Roman Lipiec ps. „Adam” (ur. 1925, Poznań) pochodzi z rodziny robotniczej. Podczas Powstania Warszawskiego był starszym strzelcem w Zgrupowaniu „Zaremba-Piorun” w Śródmieściu Południowym. Po kapitulacji powstania przebywał w Stalagu 344 w Lamsdorf (Łambinowicach), następnie w obozie XVIIIC w austriackim Markt Pongau (obecnie St. Johann im Pongau). Po powrocie do Polski ukończył szkołę oficerską, ale został zwolniony z wojska za akowską przeszłość. Pracował przez 45 lat w Kombinacie Budownictwa Miejskiego Warszawa-Wschód. Mieszka w Warszawie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1925 r. w Poznaniu.
[00:00:24] Matka pochodziła z zaboru pruskiego, ojciec z Kongresówki. Przed wojną pracował jako ślusarz w Zakładach Cegielskiego, gdzie ceniono jego umiejętności. Podczas I wojny pracował w Berlinie. Matka zajmowała się domem.
[00:04:00] W 1939 r. boh. skończył szkołę, należał do harcerstwa – wakacje w lesie koło Mosiny nad Wartą – organizacja obozu. [Boh. śpiewa piosenkę, która powstała na obozie].
[00:08:00] Rodzina mieszkała niedaleko lotniska Ławica – bombardowanie 1 września. Na lotnisku nie było polskich samolotów wojskowych. Po bombardowaniu wystartował samolot pasażerski, który odleciał w kierunku Warszawy. 2 września rodzina uciekła z domu w pole – walka polskiego samolotu. Okoliczności ewakuacji do Warszawy, atak na dworzec we Wrześni – walka powietrzna. Bombardowanie Słupcy i Konina, gdzie rodzina musiała wysiąść z pociągu – piesza droga w kierunku Warszawy. Kuzyn Edward Chudziński służył w artylerii przeciwlotniczej i dostał się do niewoli, z której został zwolniony za zestrzelenie niemieckiego samolotu. [+]
[00:15:15] Boh. miał pięć sióstr. Rodzina dotarła do Ożarowa, gdy Niemcy już atakowali Warszawę. Nocleg we wsi Chruślin – odgłosy walki. Na plantacji pomidorów stała polska artyleria – ostrzelanie niemieckiego motocykla i furmanki z uciekinierami. Rodzina zatrzymała się w domu państwa Kraków w Błoniu, stodołę zajął niemiecki pluton żandarmerii. Jeden z żołnierzy, Otto Hein, interesował się starszą siostrą boh. Incydent z krową i drutem telefonicznym. W sąsiedniej wilii zatrzymał się Adolf Hitler jadący na defiladę do Warszawy. Otto Hein pomógł rodzinie wyjechać do Warszawy na początku października. [+]
[00:23:45] Boh. widział grupę Żydów, którzy sprzątali rynek w Błoniu. Ubiór Żydów. [+]
[00:26:18] Podczas okupacji rodzina mieszkała przy ul. Leszczyńskiej 14 – zniszczenie domu podczas powstania. Rozważania na temat klęski w 1939 r., nadzieje na pomoc Francji i Anglii. Jeden z kolegów boh. trafił w 1939 r. przez Rumunię do Francji, potem wraz ze swoim oddziałem był internowany w Szwajcarii. Opinia na temat postaw Francuzów podczas wojny.
[00:32:40] Zachowanie Niemców podczas okupacji. Wypoczynek w Lasku Bielańskim – spotkanie niemieckich żołnierzy z przenośnym radioodbiornikiem. Reakcja po napaści Niemiec na Związek Radziecki. Sowiecki nalot na Warszawę w czerwcu 1941 r.
[00:36:50] Występy „Trupy Kamilli” na Placu Napoleona – powietrzne akrobacje, oraz Cyrku Buscha, który postawił namiot na Wybrzeżu Kościuszkowskim – wspomnienie spektaklu. Boh. był kilka razy w kinie – niemiecka propaganda. Boh. nie wiedział o egzekucjach w Palmirach. Spóźniona informacja o zbrodni w Wawrze.
