Krajewska Bolesława

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2026

1 lipca 2024, Rynia

1:30

Bolesława Krajewska z d. Grabowska (ur. 1930, Sitne) lata okupacji niemieckiej przeżyła w rodzinnej wsi, gdzie jej ojciec był sołtysem. Rodzina przechowywała przez zimę Żyda, pani Bolesława nosiła też jedzenie Żydom ukrywającym się w lesie. W 1941 roku przeżyła – dzięki pomocy niemieckiego lekarza – zapalenie opon mózgowych. Po zakończeniu wojny pracowała w szwalni Pożyteczna w Wołominie. Pracowała również w Spółdzielni Rękodzieła Artystycznego w Warszawie.

[00:00:10] Ur. 19 stycznia 1930 r. we wsi Sitne, gm. Jadów. Rodzice: Stefania dd. Wydryszek, Józef Grabowski. Rodzina żyła z roli, gospodarstwo dwuhektarowe, „bieda aż piszczało”, dwaj starsi bracia Józef i Stefan.
[02:13:00] Edukacja: bardzo dobre wyniki, zdolności manualne. Wezwanie ojca do wojska w sierpniu 1939 r. do jednostki w Rembertowie. Pierwsze dni wojny – przybycie Niemców na podwórko, obawa matki z powodu „semickiego” wyglądu boh. „Wojny to myśmy naprawdę nie widzieli”.
[00:06:15] Funkcja „kurierska” boh.: przekazywanie wiadomości i jedzenia Żydom oraz Polakom w lesie, z zachowaniem rygorów konspiracji. Przechodzenie do partyzantów zagajnikami między Węgrowem a Wyszkowem. [+]
[00:08:01] Zagrożenie z powodu ciemnej karnacji skóry boh. Zamaskowani snopkami zboża żołnierze radzieccy idący na Warszawę. W zabudowaniach wokół podwórka rodziny mieściły się trzy kuchnie polowe dla wojska, „myśmy przy tym mieli dobrą wyżerkę”. Odchodzący Niemcy płakali, modlili się do krzyża nad piwnicą na podwórku, dokarmiali rodzinę pieczonymi kurczakami. Wkroczenie Rosjan prących w kierunku Warszawy „wpieriod!”. [+]
[00:11:00] Powrót ojca [po kampanii wrześniowej] – oddział artylerii rozbity pod Wyszkowem. Ojciec był sołtysem, miał wielu wrogów we wsi (kontyngent), został postrzelony w domu przez jednego z nich. „Niemcy nie lubili brudasów” – bicie pasem chłopów, którzy nie dbali o czystość i porządek.
[00:13:18] Dzięki sprzedaży pędzonego przez siebie bimbru ojciec odbudował spalony dom. Boh. destylowała alkohol nocami przy lampie karbidowej. Mama zajmowała się handlem – woziła do Warszawy pieczony przez siebie chleb i zdobytą żywność.
[00:14:48] Choroba boh. – w 1941 r. epidemia zapalenia opon mózgowych – uratowana przez niemieckiego lekarza wojskowego z Tłuszcza. [przerwa]
[00:16:42] Silne przeżycia związane z chorobą: codzienne wizyty lekarza niemieckiego, bolesne punkcje lędźwiowe – wyleczenie boh. Kuracja rosołem z gołębia z lanymi kluskami. [++]
[00:20:50] Po spaleniu szkoły we wsi zaniechanie nauki. Współpraca z partyzantką.
[00:22:30] Postawa niemieckiego lekarza wobec boh. i ojca wobec Niemców podczas przesłuchania z powodu pędzenia bimbru [+].
[00:25:10] „Polacy są mściwi” – donos na ojca za bimbrownictwo. Ojciec nie ujawnił osoby, która go postrzeliła, „są rzeczy, których nie można powiedzieć”. Pomoc Żydom – boh. nosiła im jedzenie do lasu. Krawiec Żyd przetrzymał zimę w piwnicy pod podłogą, przerabiał ubrania na maszynie. Cała wieś – 120 gospodarzy – pomagała mu się ukrywać: „w 120 domach mieszkał” – codziennie u innego gospodarza. Nieznane dalsze losy.
[00:29:35] Żydowskie sklepy w Jadowie. Brodaty Żyd Abrum skupował cielęcinę, Gerszin sprzedawał akcesoria krawieckie, Icek wymieniał miski za szmaty. Sklep polsko-żydowski w lesie (Polak Roguski). Odmienne podejście do handlu Żydów: możliwość kupowania „na zeszyt”, słodycze dla dzieci, zaproszenie do powrotu.
