Anna Wygrzywalska (ur. 1938, Gorlice) przeżyła okupację niemiecką w rodzinnym mieście, mieszkając z rodziną obok „Szklarczykówki” – siedziby niemieckiej żandarmerii. W latach 50. ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Marcina Kromera i rozpoczęła pracę jako sekretarka w Sądzie Rejonowym w Gorlicach. Działaczka Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Gorlickiej. Kolekcjonerka pamiątek rodzinnych oraz dotyczących lokalnej historii.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1938 r. w Gorlicach. Prezentacja rodziców: Antoniny i Franciszka.
[00:00:35] Rodzina matki mieszkała na Górze Boczoniowej, dziadek Boczoń zajmował się rolnictwem. Ojciec pochodził z rzemieślniczej rodziny zajmującej się rymarstwem. W okresie międzywojennym pojechał do pracy do Warszawy, ale wrócił do Gorlic i otworzył zakład rymarski. Siostra dziadka Wygrzywalskiego prowadziła zakład krawiecki i szyła pikowane kaftany.
[00:05:26] Dziadek podczas I wojny walczył na froncie włoskim. Po przejściu frontu ksiądz Świeykowski poprosił dziadka Jana Boczonia o ziemię na założenie cmentarza wojennego. Sylwetka księdza Świeykowskiego, kolekcjonera motyli, wojennego burmistrza miasta w latach 1914-1915. Boh. gromadzi materiały dotyczące przeszłości rodziny i miasta.
[00:13:30] Do sąsiadki przyjechał pan Kolażyk, Czech, z prośbą o kwiaty, które chciał złożyć na grobie brata pochowanego na cmentarzu wojennym w Gorlicach – znalezienie przez dzieci, bawiące się nad rzeką Ropą, szkieletu z identyfikatorem.
[00:18:37] Warunki życia rodziny przed wojną. W domu mieszkały trzy rodziny – w 1934 r. zamieszkała tam rodzina (żydowska), która przyjechała z Lipska – zastrzelenie ich przed domem.
[00:20:47] Do ojca przychodzili Niemcy z pobliskiego posterunku w „Szklarczykówce”. Jeden z nich, mający córkę w wieku boh., zapytał czy można z niej zdjąć miarę, by krawcowa, Żydówka, uszyła coś dla jego córki – wizyta na posterunku. Żydówka została później zastrzelona. [+]
[00:23:22] Siostra zanosiła jedzenie Żydom zgromadzonym w „Buciarni”. Na cmentarz żydowski przyjeżdżały furmanki ze zwłokami – pochówek w zbiorowej mogile. Boh. jako dziecko chodziła na kirkut.
[00:26:20] Podczas uroczystości z okazji 650-lecia powstania miasta boh. pokazała gościom z Izraela Szlomo Halberstamowi i panu Moskovitzowi swoje albumy „żydowskie”. Rodzina mieszkała w domu Żyda Gebla, fajczarza. Historia zdjęcia z fajką.
[00:30:54] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany i był w Samborze – powrót do domu.
[00:32:07] Wspomnienia z dzieciństwa – sąsiedztwo „Szklarczykówki”, siedziby żandarmerii niemieckiej.
[00:34:23] Żyd, lekarz, przyszedł z getta po płaszcz. Żydzi dawali ojcu rzeczy na przechowanie – konieczność przeprowadzki z powodu budowy drogi. Okoliczności wejścia w posiadanie fajek pana Gebla. Jego syn został wywieziony na Syberię, po wojnie mieszkał w Bydgoszczy. Pan Tannenbaum także został wywieziony, po wojnie wrócił do Gorlic, skończył prawo i prowadził kancelarię adwokacką. Jego ojciec prowadził przed wojną garbarnię. W 1968 r. Tannenbaum wyjechał do Francji, potem do Izraela. Po wojnie w Sączu Peller, Żyd, zajmował się nastawianiem złamań.