[00:43:50] Okupacyjna rzeczywistość – zapach chleba, wspomnienie ukradzionego bochenka. Boh. pracował w firmie Farma-Chemia przy ul. Bielańskiej, gdzie produkowano kremy, chemik-Żyd mieszkał w getcie, skąd przychodził do pracy. Boh. nauczył się robić kremy. [+]
[00:46:50] Getta pilnowali Łotysze – sytuacja Żydów, głód. W 1940 r. boh. był świadkiem łapanki przeprowadzonej przez niemieckich żołnierzy – reakcja żydowskich chłopaków. Boh. miał żydowskich znajomych w Armii Krajowej.
[00:50:40] Ojciec pracował w Zakładach Hermann Göring i ausweis ratował go przed wywiezieniem na roboty. Brutalność Niemców. Zamach na Cafe Club przeprowadzony przez Gwardię Ludową.
[00:53:15] Trudności we wstąpieniu do Armii Krajowej – pomoc kolegi Mietka Jasińskiego. Przysięga złożona w obecności dowódcy plutonu ps. „Sylwester”, zastępcy Stefana Rubika ps. „Wiktor” i drużynowego Henryka Guzika ps. „Wacek” – pseudonim przyjęty przez boh. Zranienie podczas akcji – pomoc finansowa ze strony organizacji. Powody, dla których boh. nie opowie o tej akcji.
[00:55:44] [Brak obrazu]
[00:56:38] Boh. brał udział w napadach na urzędy gminy na Okęciu i Młocinach, gdzie spalono akta, oraz akcji likwidacji agenta gestapo na ul. Wiatracznej. Wykrycie przez Niemców radiostacji na Tamce. Podłączenie się polskiej radiostacji do ulicznej szczekaczki. Niemieckie gazety wydawane podczas okupacji.
[01:00:40] Przy ul. Dobrej był niemiecki szpital, w którym leczono rannych na froncie wschodnim, w tym żołnierzy z odmrożeniami. Niemcy rekwirowali futra i kożuchy przechodniom na ulicach. Sukcesy Niemiec na zachodzie Europy w początkowej fazie wojny.
[01:04:08] Sowieckie naloty na Warszawę – niecelne bombardowania, niemiecka obrona przeciwlotnicza. [+]
[01:07:11] Pierze z getta na Powiślu w Niedzielę Palmową 1943 r. [+]
[01:09:00] Uzbrojenie podczas powstania w Warszawie. Wszyscy w plutonie mieli broń – szkolenia wojskowe na terenie Radości. W drużynie było dwóch braci Karpińskich: „Szczęsny” i „Lis”, ich ojciec-policjant pożyczał broń na szkolenia. Organizacja konspiracyjnych spotkań – w mieszkaniu Mietka Jasińskiego zamieszkała „kuzynka” Basia, która okazał się ukrywaną Żydówką. W mieszkaniu ukrywano także jej ojca, obydwoje przeżyli okupację.
[01:14:25] W plutonie było czterdziestu pięciu chłopaków, w 2018 roku żył tylko boh. Mietek Jasiński został ciężko ranny podczas powstania.
[01:15:10] Oczekiwanie na wybuch powstania. Boh. brał udział w kopaniu okopów zarządzonym na Bielanach przez Niemców – specyfika obrony przed czołgami.
[01:17:45] Stan gotowości 29 lipca 1944 – boh. poszedł do dziewczyny mieszkającej przy ul. Dobrej – obserwacja walki samolotów nad Wisłą. Zbiórka na ul. Smulikowskiego, gdzie był magazyn broni – pobranie pistoletów. Dzięki „Tygrysowi” broń została przewieziona tramwajem do Centrum. Boh. i koledzy zostali wyznaczeni do pilnowania broni w mieszkaniu pani Gądziorowskiej – napad na Niemca, obawa przed represjami. Wspomnienie kolegi Janka Iwanowskiego.
[01:27:48] 1 sierpnia rano boh. nie wiedział, że powstanie wybuchnie. Jesienią 1943 ukończył szkolenie i został starszym strzelcem. Dwaj koledzy wyszli, by pożegnać się z rodzinami, Jan Iwanowski nie wrócił i dowódca rozkazał, by go odszukać i zastrzelić. Punkt koncentracyjny przy ul. Hożej – przyjazd powstańców z Legionowa.
