jarosławia. Boh. poszła do szkoły i przed wyjazdem na zachód ukończyła dwie klasy. Przez jakiś czas we wsi mieszkali radzieccy żołnierze – w domu kwaterowało dwóch czerwonoarmistów. Sasza mył się w przeręblu.
[01:17:56] Siostra Antonina straciła mowę podczas nalotu na Lwów i zaczęła mówić dopiero po kilku latach.
[01:18:40] W domu w Opoczku już nie było Niemców, ale matka i siostra spotkały ich wcześniej. Wyjazdy Niemców z okolicy. W Makowicach był pałac, w którym mieszkali Rosjanie, w majątku pracowali Niemcy, którym nie pozwolono wyjechać. Jeden z nich kilka razy uciekał, ale go łapano – samobójstwo chłopaka. Potem w majątku zrobiono PGR. W 1956 r. ostatni Niemcy wyjechali. Jedna z Niemek wyszła za Michała Terlikowskiego – wyjazd rodziny do Niemiec w latach 70.
[01:23:30] W Dzierżoniowie po wojnie mieszkało wielu Żydów. Boh. znała Marię Goldman, polonistkę, Żydówkę, która pomagała młodym nauczycielom. W 1968 r. wyjechała z Polski.
[01:26:28] Szkoła po wojnie – boh. nie opowiadała o swoich przeżyciach. Rozważania na temat przekazywania wspomnień młodszym pokoleniom. Spotkania Kresowiaków, wydawnictwa tematyczne.
[01:31:20] Mąż boh. urodził się w Lublinie, był wychowankiem domu dziecka, adoptowanym przez wychowawcę placówki, Aleksandra Wieliczko. Matka męża zmarła na gruźlicę, a ojciec oddał dzieci do ochronki.
[01:34:25] W Pawłowie mieszkał poeta Kornel Ujejski, który ufundował we wsi pomnik po zniesieniu pańszczyzny. Popiersie poety, znajdujące się we Lwowie, zostało oddane przez Rosjan i obecnie znajduje się w Szczecinie.
więcej...
mniej