Halina Cieszkowska z d. Chlistunow (ur. 1921, Mińsk Litewski) – córka sędziego i adwokata Piotra Chlistunowa, w okresie gimnazjalnym mieszkała w Warszawie i kilku miejscowościach podwarszawskich: Konstancinie, Radości, Falenicy, Świdrze, Klarysewie. Działała w harcerstwie, była jedną z założycielek 9 Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej w prywatnym gimnazjum Julii z Jankowskich Statkowskiej. Po maturze w roku 1938 pracowała jako urzędniczka, by zdobyć pieniądze na opłacenie studiów, ale plany edukacji pokrzyżował wybuch wojny. Okres okupacji niemieckiej spędziła wraz z rodzicami i młodszym bratem Jerzym w Klarysewie, w posiadłości należącej do państwa Lewkiewiczów. Stamtąd jeździła na tajne komplety zorganizowane przez Uniwersytet Warszawski (jednym z jej wykładowców na studiach historycznych był profesor Tadeusz Kotarbiński). Na przełomie roku 1940/1941 włączyła się w działalność konspiracyjną Związku Walki Zbrojnej, od 1942 roku działała w Armii Krajowej, gdzie była kolporterką oraz łączniczką Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK w grupie „Edward” płk. Edwarda Pfeiffera. W czasie Powstania Warszawskiego pełniła rolę gońca i łącznika w Plutonie Łączności Dowództwa Obwodu I Warszawa-Śródmieście Północ. Po kapitulacji powstania trafiła do obozu-szpitala wojskowego w Zeithein (Stalag IV B). Do Polski wróciła w maju 1945. W 1948 roku ukończyła studia pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim i uzyskała tytuł magistra filozofii. Przez wiele lat pracowała z młodzieżą prowadząc w szkołach dodatkowe zajęcia literacko-teatralne. W czasie stanu wojennego została zwolniona z pracy w Technikum Elektroniczno-Mechanicznym im. M. Kasprzaka za antykomunistyczne akcenty w wychowaniu młodzieży. Swoje wspomnienia oraz opowiadania drukowała w „Płomyku”, „Za i przeciw”, „Stolicy”, „Słowie Powszechnym”. Jej książka „Wizytówki Warszawy” otrzymała w 1993 roku nagrodę Prezydenta Stolicy. Halina Cieszkowska podejmowała inicjatywy społeczne: była współzałożycielką klubu seniora w swojej parafii, a jej współpraca z niemieckim lekarzem dr G. Bekkerem, założycielem pojednania niemiecko-polskiego w Saksonii, stała się początkiem inicjatywy na rzecz upamiętnienia szpitala wojskowego w Zeithein (efektem współpracy była m.in. ekshumacja pochowanych w Zeithein powstańców). Od początku lat 90. pracuje jako wolontariuszka w archiwum Ośrodka KARTA.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1921 r. w Mińsku Litewskim.
[00:00:55] Przyjazd rodziny do Polski w 1921 r. Wychowanie w duchu patriotycznym, kult Marszałka Piłsudskiego. Dziadkowie mieszkali na Litwie, dziadek był Niemcem, babcia Litwinką – wspomnienie ich domu na Kresach.
[00:05:04] Nastroje przed wybuchem wojny, polska propaganda. Wybuch wojny zastał boh. w Józefowie, niektórzy harcerze z jej drużyny byli w Warszawie i pomagali podczas obrony miasta. Sposoby ochrony przed bombardowaniami – nalot niemieckich myśliwców. Pomoc żołnierzom kampanii wrześniowej.
[00:09:44] Podczas okupacji boh. mieszkała wraz z rodziną w Klarysewie w domu państwa Lewkiewiczów – starania o wstąpienie do konspiracji, pomoc koleżanki Barbary Lewkiewicz, która należała do Armii Krajowej. Wyprawa do Belwederu na pomoc Marszałkowi Piłsudskiemu – boh. i Basia Lewkiewicz zostały złapane przez niańkę na stacji w Konstancinie. Spotkanie po latach z córką Piłsudskiego, Jadwigą. Postawa rodziny Lewkiewiczów podczas okupacji.