[01:32:18] Wybuch powstania – walka na ul. Hożej, boh. zdobył hełm i karabin. Incydent z rannym niemieckim żołnierzem – odesłanie go do Niemców. Kupowanie broni przed powstaniem. Kłopoty z amunicją podczas walki. Zaproszenie na kolację przez zakonnice. [+]
[01:42:30] Boh. brał udział w patrolu – dotarcie na ul. Emilii Plater, gdzie 1 sierpnia przed godziną „W” doszło do starcia z Niemcami, którzy rozstrzelali kilku powstańców.
[01:45:48] Akcja podczas okupacji – boh. brał udział w wymierzeniu sierżantowi Szufie, dawnemu legioniście, kary pięćdziesięciu pał za opowiadanie o konspiracji. Spotkanie podczas powstania, ostrzał ulicy Kruczej – odgłosy wydawane przez pociski z wyrzutni rakietowych, które powstańcy nazywali krowami. Mietek Jasiński został ranny odłamkami.
[01:56:15] Boh. był na stanowisku przy barykadzie, Jurek Karpiński przeprowadzał grupę niemieckich jeńców i został postrzelony przez snajpera. Bombardowanie pozycji powstańczych przez Luftwaffe.
[02:00:00] Msza polowa przy ul. Poznańskiej – przysięga ochotników. Karą za gwałt było rozstrzelanie.
[02:01:12] Boh. spotkał na Powiślu kolegę Iwanowskiego ps. „Iwan” i zaproponował mu przejście do Śródmieścia – tunel w Alejach Jerozolimskich. Jeden ze spadochronów z pomocą dla powstańców zaczepił się na kościele św. Piotra i Pawła – śmierć powstańca ps. „Czar”. „Iwan” dokonał kradzieży i został przekazany żandarmerii, potem zniknął. Jedzenie podczas powstania. [+]
[02:08:14] Sytuacja pod koniec powstania – uzbrojenie. Zmasowany ostrzał moździerzy, podczas którego nikt z kolegów nie został ranny. Wypłata żołdu – 20 dolarów na trzech. Ubranie przed pójściem do niewoli. Pod koniec walk zastrzelono jednego z powstańców i ukradziono mu legitymację akowską. Wrogość wobec powstańców.
[02:15:10] Boh. wychodził z miasta 5 października – rozbrojenie. Idąc do niewoli nie miał menażki ani łyżki – przejście do Ożarowa, gdzie jeńców umieszczono na terenie fabryki kabli. Posiłek w obozie.
[02:17:15] Tuż przed końcem wojny boh. był w Kaprun w Alpach, gdzie drążono tunele w skałach – wypadek maszyny. Powrót do obozu w Markt Pongau.
[02:20:47] Po wyzwoleniu obozu boh. z kilkoma kolegami poszedł w góry – wyprawa do Bischofshofen i zdobycie 15 kg. fasoli. Napotkany przy drodze jeniec Rosjanin częstował boh. konserwą. Gotowanie zupy w obozie – kłopoty żołądkowe. Na stacji stała cysterna ze spirytusem – śmierć z powodu zatrucia alkoholem. Jedzenie od Amerykanów. [+]
[02:26:35] Boh. był w obozie do sierpnia 1945 – wyjazd do Polski organizował sierżant Szczotkowski, żołnierz Berlinga, który brał udział w walkach o Warszawę i dostał się do niemieckiej niewoli. Boh. poznał Griszę ze Smoleńska, który dał mu ikonę Matki Boskiej, z którą nie mógł wrócić do kraju. Wyprawy do wąwozu Lichtensteinklamm – połów pstrąga.
[02:32:11] Po powrocie do Polski boh. skończył szkołę oficerską, ale został zwolniony z wojska za akowską przeszłość. Pracował przez 45 lat w Kombinacie Budownictwa Miejskiego Warszawa-Wschód.
[02:33:06] Podczas okupacji urodziła się najmłodsza siostra boh. Po wojnie ojciec pracował przy budowie Mostu Śląsko-Dąbrowskiego. Recepta na długowieczność.
[02:35:00] Boh. recytuje wiersz o powstaniu warszawskim, napisany przez kolegę z batalionu, który zginął w sierpniu. Ostatni wers dopisał boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.