[00:32:30] Po ślubie boh. wyprowadziła się do Wołomina. Pracowała chałupniczo, mąż był szefem kuchni na dworcach Warszawa Główna, Warszawa Wschodnia.
[00:33:29] Konspiracyjne zasady przy przynoszeniu jedzenia do lasu z powodu częstych przejazdów Niemców drogą. Duże zaufanie do dyskrecji boh., wsparcie od ojca. Kryjówki partyzantów w paprociach.
[00:37:30] Sytuacja ukrywającego się żydowskiego krawca: kryjówka w zamian za pracę przy przerabianiu płaszczy wojskowych na kurtki.
[00:40:14] System przenoszenia meldunków w koszyku na grzyby. Pomoc Niemca przy załadunku choinek do pociągu.
[00:42:30] Przyjazd esesmanów w panterkach furmanką po bimber – błazeńskie ujeżdżanie cielątka. Opis zachowania upitej bimbrem kobyły. Ukrywanie się braci Józefa i Stefana „w krzakach” przed wywózką na roboty przymusowe.
[00:47:46] Trudna sytuacja ojca zmuszonego do wytypowania 20 młodych mężczyzn na roboty do III Rzeszy – zapłacił chłopakowi z Warszawy (Jerzy Sabala), żeby wyjechał zamiast brata boh. – listy do rodziców z gospodarstwa bauera w Prusach. Powrócił po 6 latach z żoną i dzieckiem. Relacje z rodziną Sabali. Zawistni sąsiedzi, „za dużo Judaszów w Polsce”. [+]
[00:54:40] Wkroczenie Rosjan, 120 kobiet w jednostce (telefonistki) – nocowały w stodole boh., śpiewały wieczorami na głosy.
[00:57:22] Osiem koni radzieckich oficerów stacjonowało w gospodarstwie rodziców, wymarsz na Warszawę po 8 tygodniach. Namiętne uczucie boh. do 18-letniego koniuszego Mikołaja. Boh. odprowadzała go do Warszawy – w trakcie bombardowania Pragi wybuch bomby uszkodził jej słuch.
[01:06:00] Medycyna ludowa: leczenie ucha rumiankiem, domowy sposób likwidowania karaluchów miodem w misce. Po wojnie wędrówki ludzi po wsiach, by zdobyć żywność.
[01:10:15] Pod koniec okupacji mama jeździła do Warszawy sprzedawać chleb, powrót 40 km pieszo do domu w obawie przed łapanką. Zdobycie mąki na chleb z ukradzionego niemieckiego transportu na wschód.
[01:13:34] Po wojnie zatrudnienie boh. w szwalni „Pożyteczna” w Wołominie – obrębianie pieluszek, śliniaczków, kołder. Ślub w 1951 r., „mąż lepszy jak chleb”, w 1954 r. wyprowadzka do Wołomina. Dwoje dzieci (syn i córka), własnoręcznie wybudowany dom. Boh. szyła chałupniczo (obrębianie fartuchów lekarskich, szkolnych, obrusów, prześcieradeł, ścierek) dla spółdzielni „Społem”, mąż zatrudniony w Warszawie.
[01:16:40] Zmiana pracy – spółdzielnia rękodzieła artystycznego (Cepelia przy ul. Nowotki) – wyczerpująca praca razem z prowadzeniem domu. Przydziały materiałów na budowę domu. Operacja biodra w 1998 r. i śmierć męża. Córka wyemigrowała do Australii, syn wyprowadził się z domu. Niewystarczająca emerytura 500 zł. Decyzja o sprzedaży domu, przeprowadzka do mieszkania w bloku.
[01:20:18] Trzykrotne odwiedziny u córki w Australii. Opis relacji z córką i zięciem.
[01:21:53] Śmierć opiekunki społecznej w czasie pandemii Covid-19. Śmierć syna na raka kręgosłupa. Decyzja o przeprowadzce do domu opieki – od 4 lat.
[01:26:35] Opowieść o niesieniu przesyłki do Warszawy w czasie bombardowania.
[01:28:20] Bicie ludzi za ukrywanie Żydów. „Wszyscy ukrywali”.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Saramonowicz Wojciech

Instytut Pileckiego

Film