[00:42:37] W domu przy ul. Podkościelnej pracowała Antosia, którą złapano podczas łapanki i wywieziono na roboty. Do domu przylegał warsztat ślusarski Stanisława Bergera, który współpracował z partyzantką.
[00:45:45] Po I wojnie w mieście wybudowano sześć „centralek”, jedną koło domu boh. – opis budynku wzniesionego przez włoskich jeńców.
[00:47:55] Podczas nalotów gromadzono się w piwnicach sąsiedniej kamienicy. Wkroczenie Armii Czerwonej do miasta – zakwaterowanie żołnierzy w domu.
[00:50:20] Boh. rozpoczęła naukę po wojnie – picie tranu przez dzieci. Wspomnienie nauczycielek: pani Kochańskiej i Przyłęckiej, kierowniczki Szkoły Ćwiczeń, w której uczyli uczniowie, mieszczącego si w tym samym budynku, Liceum Pedagogicznego.
[00:53:30] Wspomnienie Pierwszej Komunii – poczęstunek po uroczystości. Boh. dostała od chrzestnego bursztynowy krzyżyk.
[00:55:17] Nikt z rodziny nie emigrował, ale boh. jest w posiadaniu dokumentu, który musiał należeć do osoby wyjeżdżającej do Ameryki.
[00:56:16] Zniszczenia miasta po I wojnie – zburzone domy i kościół. Zniszczenia po II wojnie. Ucieczka Rosjan z miasta w czasie I wojny.
[00:57:25] Boh. nie pamięta zabawek z dzieciństwa. Warunki życia po wojnie. Podczas okupacji zabito świnię – okoliczności przewiezienia jej do domu. Sposoby przechowywania żywności. Elektryfikacja miasta pod koniec lat 40. Rodzina korzystała ze studni.
[01:03:27] W sąsiedztwie żydowskiego domu był skład trumien – reakcja boh. na widok człowieka wychodzącego z trumny. Drugim budynkiem była lodownia, w której trzymano lód na potrzeby szpitala – wykorzystanie obiektu przez czerwonoarmistów.
[01:06:00] Wspomnienie doktora Otęskiego. Leczenie domowymi sposobami – syrop z cebuli, zioła. Jedzenie – placki pieczone na blasze, sery.
[01:07:45] Cmentarz żydowski został zniszczony podczas okupacji – z macew zrobiono schody do „Szklarczykówki”. W latach 60. macewy wróciły na cmentarz – część wpadła do potoku podczas przewożenia. W budynku straży ułożono podłogę z macew. W mieście były dwie synagogi, jedną zamieniono na magazyn, księgi spalono.
[01:11:40] W 1947 r. wysiedlano Łemków – boh. widziała furmanki z przesiedlanymi. Niektórzy chowali się przed wywózkami w lasach. Ciotka, krawcowa, wyjeżdżała z towarem na jarmarki do łemkowskich wsi. Ciotka miała w okolicy trzydzieścioro chrześniaków.
[01:14:08] W 1952 r. do miasta przyjechało czterech Greków, którzy mieszkali w domu dziecka i chodzili do szkoły. W klasie tuż po wojnie były dzieci w różnym wieku.
[01:15:52] Słuchanie wiadomości z „kołchoźnika”. Boh. brała udział w pochodach pierwszomajowych. Atmosfera w liceum im. Kromera. Łaciny uczył prof. Rusinek, rosyjskiego prof. Utiechina, która miała na ręku wytatuowany numer z obozu koncentracyjnego. Wspomnienie egzaminu maturalnego.
[01:23:36] Po ukończeniu liceum boh. podjęła pracę w gorlickim sądzie w pionie karnym, pracowała tam do emerytury. Charakter najczęstszych spraw karnych. Propozycja pracy u sekretarza Komitetu Powiatowego PZPR, Stanisława Musiała – porada mecenasa Tannenbauma.
[01:29:43] Wiadomość o wprowadzeniu stanu wojennego – sytuacja w sądzie. Boh. widziała w kościele milicjantów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.