[00:19:18] Boh. była łączniczką Edwarda Pfeiffera ps. „Radwan”. Zdobycie Prudentialu przez powstańców – polska flaga na szczycie budynku.
[00:20:38] Atmosfera przed wybuchem powstania. Boh. przyjaźniła się z Tadeuszem Lewandowskim – prośba o opiekę nad jego siostrzenicą. Wyjazdy do Warszawy po podziemne gazetki. Boh. podczas okupacji pracowała w przedszkolu – wpis w kenkarcie.
[00:26:00] Przed wybuchem powstania boh. spotkała się z Tadeuszem Lewandowskim – incydent z nowym garniturem i jajkami ze sklepu państwa Sobotów.
[00:29:38] Nastrój boh. w chwili wybuchu powstania, zadania łączności – postawa rodziców, miejsca koncentracji w Warszawie. Dowódcą plutonu łączności był Konstanty Relich – jego stosunek do podkomendnych.
[00:34:45] Boh. idąc do powstania spakowała wizytową sukienkę, która zaginęła podczas bombardowania. [+]
[00:36:20] Pierwszej nocy powstania boh. poszła z meldunkiem na ul. Kruczą – brak umundurowania, powstańcze hasła. Przejście boh. przez Aleje Jerozolimskie. Powrót do kwatery przy ul. Jasnej – polskie flagi. [+]
[00:43:20] Bombardowania miasta – zachowanie budynku po wybuchu. Cisza po kapitulacji powstania. [+]
[00:46:50] Po upadku powstania koleżanki z plutonu trafiły do niewoli. Zachowanie ludności cywilnej Warszawy wobec powstańców.
[00:48:32] Obecny stan zdrowia boh. po zerwaniu ścięgien.
[00:49:52] Pod koniec powstania brat boh. został ranny i leżał w szpitalu powstańczym przy ul. Brackiej – decyzja o wstąpieniu do kompanii sanitarnej i pójściu do niewoli razem z rannymi. Wyjazd do szpitala jenieckiego w Zeithein – reakcja niemieckiego lekarza na widok kobiet. Życie w obozie – możliwość nauki, boh. uczyła historii. Wyjazd ze szpitala po zakończeniu wojny – droga do Polski, kamuflaże ze względu na Rosjan. [+]
[00:55:17] Doświadczenia z sowietami. Boh. jako dziecko pojechała z matką do Mińska Litewskiego, by odwiedzić dziadków. Rozważania na temat sąsiedztwa Niemców i Rosjan.
[00:59:26] Boh. po wojnie ukrywała swoją powstańczą przeszłość – tłumaczenie, że udział w powstaniu był przypadkowy. Boh. pracowała w szkole im. Kasprzaka i podczas stanu wojennego została z niej wyrzucona. Boh. opowiadała uczniom o Katyniu, w bibliotece wisiał portret smutnego Mickiewicza – tajemnica obrazu. Podtrzymywanie kontaktów z dawnymi uczniami – jeden z nich, Adam Baliński, zginął tragicznie w niewyjaśnionych okolicznościach.
[01:09:45] Boh. nic się nie śni. W pamiętniku z okresu powstania są daty zrzutów alianckich. Jedną z powstańczych kwater był sklep papierniczy przy ul. Widok, skąd boh. wzięła notes – odczytanie wpisu „Radwana”.
[01:16:38] Atmosfera domu w Klarysewie podczas okupacji. Narzeczony boh., Kazik, był w Kedywie i wykonywał wyroki śmierci, brat działał w dywersji – ukrywanie broni. Zranienie i aresztowanie Kazika na Placu Bankowym – boh. pisała listy do chłopaka siedzącego na Pawiaku, potem w Oświęcimiu i Mauthausen. Po wojnie miała do niego pojechać – przygotowania do ucieczki statkiem, która jednak nie doszła do skutku. Boh. przez wiele lat korespondowała z Kazikiem, który mieszkał w Londynie – wydanie książki opisującej tę historię.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.